kənara çıxması,onun yeritdiyi beynəlxalq siyasət çərçivəsində başqa ölkələri də
ə
hatə etməsidir.Əlbəttə,bu genişliyi həddən artıq şişirtmək,bütün sahələrə
tamamilə aid etmək də düzgün olmaz.Başqa sözlə,bu tezis belə bir təsəvvür
yaratmamalıdır ki.guya dövlət insanların bütün hərəkət,davranış və fəaliyyətinə
qarışır,yaxud qarışmlı,onların bütün qarşılıqlı münasibətlərini idarə
etməlidir.Hətta totalitar dövlətdə müstəsna hallarda belə bu təşəbbüslər müsbət
nəticə
verməmişdir.Son
nəticədə
az-çox
azadlıq
mövcud
olmuşdur.Beləliklə,dövlət və cəmiyyət arasında normal qarşılıqlı münasibət
insanların böyük həcmdə azadığını,müstəqilliyini və özünüidarəsini nəzərdə
tutur.
Lakin burada əsas cəhət ondan ibarətdir ki,insanların azadlığı,müstəqilliyi və
özünüidarəetmə hüququnun əhatəsi və sərhədləri ictimai instutlarla
birlikdə,həm də əsasən dövlət tərəfindən müəyyən edilir.Məhz dövlət
qanunvericilik vasitəsilə cəmiyyət həyatının bütün sahələrində insanlarlın
davranışının ümumi,əsas,tipik qaydalarını işləyib hazırlayır və həyata
keçrilməsini təmin edir.Bu baxımdan dövlət insan fəaliyyətinin bütün
sahələrinə
məqsədyönlülük
verir,təşkiledici
və
tənzimləyici
təsir
göstərir,özünün hakimiyyət qüvvəsi ilə onlara riayət edilməsini təmin edir.Bu
səbəbdən insanların azadlığı ilə dövlətin idarəetmə fəaliyyətində lazım gələn
hallarda istifadə etdiyi vasitələri(qadağa,cərimə,cəza) qarşı-qarşıya qoyanlar
səhv
edirlər.
Azadlıq insanın yaşadığı ölkədə qəbul edilmiş qanunların fəaliyyətindən
başlanır.Dövlət idarəçiliyi əhalinin böyük əksəriyyəti tərəfindən qəbul olunan
və qanunla möhkəmləndirilmiş davranış normalarını müdafiə edir.Tarixi
təcrübədə çoxdan sübut olunmuşdur ki,ədalətlilik ancaq cəmiyyətin
tələbatından irəli gələn qanunçuluq əsasında təmin oluna bilər.Bu baxımdan
həqiqi demokratiya və azadlıq dövlətdən “qaçmaq”,yaxasını qurtarmaq,ona
qarşı mübarizə aparmaq yox,mükəmməl hüquqi dövlət qurmaq,bu dövlətin
qanunçuluğu möhkəmlətmək istiqamətində fəaliyyəti ilə mümkündür.Görünür
ki,cəmiyyət həyatının bütün sahələrinə dövlətin təsiri hələ uzaq perspektivdə də
qalacaqdır.Lakin cəmiyyətin inkişaf səviyyəsindən asılı olaraq dövlətin bu
inkişafa
təsir
dərəcəsi,onun
xarakter
və
məzmunu
dəyişəcəkdir.
Dövlə
t idarə
etmə
sinin baş
qa bir mühüm xüsusiyyə
ti onun sistemli xarakter
daş
ımasıdır.
Dövlət həm daxili tərkib hissələrinə,həm də yerinə yetirdiyi
funksiyalara görə çox mürəkkəb inzibati-siyasi təşkilatdır və o,idarəetmə
subyekti kimi çıxış edərkən özünün idarəetməsinə sistemlilik xüsusiyyəti
verir.Başqa idarəetmə formalarından fərqli olaraq dövlət idarəetməsi həmin
xüsusiyyəti özündə birləşdirmədən ya mövcud ola bilməz,ya da mövcud olsa da
formal xarakter daşıyar,qarşısında duran məqsəd və vəzifələri icra edə
bilməz.Dövlət
idarəetmə
sisteminə
on
milyonlarla
müxtəlif
xarakterli,dünyagörüşlü insanlar,çoxsaylı dövlət orqanları və dövlət təşkilatı
sturukturları,bunlarda işləyən çoxsaylı vəzifəli şəxslər va başqa xidmətçilər
daxildir.Dövlət idarəetməsində müxtəlif və yüksək qiymətli materiallar,maliyyə
və intellektual resurslar,geniş və zəngin informasiya istifadə olunur.Dövlət
idarəçiliyi özü külli miqdarda idarəetmə tədbirləri və qərarlarından,təşkilati
fəaliyyətdən ibarətdir.Əgər bu strukuturların hər biri müstəqil fəaliyyət
göstərib,öz məqsəd və vəzifələrini ayrılıqda,müstəqil reallaşdırmağa
çalışsa,dövlət idarəçiliyi baş tutmaz,cəmiyyətdə özbaşınalıq,hərc-mərclik
hökmranlıq edər,ölkə böyük itkilərə məruz qalar.Tarixdə belə hallar çox
olmuşdur ki,dövlət idarəçiliyi guya mövcud olmuş,cəmiyyətdə isə
dağıntı,özbaşınalıq hökmranlıq etmişdir.Daha aydın olsun deyə Azərbaycanda
1990-1993-cü illərdə mövcud olmuş dövlət idarəçiliyini və siyasi,sosial,iqtisadi
vəziyyəti xatırlamaq kifayətdir.Baxmayaraq ki,respublikada formal olaraq
dövlət,dövlət rəhbərliyi mövcud idi,həqiqətdə isə ölkədə özbaşınalıq,hərc-
mərclik,dağıntı hökmranlıq edirdi,vətəndaş müharibəsi başlanmışdı və
Azərbaycanın
müstəqilliyi
təhlükədə
idi.
Dövlət idarəçiliyi üçün sistemlilik prinsipial əhəmiyyət kəsb edir.Ancaq
sistemlilik dövlət idarəçiliyinə onun müxtəlif həlqələri arasında zəruri
razılaşdırma,koordinasiya,subordinasiya,müəyyən məqsədyönlülük,səmərəlilik
xarakteri verir.
5.Yaranma mə
nbə
yinə
görə
dövlə
t idarə
çilik nə
zə
riyyə
sinin mə
qsə
dlə
ri
Cavab: Yaranma mənbələrinə, məzmununa və ardıcıllığına görə dövlət
idarəetməsinin
məqsədlərini
aşağıdakı
strukturlara
ayırmaq
olar.
- ctimai-siyasi – cəmiyyətin kompleks,tam,tarazlaşdırılmış və əmin-amanlıq
şə
raitində
keyfiyyətli
inkişafını
ə
hatə
edən
məqsədlər.
-Sosial – insanların sosial həyatının vəziyyətinə və səviyyəsinə dövlətin təsirini əks
etdirən
məqsədlər
-Mənəvi-psixoloji – bir tərəfdən cəmiyyətin əldə rəhbər tutduğu mənəvi dəyərlərin
dərk olunmasını,digər tərəfdən isə icyimai-siyasi ve sosial məqsədləri həyata
keçirmək üçün cəmiyyətin mənəvi potensialının artırılmasını nəzərdə tutan
məqsədlər;
- qtisadi - iqtisadi münasibətlər sistemini xarakterizə edən, ictima-siyasi və digər
məqsədlərin
reallaşdırılmasını
təmin
edən
məqsədlər;
- stehsal - yuxarıda sadalanan məqsədlərə uygun olan və onların həyata
keçirilməsinə yardım edən, istehsal obyektlərinin yaranmasından ibrarət olan
məqsədler;
-Təşkilat -dövlət idarəetməsinin subyekt və obyektlərində təşkilati problemlərin
həllinə yönəlmiş məqsədlər (uyğun funksional və təşkilati strukturların qurulması);
- nformasiya -nəzərdə tutulmuş məqsədləri zəruri, etibarlı və adekvat informasiya
ilə
təmin
etməyə
yönəlmiş
məqsədlər
və
s.
Dövlət idarəçiliyi nəzəriyyəsi sahəsində görkəmli mütəxəssis Q. Vş Atamançuk