Microsoft Word Investisiya f?aliyy?tini huquqi t?nziml?nm?si docx

Mülkiyyət hüququnun müdafiəsi istiqamətində görülən tədbirlər investisiya mühitinə təsir 
edir. Məsələ ondadır ki, xarici investorların hüquqlarının hər hansı bir şəkildə pozulması 
ölkənin imicinə  zərbə  vurmaqla  yanaşı,  hər  hansı  ciddi  bir layihənin  maliyyələşdirilməsi 
mənbələrinin  tapılmasını  çətinləşdirir.  Odur  ki,  investorların  mənafeyinə  zərbə  vuran 
hərəkət  və  ya  hərəkətsizlik  üçün  nəzərdə  tutulan  məsuliyyət  ciddiləşdirilməlidir. 
nvestisiya  mühiti  müstəqim  mənada  qanunvericilik  bazasından  asılıdır.  Bütövlükdə 
istehsalçıların təşkilatlanmasından müxtəlif formalarının inkişafını dəstəkləyən, həmçinin 
korporativ  davranışın  standart  qaydalarını,  normal  və  işgüzar  investisiya  iqlimini 
(məsələn,  şirkətlərin,  korporativ  idarəedilməsi  təcrübəsini  nəzərə  alan  və  hesablaşmalar 
ə
sasında  müəyyənləşdirən  reytinqlərin  dərc  edilməsi)  formalaşdıran  qanunvericiliyin 
işlənib hazırlanmsı tələb olunur.  
      Vəsait  qoyuluşunun  səmərəli  istiqamətinin  müəyyənləşdirilməsinin  mükəmməl 
metodoloji  təminata  ehtiyacı  var.  lk  növbədə  sahələrin  investisiyalaşdırılması  üçün 
cazibədarlığını müəyyən etmək lazım gəlir. Bunun üçün isə informasiya təminatının kafi 
səviyyəsi  tələb  olunur.  Təəssüf  ki  ölkəmizdə  müvafiq  informasiya  bazası  hələ  də  tam 
formalaşmamışdır.  Ümumiyyətlə,  xarici  investisiyaların  cəlb  edilməsi,  informasiya 
təminatı  sahəsində  ciddi  problemlərin  həllini  nəzərdə  tutr.  O  cümlədən,  informasiya 
resurslarını  idarə  edən  və  onların  kommersiyası  əsasında  istifadəsini    həyata  keçirən 
qurumların yenidən təşkilinə ehtiyac hiss olunur.  
      Müxtəlif  səviyyələrdə  (ölkə,  rayon,  müəssisə)  bazar  haqqında  kommersiya, 
nəqliyyat və telekommunikasiya barədə informasiyanın çatışmaması, xüsusilə kiçik və orta 
xarici şirkətlər və firmaların investisiya qoyuluşları üçün maneəyə çevrilir.  
      Sahənin investisiyalaşma üçün cazibədarlığının qiymətləndirilməsi, təbii ki, onun 
maliyyə-iqtisadi  fəaliyyətinin  hərtərəfli  təhlili  sayəsində  mümkündür.  Bu  halda  müxtəlif 
amillərin təsirinin kəmiyyətcə qiymətləndirilməsi zəruri olur.  
      Beynəlxalq  təcrübədə  iqtisadiyyatın  hər  hansı  bir  sahəsinin  vəsait  qoymaq 
nöqteyi-nəzərindən əlverişli olub-olmamasını müəyyənləşdirmək üçün əmsallar qrupundan 
istifadə  edirlər.  Həmin  əmsalların  faktiki  qiymətləri,  normativ  və  ya  böhran  vəziyyətini 
ə
ks etdirən səviyyələrdə tutuşdurulur və nəticə əldə edilir. Təbii ki, bu halda təhlil üçün, 
hansı əmsalların istifadə ediləcəyi və normativ (və ya böhran) kəmiyyəti təyin edilməlidir.  
      Adətən  əsas  amilləri  beş  qrupa  bölürlər  :  maliyyə  dayanıqlığı,  işgüzar  fəallıq, 
səmərəlilik,  inkişaf  dinamikası  və  ödəniş  qabiliyyəti.  Qruplara  bir  və  ya  bir  neçə  əmsal 
daxildir. 
      I.  Maliyyə  dayanıqlığı  göstəriciləri  investor  və  kreditorların  mənafelərinin 
müdafiəsi dərəcəsini səciyyələndirir. Burada ilk növbədə maliyyə vəsaitləri (leveraj) – Ə1 
ə
msalı aiddir. Ümumi kreditor borclarının xüsusi vəsaitlərə nisbəti kimi hesablanan əmsal, 
cəlb edilən vəsaitlərdən asılılıq və öz kapitalı hesabına təmin olunma dərəcələrini göstərir. 
Ə
1  əmsalı  böhran  qiyməti  kimi  vahid  qəbul  edilir  və  onun  kəmiyyəti  nə  qədər  böyük 
olursa, səhmdarların risk dərəcəsi və iflas ehtimalı bir o qədər yüksək olur.  
      Bu  qrupa  aid  edilən  ikinci  əmsal  -  Ə2  reallaşmadan  daxilolmaların  vaxtı  ötmüş 
debitor borcları və avanslara nisbəti kimi hesablanır. Təbii ki, göstərici nə qədər kiçikdirsə 
,  sahənin  və  ya  müəssisənin  maliyyə  vəziyyəti  bir  o  qədər  pisdir.  Göndərilmiş  mal  üzrə 
debitor borcu o qədər çox ola bilər ki, mənfəət zərərə çevrilər. 
      Maliyyə  dayanıqlığı  göstəricilərinə  aid  edilən  üçüncü  əmsal  –  Ə3  reallaşmadan 
daxilolmaların vaxtı ötmüş kreditor borclarına nisbəti kimi hesablanır.  

---

       nkişaf  etmiş  bazar  iqtisadiyyatına  malik  ölkələrdə  Ə2  vəƏ3  əmsallarının 
hesablanması  zamanı  məxrəclərdə  debitor  və  kreditor  borclarının  (böhran  səviyyələri 
nəzərə alınmaqla) səviyyələri istifadə olunur.  
      II.  şgüzar  fəallıq  (dövriyyə)  göstəriciləri  müəssisənin  öz  vəsaitlərindən  istifadə 
səmərəliliyini  səciyyələndirir.  Bura  ehtiyatların  dövriyyəsi  əmsalı  (Ə4)  və  kapital 
dövriyyəsinin ümumi əmsalı (Ə5) aid edilir.  
      Ehtiyatların  dövriyyəsi  (Ə4)  əmsalı  reallaşmadan  daxilolmaların  ehtiyatlara 
nisbəti  kimi  hesablanır.  Əmsal  ehtiyatlarının  hansı  sürətlə  debitor  borcuna  çevrildiyini 
göstərir. Ehtiyatların dövriyyəsi nə qədər yüksəkdirsə onları səmərəli idarə temək də bir o 
qədər  asandır.  Dövriyyə  sürəti  artdıqca    mal-material dəyərlilərinin  reallaşdırılması  bir o 
qədər böyükdür.  
      Kapital  dövriyyəsinin  ümumi  əmsalı  (Ə5)  vergilər  çıxılmaqla  reallaşmadan 
daxilolmaların  balans  mənfəətinə nisbətinə  kimi  hesablanır.  Bu  əmsal  mənbəyindən  asılı 
olmayaraq bütün resusrlardan istifadə səmərəliliyini əks etdirir. O dövr ərzində istehsal və 
tədavülün  mənfəət  gətirən  tam  tsiklinin  neçə  dəfə  baş  verdiyini  və  tsiklin  texnoloji 
prosesin xüsusiyyətlərindən nə dərəcədə asılı olduğunu göstərir.  
      III.  Səmərəlilik  göstəriciləri  sahə  və  ya  şirkətin  fəaliyyətinin  rentabelliyini 
səciyyələndirir.  Bura  a)bütün  kapitalın,  b)satışın  və  c)xüsusi  kapitalın  rentabelliyi 
ə
msalları aid edilir. Bütün kapitalın rentabelliyi əmsalları (Ə6) balans mənfəətinin balans 
məbləğinə nisbəti kimi hesablanmaqla əmlakın dəyərinin bir manatından nə qədər balans 
mənfəətinin alındığını əks etdirir.  
      Satışın  rentabelliyi  əmsalı  (Ə7)  balans  mənfəətinin  vergilər  çıxılmaqla 
reallaşmadan  daxilolmalara  nisbəti  kimi  hesablanmaqla,  reallaşdırılmış  məhsul  vahidinə 
nə  qədər  mənfəət  düşdüyünü  göstərir.  Bu  göstəricinin  artması  reallaşdırılan  məhsulun 
(işin,  xidmətin)  istehsalına  xərclər  sabit  qaldıqda  qiymətlərin  yüksəlməsindən  və  ya 
qiymətlər dəyişməz qaldıqda istehsala xərclərin azalmasından baş verə bilər. Göstəricinin 
azalması isə istehsal xərclərinin dəyişməz qaldığı halda aşağı düşməsindən və ya qiymətlər 
dəyişmədikdə  istehsal  xərclərinin  artmasından  ,  başqa  sözlə  ,  məhsula  tələbin 
azalmasından xəbər verir.  
      Xüsusi  kapitalın  rentabelliyi  əmsalı  (Ə8)  şirkət  sahibinin  qoyduğu  hər  bir 
manatdan  nə  qədər  mənfəət  əldə  etdiyini  göstərir.  Göstərici  balans  mənfəətinin  xüsusi 
vəsaitlərə  nisbəti  kimi  hesablanır.  nvestisiya  kapitalının  istifadə  səmərəliliyini 
səciyyələndirir  və  fond  birjasında  səhmlərin  kotirovkası  səviyyəsinin  qiymətləndirilməsi 
üçün mühüm meyar rolunu oynayır.  
      IV.  Sahənin  inkişaf  dinamikası  göstəriciləri.  Artım  tempi  əmsalı  (Ə9)  cari 
qiymətlərdə sahənin məhsulunun həcminin artımını (azalmasını) səciyyələndirir.  
      V. Ödəniş qabiliyyəti (likvidlik) göstəriciləri müəssisənin qısamüddətli borclarını 
öz  vəsaitləri  hesabına  ödəməyə  hazırlığını  əks  etdirir.  Göstəricilər  hesablanarkən 
hesablama bazası kimi qısamüddətli öhdəliklər nəzərə alınır. Ümumi ödəmə əmsalı (Ə10) 
pul  vəsaitləri,  qısamüddətli  maliyyə  qoyuluşları,  debitor  borcları,  ehtiyat    və  məsrəflərin 
qısamüddətli öhdəliklərə nisbəti  kimi  hesablanır.  Bu göstəricinin  qiyməti  vahiddən  aşağı 
düşməməlidir,  yəni  likvid  vəsaitlər  qısamüddətli  öhdəliklərin  yerinə  yetirilməsi  üçün 
kifayət etməlidir.  
      Artıq  qeyd  edildiyi  kimi,  sahə  və  ya  müəssisənin  maliyyə-iqtisadi  vəziyyətini 
qiymətləndirmək  üçün  hesablanmış  əmsallar  normativ  və  ya  böhran  səviyyələri  ilə 

---