Microsoft Word epos nesr problemler
Yüklə 1,24 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- _______________________________ Epos. Nəsr. Problemlər
- Muxtar Kazımoğlu __________________________________
_______________________________ Epos. Nəsr. Problemlər 59 Əhməd atasına kəmali-ehtiramla baş əyib dedi: – Qibleyi-aləm, divlə davada həlak olub” (1, 91-92). Göründüyü kimi, bu epizod Yalançı oğlu Yalancığın öz dostu Beyrəyin ölüm xəbərini gətirməsi epizodu ilə yaxından səsləşir. Amma səsləşmə bununla bitmir və yalançı qəhrəmanların aqibətinin təsvirini də əhatə edir: “Bamsı Beyrək boyu”nda olduğu kimi, “Üç şahzadə” nağılında da əsl qəhrəman sonda yalançı qəhrəmanı öldürmür. Bu cür sonluq “Məlikməmməd” nağılının sonluğundan, təbii ki, fərqlənir. Amma həmin fərq zahiri səciyyə daşıyır. Əslində “Bamsı Beyrək bo- yu” və “Üç şahzadə” nağılında da yalançı qəhrəmanlar ölümə düçar olurlar. Sadəcə olaraq, bu ölüm fiziki yox, mənəvi ölümdür. “Üç şahzadə” nağılında Məhəmməd sehrli qüvvələrin köməyi ilə öz vilayətinə qayıdandan sonra atası dərhal Əhmədlə Hümməti dar ağacından asdırmaq qərarına gəlir. Bu məqamda Sam (Məhəmmədə yaxından kömək etmiş adam) belə deyir: “Qibleyi-aləm, oğlanlarını əfv et! İndi ki, işin üstü açıldı, bu, onlara ölümdən də betərdi” (1, 96). “Ölümdən də betər” olan nədir? Yalançı qəhrəmanın əsl xislətinin üzə çıxması və camaat içində onun xar olması. Qəhrəmanın xar olması ilə onun öldürülməsi, qəhrəmanlıq eposu və bahadırlıq nağılının məntiqinə görə, eyni mahiyyət daşıyır. “Məlikməmməd” nağılın- da, yaxud “Vəfalı at” (2, 38-52), “Tilsim padşahının qızı” (1, 42-55), “Qara kəkil” (1, 77-85) tipli nağıllarda öldürülən yalançı qəhrəman nə dərəcədə mənfi obrazdırsa, “Üç şahzadə” tipli nağıllarda da bir o Muxtar Kazımoğlu __________________________________ 60 qədər mənfi obrazdır. “Dirsə xan oğlu Buğac boyu”nda Dirsə xanın namərdlik edən qırx silahdaşı vahid obra- zın ifadəçisi olduğu kimi, göstərilən nağıllarda da ya- lançı qəhrəman funksiyası daşıyan böyük və ortancıl qardaşlar vahid obrazın ifadəçiləridir. Böyük və ortancıl qardaşların Əhməd və Hümmət kimi ayrı-ayrı adlarla təqdim olunması formal səciyyə daşıyır. Əslində onlar kiçik qardaşın mənfi əvəzedicisi funksiyasını ayrı-ayrılıqda yox, məhz bir yerdə ifadə edirlər. Qardaşların əlbir olduğu, ağıl, fərasət və bahadırlıq funksiyasını birlikdə ifadə etdikləri nağıllarda tam başqa mənzərə ilə qarşılaşırıq. Başqa mənzərə ondan ibarətdir ki, qardaşların birlikdə müsbət mövqedə dayandıqları məqamlarda yalançı qəhrəman sifətində kənar adamların təsvir edildiyini görürük. “Yetim qardaşlar” nağılında (1, 75-77) böyük qardaşın başına şahlıq quşu qonur, kiçik qardaşsa şəhərə qan udduran əjdahanı öldürür. Bu, o deməkdir ki, qardaşların hər ikisi qeyri-adi xüsusiyyətləri olan qəhrəmanlardır. Şahlıq quşunun (yəni sakral aləmə, ilahi başlanğıca məxsus olan quşun) böyük qardaşın çiyninə qonması, yenilməz bir əjdahanın kiçik qardaşın əlində ölməsi məhz qeyri-adiliyin göstəricisidir. Qeyri-adi xüsusiyyətləri ilə bir-birini tamamlayan bu qardaşlardan kiçiyinin qismətinə sahib çıxmaq istəyən öz qardaşı yox, kənar bir adam – Qara pəhləvandır. Kiçik qardaş əjdahanı öldürəndən sonra yorulub yatarkən Qara pəhləvan onu (kiçik qardaşı) _______________________________ Epos. Nəsr. Problemlər 61 ölümcül yaralayır və padşaha xəbər verir ki, «şəhərimizə qan udduran əjdahanı mən öldürmüşəm». Bu sözlərə inanan padşah Qara pəhləvana xeyli ənam verdirir. Amma yalançı qəhrəmanla bağlı başqa süjetlərdə gördüyümüz sonluq, təbii ki, bu nağılda da özünü göstərir: əsl həqiqət üzə çıxır və yalançı qəhrəman öz cəzasına çatır. “Gül və Nəstərən” nağılında (3, 200-206) bir qardaşın qismətinə sahib çıxan iki yalançı qəhrəmana rast gəlirik. Bu nağılda da qardaşlar müsbət keyfiyyətlərinə görə bir-birlərinin oxşarıdırlar. Ögey ana ucbatından evdən didərgin düşən və taleyin hök- mü ilə bir-birlərindən ayrılmağa məcbur olan bu qar- daşlardan biri (Gül) padşah seçilir, o biri (Nəstərən) isə böyük çətinliklərdən keçəsi olur. Belə çətinliklər- dən biri şəhəri zəlil vəziyyətinə salan əjdaha ilə qarşılaşmaqdır. Nəstərən əjdahanı öldürsə də, Qələban bu igidliyi öz adına çıxır. Nəstərənin qarşılaş- dığı ikinci böyük çətinlik dəryadakı naqqa balığı öldürməkdən ibarətdir. Bu dəfə yalançı qəhrəman sifətində bir taciri görürük. Tacir heç də bu igidliyi öz adına çıxmaq fikrinə düşmür. Tacir Nəstərənin sevgili- sinə göz dikir və onun halal arvadını əlindən almaq istəyir. “Yetim qardaşlar” nağılındakı Qara pəhləvan, “Gül və Nəstərən” nağılındakı Qələban və tacir obrazları yalançı qəhrəman anlayışının bir cəhətini daha aydın şəkildə başa düşməyə kömək edir. Həmin cəhət ciddi Muxtar Kazımoğlu __________________________________ 62 yöndə təqdim olunan yalançı qəhrəmanın şəri təmsil etməsidir. Əgər “Yetim qardaşlar” nağılındakı Qələban, eləcə də “Gül və Nəstərən” nağılındakı tacir mahiyyətcə “Məlikməmməd”, “Üç şahzadə”, “Vəfalı at” nağıllarındakı böyük və ortancıl qardaşlarla eyniyyət yaradırsa, deməli, onlar da (yəni göstərilən nağıllar- dakı böyük və ortancıl qardaşlar da) məhz şəri təmsil edirlər. Eyni ata-anadan törəyən qardaşların xeyir və şər qütblərinə ayrılması və bu ayrılmanın kəskin münaqişə ilə nəticələnməsində isə təəccüblü bir şey yoxdur. Məlumdur ki, belə münaqişə folklorun ən geniş yayılmış motivlərindəndir. Motivin geniş yayılmasını qardaşlardan bəhs edən folklor nümunələri açıq-aydın göstərdiyi kimi, bacılardan bəhs edən folklor nümunələri də açıq-aydın göstərir. “Üç bacı” nağılında (5, 121-127) bacılar arasındakı münaqişənin əsas səbəbi paxıllıqdır. Böyük və ortancıl bacıların paxıllığı kiçik bacının gözdən düşməsinə, əri Cəlal şahın sarayından qovulmasına və ağır işgəncəyə məruz qalmasına gətirib çıxarır. Kiçik bacının bu cür acınacaqlı və- ziyyətə düşməsi böyük və ortancıl bacıların əl-qolunu açır və sarayda daha böyük hörmət-izzət qazanmalarına şərait yaradır. Amma bu tipli nağıllarda böyük və ortancıl bacıları yalançı qəhrəman adlan- dırmaq özünü o qədər də doğrultmur. Ona görə ki, üç qardaş süjetlərindəki böyük və ortancıl qardaşlardan fərqli olaraq, üç bacı süjetlərindəki böyük və kiçik bacılar müəyyən fərasət və qabiliyyət sahibidirlər. Yüklə 1,24 Mb. Dostları ilə paylaş:
|