Microsoft Word Q12. 14Torpaqlarin mehsuldarliqinin ekspert sistemle teyin edilmesinew docx
Yüklə 0,65 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 1.5.Konkret istifad ə üçün ekspert sisteml ərin xarakteristikaları.
Qovuşma mərhələsində ekspert sistemin onunla birlikdə işləyəcək başqa proqramlarla qovuşması və onun xidmət edəcəyi şəxslərin öyrədilməsi üzrə işlər həyata keçirilir. Bəzən bu prosesdə əhəmiyyətli dəyişikliklər edilir. Belə dəyişikliklər biliklər üzrə mühəndisin və başqa xüsusi mütəxəsislərin işə qarışmasını tələb edir. Qovuşma dedikdə habelə ekspert sistemlə onu əhatə edən mühit arasında əlaqələr də nəzərdə tutulur. Sistemin əhəmiyyətinin təsdiq edilməsi üçün istifadəçilərdən hər birinə ekspert sistemlə məsələni həlletmək imkanı vermək və icra prosesini izləmək lazımdır. Sistemin alqışlanması üçün onu əvəzedici kimi deyil, istifadəçiləri yorucu işdən azad edən köməkçi kimi təqdim etmək lazımdır. Sistemin saxlanması üçün onun başqa, məsələn Si dilinə çevrilməsi iş sürətini artırır, lakin elastikliyi azalır. Buna görə də bu, sistem problem sahəsinə aid olan bütün biliklərə malik olduqda və bu biliklərin yaxın vaxtlarda dəyişməyəcəyi hallarda məqsədəuyğundur. Əgər ekspert sistemin tətbiqi problem sahəsinin dəyişkənliyi ilə əlaqədardırsa onda sistem onun hazırlandığı alətlər mühitində saxlamaq əlverişlidir.
Ekspert sistemlərin cəmiyyətin ən müxtəlif sahələrində tutduğu yeri, onların praktiki tətbiq nümunələri əsasında müəyyən etmək məqsədəuyğundur. Bu nümunələr [1] ekspert sistemlərin inkişaf səviyyəsini, tətbiq sahələrini və başqa xarakteristikalarını əyani nümayiş etdirir. Hal-hazırda 150-dən artıq müxtəlif sahələrdə espert sistemlər müvəffəqiyyətlə istifadə edilir. Bu sahələrin təqribən 20 % - də ekspert sistemlərin tətbiqi olduqca müvəffəqiyyətli olub, bəzi hallarda bu sistemlərdən istifadə etmədən problemin həlli qeyri-mümkündür.
Tanınmış ekspert sistemlərə tibbi, texniki, bioloji və kimyəvi diaqnostika məsələlərinin həlli üçün sistemlər aiddir. Ikinci yerdə elektron mexaniki və kimyəvi konstruksiyaların layihələşdirilməsinin avtomatlaşdırıması və texniki nəzarət sistemləri üçün ekspert sistemələr yerləşir. Geologiyada, hərbi kəşfiyyatda və başqa hərbi məqsədlər üçün, robototexnikada obyektlərin tanınması üçün, nitqin və şəkillərin tananması üçün ekspert sistemlər nisbətən mürəkkəbdir. Gələcəkdə ekspert sistemlərin tətbiqinin nisbətən maraqlı sahəsinə, müxtəlif çətin dərk edilən daxili və xarici qarşılıqlı təsir və asılılıqları nəzərə almaqla, kompleks ssenariləri təhlil etməklə plan oyunları aid edilir. Riyaziyyatda ekspert sistemlər formul çevrilmələri üçün, teoremlərin isbatı və mürəkkb hesablamalar zamanı həll alqoritminin tapılması üçün istifadə edilir. Çox böyük və daim genişlənən strateji oyunlar sahəsini, şahmat oyunlarını və s. yada salmamaq olmaz. Ekspert sistemlərin vacib tətbiq sahələrindən biri öyrənmə prosesinin avtomatlaşdırılmasıdır. Müxtəlif sahələrdə problemlərin həlli uyğunluğu ekspert sistemlərin tətəbiqi imkanlarını genişləndirir. Belə ki, onların konkret tətbiq sahələrinə uyğunlaşdırılması kifayət qədər tez və sadədir. Hal-hazırda əsas maneə ondan ibarətdir ki, belə tətbiq sahələrinin özü müəyyənləşdirilməlidir. Bir tərəfdən obyekt və proseslərdə biliklərin mümkün qədər tam və yaxşı yoxlanılmış fakt və qaydalar çoxluğu ilə formalaşdırılması, digər tərəfdən problemin həllinin effektiv strategiyası, bu gün də, gələcəkdə də ekspert sistemlərin tətəbiqinin effektivliyini təyin edəcək. Ekspert sistemlərin layihələşdirilməsi üzrə mütəxəssislərin, uyğun predmet sahəsi üzrə yüksək səviyyəli ekspertlər kollektivi olmadan, yeni güclü ekspert sistem hazırlaması qeyri mümkündür. Bu, təbii olaraq ekspert sistem anlayışının özü tərəfindən diqtə edilir. Konkret layihələrin hazırlanması, seçilmiş tətəbiq sahəsi üzrə biliklərin əldə edilməsi, təsviri və işlənməsi üzrə mütəxəssislərin sıx ə məkdaşlığını tələb edir. Aşağıda baxılan məsləhətçi və ekspert sistemlər reallaşdırılmış sistemlərin böyük çoxluğundan kiçik bir hissədir. Lakin onlar «nümunə» rolunu oynayır. Ekspert sistem istifadəçinin probleminin həlli üzrə suallara maksimum nüfuzlu cavablar verməlidir. Əgər cavab başa düşülürsə, onda sistem həll prosesini istifadəçiyə başa düşülən şəkildə izah etmək imkanına malik olmalıdır. Bu zaman başa düşülməyən həll alınmasına səbəb olan ilkin mühakimələrin yalan olması halı da mümkündür ki, belə olduqda onlar əlavə yeni tədqiqatlar əsasında dəyişdirilməlidir. Buradan görünür ki, ekspert sistemlərlə işləyərkən həll, fakt və qaydaların izahı və təzələnəməsi prosesləri sıx əlaqəlidir. Bu vəziyyət ekspert sistemlərin fəaliyyəti üçün olduqca vacibdir. Ekspert sistemlərin daha bir təyinatının qeyd edilməsi olduqca vacibdir. Bu ekspert sistem istifadə etmədən, insanın özü tərəfindən sərbəst düşünmə (intuitiv, evristik, məntiqi) əsasında alınmış nəticələrin yoxlanmasından ibarətdir. Bunun nəticəsində alnmış həllin (qərarın) əsaslandırılma dərəcəsi yüksəlmiş olur. Qeyd etmək lazımdır ki, ekspert sistemlərin tətbiqi istifadəçi mütəxəssislər tərəfindən maneələrlə də qarşılaşır. Bunlardan ən əhəmiyyətlisi istifadəçi- mütəxəssislərin, onların biliyinin qiymətdən düşməsi və ya tamam lazım olmaması qorxusudur. Öz qiymətinə görə ikinci maneə isə EHM və proqramlaşdırmanın mürəkkbliyi ilə bağlı olan «maşın qorxusudur». Əgər ekspert sistemlər, birincisi, təbii mütəxəssis dilində dialoqu və ikincisi, informasiyaların insan üçün əlverişli formada təqdim edilməsini təmin edərsə, onda hər iki maneə zəiflədilə və ya aradan qaldrıla bilər. Bu funksiyaların reallaşıdırılması uzun vaxt tələb edir. Lakin, ancaq bu yolla EHM-in gələcək nəsilləri, insanın «humanist silahdaşı» ola bilər. Insanın tələbatı nə qədər differensialdırsa, ekspert sistem kimi istifadə edilən EHM-in qabiliyyəti də bir o qədər rəngarəng və differensial olmalıdır. Yüksək məhsuldarlıqlı EHM-lər üçün böyük proqramlar şəklində reallaşdırılan vahid universal problem həlledicisinin yaradılması cəhdləri boşa çıxdı. Daha məhdud Yüklə 0,65 Mb. Dostları ilə paylaş:
|