645
məlumatlandırılması, həmçinin reklam, fərdi satış və digər tədbirlər
vasitəsilə alıcıları bazara təklif edilən məhsulları satın almağa inandırmaq
oldu.
Marketinq prioritetlərində baş verən dəyişikliklər onun idarəetmə
strukturunda da dəyişikliklərin həyata keçirilməsinə səbəb oldu. Müəssi-
sələr bilavasitə satış şəbəkəsinin yaradılmasını, satışın idarə edilməsini,
məhsulların fiziki bölüşdürülməsini, reklamı və satışın həvəsləndiril-
məsini həyata keçirən satış və ya kommersiya şöbəsi yaratmağa başladılar
(12.4 saylı şəkil). Bu şöbə qeyd edilən funksiyalarla yanaşı həm də mar-
ketinq tədqiqatları aparırdı (məsələn, alıcı vərdişlərini, reklamın effektli-
yini, qablaşdırmanın satışın həcminə təsirini və s. öyrənirdi). Bu idarəet-
mə strukturunda da məhsula dair qərarlar isə əvvəlki idarəetmə struktu-
runda olduğu kimi yenə də istehsalat şöbəsi tərəfindən qəbul olunurdu.
Marketinq yönümlü idarə
etmə
strukturu
. Tədricən a) bazarların yet-
kinlik və əsas bazarların tələbatının doyma mərhələsinə çatması, b) rəqa-
bət mühitinin kəskinləməsi, c) texnoloji innovasiyaların sürətlə artması,
d) bazarların beynəlmiləlləşmə səviyyəsinin yüksəlməsi və iqtisadiyyatda
baş verən digər mütərəqqi dəyişikliklər artıq müəssisələrə kütləvi marke-
stehsalat
ş
öbəsi
nzibati-malyyə
ş
öbəsi
nsan resursları
ş
öbəsi
stehsalın idarə
edilməsi
Məhsul siyasəti
(bazar tədqiqat-
ları)
.....................
Satışsonrası
xidmət
.....................
Müdiriyyət
.....................
Maliyyə
menecmenti
.....................
.....................
Satış şöbəsi
Kommersiya
menecmenti
Ticarət şəbəkəsi-
nin yaradılması
Heyətin idarə
edilməsi
Ümumi menecment
Şə
kil 12.4. Satış yönümlü müəssisənin idarəetmə strukturu [10, s. 48]
Satış qiyməti
Gözləntilər
Büdcə
.....................
Fiziki bölüşdürmə
Reklam və satışın
həvəsləndirilməsi
Satışın idarə
edilməsi
Bazar tədqiqatları
.....................
646
tinq metodlarının köməyilə bazar uğuru qazanmağa imkan vermədi. Buna
görə də müəssisələr ilk dəfə “əvvəlcə istehsal edib sonra satmağa çalış-
maq əvvəzinə, əvvəlcə nəyə tələb olduğunu öyrənib sonra satmağa” baş-
ladılar [3, s. 54]. stehlakçıların tələbatlarının və davranışlarının öyrə-
nilməsi, bazarların seqmentləşdirilməsi, yeni seqmentlərin axtarılıb tapıl-
ması, hər bir seqmentin tələbatına uyğun məhsul istehsal edilməsi, yeni
məhsulların hazırlanması, dayanıqlı rəqabət üstünlüyünün əldə edilməsi
və hər bir məhsul üçün əlverişli marketinq strategiyasının hazırlanması
marketinqin prioritet istiqaməti oldu. Müəssisənin bütün şöbə və bölmələ-
rinin fəaliyyəti istehlakçıların tələbatlarının aşkar edilməsinə və ödənil-
məsinə yönəldildi. Beləliklə, müəssisənin fəaliyyəti istehlakçı yönümlü
xarakter aldı və o, marketinq prinsipləri əsasında təşkil olndu. Müəssisə-
lərdə marketinq fəaliyyətini həyata keçirən marketinq şöbəsi yaradıldı
(12.5 saylı şəkil).
stehsalat
ş
öbəsi
nzibati-malyyə
ş
öbəsi
nsan resursları
ş
öbəsi
stehsalın idarə
edilməsi
.....................
Müdiriyyət
.....................
Maliyyə
menecmenti
.....................
Marketinq
ş
öbəsi
Marketinq
menecmenti
Proqnozlaşdırma:
bazar tədqiqatları,
satış üzrə məqsəd
Heyətin idarə
edilməsii
Ümumi menecment
Şə
kil 12.5. Marketinq yönümlü müəssisənin idarəetmə strukturu [3, s. 54]
.....................
Strateji qərarlar:
məhsul bazarları,
bölüşdürmə
kanalları
Taktiki qərarlar:
qiymət, reklam,
ticarət heyəti, satı-
ş
ın həvəsləndiril-
məsi
Nəzarət
.....................
647
Marketinq yönümlü müəssisələrdə marketinqin analitik komponent-
ləri menecmentin əsas elementinə çevrilir və onun mahiyyətini daha
effektli marketinq proqramlarının hazırlanması və realizə edilməsinə
imkan verən bazar strategiyalarının hazırlanması təşkil edir.
Marketinqin idarəetmə strukturunn təkamülünə yanaşmaların iza-
hından belə nəticəyə gələ bilərik ki, E. V. Balaxonovaya və F. Kotlerə
görə marketinq konsepsiyasının təkamülünün bütün mərhələlərində müəs-
sisələrdə marketinq fəaliyyətini həyata keçirən marketinq şöbəsi fəaliyyət
göstərmişdir. Halbuki marketinq konsepsiyasının təkamülünün ilk mərhə-
lələrində müəssisələrdə marketinq fəaliyyətini həyata keçirən xüsusi böl-
mə mövcud olmamış, marketinqin funksiyaları müəssisənin müxtəlif
struktur bölmələri tərəfindən həyata keçirilmişdir. Marketinqin idarəetmə
strukturunun təkamülünə J. J. Lambenin yanaşmasında bu hal nəzərə alın-
dığından biz onun yanaşmasını daha düzgün hesab edirik.
12.5. Marketinqin idarə
edilmə
sinin təş
kilati strukturları
stənilən müəssisənin qarşısına qoyduğu məqsədinə (məqsədlərinə)
nail olunması hazırlanmış marketinq strategiyası və bu strategiyanın reali-
zasiyası ilə yanaşı marketinqin idarə edilməsinin təşkilati strukturundan
asılıdır. Belə ki, marketinqin idarə edilməsinin təşkilati strukturunun düz-
gün və bazar situasiyasına uyğun qurulması müəssisənin bazar fəaliyyəti-
nin uğurla həyata keçirilməsini, onun rəqabət üstünlüyü əldə etməsini
təmin edir.
Müəssisənin marketinq fəaliyyətinin idarəetmə strukturu aşağıdakı
tələblərə cavab verməlidir:
- marketinq fəaliyyətinin məqsədləri vəhdət təşkil etməlidir;
- marketinq fəaliyyətinin idarə edilməsi strukturu mümkün qədər
sadə olmalıdır;
- müəssisənin bölmələri arasında marketinq fəaliyyətinə və müəssi-
sənin digər fəaliyyət sahəsinə aid olan informasiyanın ötürülməsini təmin
edən effektli kommunikasiya sistemi mövcud olmalıdır;
- vahid tabeçilik prinsipi mövcud olmalıdır;
- marketinq idarəetmə strukturu mümkün qədər azpilləli olmalıdır.
Marketinqin idarəetmə strukturuna bir sıra amillər təsir edir. Müəs-
sisənin marketinq xidmətinin təşkilati quruluşu konkret olaraq müəssisə-