Microsoft Word epos nesr problemler
Yüklə 1,24 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- _______________________________ Epos. Nəsr. Problemlər
- Muxtar Kazımoğlu __________________________________
_______________________________ Epos. Nəsr. Problemlər 55 bahadır hesab edir. Məlum olduğu kimi, Yalançı oğlu Yalancığın uydurma bahadır hesab edilməsi onun eposda həqiqi bahadırın (Bamsı Beyrəyin) qismətinə sahib çıxmaq fikrinə düşməsi ilə bağlıdır. Bu cəhət (yəni yalançı bahadırın həqiqi bahadırın qismətinə sahib çıxmaq istəməsi) folklorda müxtəlif süjet xətlərində öz ifadəsini tapır. Yalançı qəhrəmanın folklorda kifayət qədər geniş yer tutması həmin obraz barədə xüsusi danışmaq zərurətini ortaya çıxarır. Müxtəlif süjet xətlərindən danışmazdan əvvəl qeyd edək ki, “yalançı qəhrəman” istilahındakı “qəhrəman” sözü “obraz” mənasında başa düşülməlidir. Nəzərə alınmalıdır ki, folklorda yalançı bahadır süjetləri səciyyəvi olduğu kimi, yalançı adaxlı süjetləri də səciyyəvidir. Başqa sözlə desək, “yalançı qəhrəman” istilahı yalnız yalançı bahadırları yox, həmçinin yalançı adaxlıları da əhatə edir. Yalançı qəhrəmanın xüsusi təqdim olunduğu folklor süjetlərindən biri üç qardaş süjetidir. Bu süjet bir sıra nağıllarımızda, o cümlədən “Məlikməmməd” nağılında özünü qabarıq şəkildə göstərir. “Məlikməmməd” nağılındakı məşhur süjetin qısa məz- munu belədir: Padşah sıra ilə oğlanlarına gecə səhərəcən dirilik almasının keşiyini çəkmək tapşırığı verir. Böyük və ortancıl qardaşları səhərə yaxın yuxu tutduğundan tapşırığın dalınca kiçik qardaş – Məlikməmməd gedəsi olur. Barmağını kəsib yarasına duz basan Məlikməmməd dirilik almasını oğurlamaq istəyən divi yaralayır. Div gedib bir quyuya girəndən Muxtar Kazımoğlu __________________________________ 56 sonra qardaşların qarşısında daha çətin bir iş dayanır: quyuya girib (yəni yeraltı dünyaya gedib) yaralı divi öldürmək. Quyuya girməyə nə böyük, nə də ortancıl qardaş cəsarət edir. Quyuya girib yeraltı dünyaya daxil olan Məlikməmməd bir divi yox, üç divi öldürəsi və divlərin əlində əsir olan üç bacını xilas edəsi olur. Bacıların kimə veriləcəyində heç bir çətinlik yoxdur: böyük bacı böyük qardaşın, ortancıl bacı ortancıl qar- daşın, kiçik bacı isə kiçik qardaşın (Məlikməmmədin) qismətidir. Amma böyük və ortancıl qardaşlar kiçik bacının daha gözəl olduğunu görüb, Məlikməmmədin qismətinə sahib olmaq fikrinə düşürlər. Nəticədə ip kəsilir və Məlikməmməd təzədən quyunun dibinə düşür. Məlikməmməd öz qardaşlarından təkcə şücaətinə görə yox, həm də xeyirxahlığına görə fərqlənir. O, xeyirxahlıq göstərib Zümrüd quşunun ba- lalarını əjdahanın əlindən qurtardığına görə Zümrüd quşu da onu (Məlikməmmədi) qaranlıq dünyadan işıqlı dünyaya çıxarır. Qaranlıq dünyadan xilas olandan sonra Məlikməmməd qardaşlarının hər ikisini öldürüb öz qismətinə qovuşur (5, 190-200). Bu süjetdə böyük və ortancıl qardaşların yalançı bahadırlığı ilk növbədə kiçik qardaşın şücaətini öz adlarına çıxmalarındadır. Düzdür, biz nağılda böyük və ortancıl qardaşların səfərdən qayıdandan sonra atalarına nə dediklərini, necə cavab verdiklərini görmürük. Amma hadisələrin gedişatı, xüsusən də to- ya hazırlıq epizodları göstərir ki, böyük və ortancıl qardaşlar divlərin öldürülməsini, üç gözəlin qaranlıq _______________________________ Epos. Nəsr. Problemlər 57 dünyadan işıqlı dünyaya çıxarılmasını məhz öz şü- caətlərinin nəticəsi elan ediblər. O ki qaldı Məlikməmmədə, yəni padşahın verəcəyi “Bəs Məlik- məmməd harda qaldı?” – sualına, bu suala oxşar folklor süjetlərində asanca cavab tapmaq olar. Oxşar folklor süjetlərinin birini “Məlikməmməd” süjetindən əvvəl xatırlatmışıq. Bu, Bamsı Beyrək – Yalançı oğlu Yalancıq süjetidir. Məlumdur ki, həmin süjetdə yalançı bahadır (Yalançı oğlu Yalancıq) qara niyyətini həyata keçirmək üçün məhz yalana əl atır və həqiqi bahadırın (Bamsı Beyrəyin) ölüm xəbərini gətirir. “Məlikməm- məd” nağılında yalançı bahadırların (böyük və ortancıl qardaşların) bu cür hiyləyə əl atdıqları və həqiqi bahadırın (Məlikməmmədin) ölüm xəbərini gətirmələri mətndən kənarda qalır. Amma oxucu və ya dinləyici şübhə etmir ki, “Məlikməmməd” nağılındakı böyük və ortancıl qardaşlar da eynilə Yalançı oğlu Yalancığın atdığı addımı atırlar və Məlikməmmədin div əlində həlak olması yalanını uydururlar. Bunu “Məlikməmməd” nağılı ilə səsləşən başqa nağıl süjetləri də təsdiq edir. Belə süjetlərdən biri “Üç şahzadə” nağılındakı süjetdir. “Üç şahzadə” nağılının əsas qəhrəmanları Əhməd, Hümmət və Məhəmməd adlı qardaşlardır. Üç qardaşa atalarının tapşırığı iki sehrli quşu tapıb gətirməkdən ibarətdir. Sehrli quşları gətirməyə gedən yol gedər-gəlməz yoldur. Bu yolu böyük və ortancıl qardaşlar yox, kiçik qardaş Məhəmməd seçir. Məhəmməd üç divin ixtiyarında olan sehrli quşları əldə etməklə yanaşı, həm də üç Muxtar Kazımoğlu __________________________________ 58 bacını divlərin zülmündən qurtarır və onları özü ilə götürüb geri qayıdır. Məhəmmədin bu şücaəti Əhməd və Hümməti narahat etməyə başlayır: “Əhməd Hümmətə dedi: – Qardaş, fikrin nədi? Əli ətəyindən uzun atamızın yanına necə qayıdaq? Hümmət qardaşının cavabında dedi: – Qardaş, elə mən də səhərdən onun fikrini eliyirəm. Belə getsə, atamızın yanında Məhəmmədin hörməti birə-beş qalxacaq. Günümüz olmayacaq. Bəs nə eləyək?” (1, 91). Qardaşlar beləcə götür-qoy edib Məhəmmədi aradan götürmək qərarına gəlirlər. “Məlikməmməd” nağılında olduğu kimi, bu nağılda da böyük və ortancıl qardaşların xəyanət edəcəyini kiçik qardaşa divlərin zülmündən qurtaran bacıların kiçiyi qabaqcadan xəbər verir. Amma hər iki nağılda kiçik qardaş bu xəbərdarlığa məhəl qoymur və heç bir ehtiyat tədbirinə əl atmır. Kiçik qardaşın ipinin kəsilib quyunun dibinə düşməsi onun gözlənilən təhlükədən çəkinməməsinin nəticəsində baş verir. “Məlikməmməd” nağılının mətnindən kənardan qalan epizod (kiçik qardaşın ölüm xəbərinin uydurulması epizodu) “Üç şahzadə” nağılında belə təqdim olunur: «Bir müddətdən sonra bunlar (böyük və ortancıl qardaşlar – M.K.) öz atalarının torpağına yetişdilər. Radşaha muştuluqçu getdi, bəs deməzsənmi oğlanların gəlib çıxdı. Padşah min büsatla oğlanlarının qabağına çıxıb onlara xoş gəldin elədi. Qucaqlaşıb öpüşəndən sonra oğlanlarından xəbər aldı: – Məhəmməd hardadı? Heç gözümə dəymir? Yüklə 1,24 Mb. Dostları ilə paylaş:
|