Microsoft Word Yeni kitab A5-son docx
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
256 DUMANLI YÜZ İL (Sayman Aruzun “Yüz il inqilab” romanı haqqında) Cənubi Azərbaycanın tarixi taleyinə həsr olunmuş əsərlər milli nəsrimizdə işlənmiş, özü də kifayət qədər bədiilik meyar- larına cavab verəcək səviyyədə ədəbi hadisə sayılmışlar. M.S.Ordubadinin, M.İbrahimovun əsərlərində Güney Azərbay- candakı milli azadlıq hərəkatının tarixi və idealları parlaq əksini tapmışdır. Təsadüfi deyil ki, “Dumanlı Təbriz”in hüdud- larına sığmayan sərkərdə Sərdarı-milli obrazı tarixdən görünən Səttar xandan daha qüdrətli səciyyə daşımışdır. Bu, Güney Azərbaycanımızın gerçəkləridir; ki, milli nəsrin daim düşüncə mərkəzində olmuş, zaman-zaman yalnız o tayın deyil, eyni ağrı və həssaslıqla Guzey Azərbaycan ədəbiyyatının qan verən yaralarından biri kimi bədii təcəssümün predmetini təşkil etmişdir. Və indi, Cənub mühitinə, ordakı hadisələrə bizdən bir köynək daha yaxın olan yazıçının- Sayman Aruzun “Yüz il inqilab” romanını oxuyarkən milli nəsrimizin yüz il əvvəl bundan əvvəlki ayıqlığına heyrətlənməyə bilmədim – biz uzaq- dan belə oradakı ağrılara necə bələd və həssas ola bilmişik, Cənub mühitini yaxşı tanımağa, soydaşlarımızın ağrısını canı- mızdan keçirməyə müvəffəq olmuşuq. “Yüz il inqilab” əsərini bir tale romanı da adlandırmaq mümkündür. Sayman Aruzun doğulduğu məkan, formalaşdığı mühit ona bu mövzunun səciyyə və keyfiyyətlərini yaxından duyub anlamağa, eləcə də bədii sözün təcəssümünə çevirməyə vəsilə olur. “Oğlum, inqilab millətin dirçəlişə doğru üsyanının kor-koranə formasıdır. Həmişə də millətin könlüncə olmur. Yüz il inqilab etdik, üsyan etdik, amma xalqın inqilabını xalqdan alıb onun öz başına çaldılar. Bunun səbəblərini sənin kimi uşaqlar böyüyüb araşdırmalıdırlar.” Budur, o uşaq artıq böyüyüb və keçmişindən, yaşantılarından qurulan yaddaş hasarı önündə dayanıb tarixin qatlarını qaldırmağa daha bir cəhddə bulunur. Əsərin adı belə simvolik məna kəsb edir: “Yüz 257 il inqilab”. Bu elə həmin inqilabdır ki, bütün məzmunu, xarak- ter və görkəmi ilə dəyişməz və nəticəsiz qalıb. Doğrudan da, axı nə dəyişib? Mövzunun sələflərindən olan M.S.Ordubadinin “Dumanlı Təbriz” romanının üstündən kifayət qədər, düz yüz il vaxt keçib və gənc nəsil hələ də əsərlərində “qanlı sənələr”in əzablarını yaşayır, eyni ağrı və həssaslıqla fars istibdadına lənət oxumaqda davam edirlər. “Biz güllə səsinə ana laylayı kimi adət eləmişdik” - tək bu cümlə ilə roman daşlaşmış, davam edən zülmün miqyasını sərgiləyir və heç nəyin dəyişmədiyini bəlli edir. Yüz ildir Güney Azərbaycanda azadlıq uğrunda, şah istibdadına, fars rejiminə, dini xürafata qarşı mübarizə aparılır, inqilablar edilir. Rejim bütün bu cəhdləri, üsyanları boğur, mücadiləçilər amansızlıqla qətlə yetirilir. Bütün ümidlər puça dönür, boşluğa dirənir, amma elə bu dirəniş məqamından da yeni ümidlər pöhrələnir, boy verir. Sayman Aruzun “Yüz il inqilab” romanında qabaran bir çox çalarlar- ictimai gerilik və sosial şüur problemləri, inqilabların mayasında dayanan milli istiqlal və milli kimlik məsələləri də bir hədəf, bədii düşüncə predmeti olaraq bu məqamları incələməyi təqib qılır. Bir sevgi dramının xətti ilə... “Deyirlər, insan günah elədikcə məhəbbət deyilən bir həqi- qətdən uzaqlaşır, artıq sevə bilmir. Mən günahkar adam idim. Çoxdan idi ki, kimsəni sevə bilməmişdim. Uşaqlıqda keçirtdi- yin hisslər sənin kökünü yaradır. Sənə yön verir. Bütün insanlarsa bir gün öz köklərinə qayıdırlar.” Uşaqlıqları bir yerdə, bir məhlədə keçən Seyid və Raziyə illər sonra məhbəsdə qarşılaşırlar. Daxilən azad və məğrur olan Raziyə elə xalqının azadlığı üçün etdiyi mücadilə nədənindən zindana salınır və Seyid məhbəs məmuru işlədiyindən Razi- yənin dindirilməsini, işkəncələrə məruz qalmasını, etmədiyi günahın etirafında bulunmasını ona həvalə edirlər. Seyid öz keçmişi, sevgisi ilə amansız zindan qanunları önündə seçim etmək zorunda qalır. Dünəni və bu günü arasında qalan qəh- rəmanın iç yaşamı, daxilindəki mənəvi-ruhsal çevrilmə psixo- 258 loji nüans səhihliyi ilə əsərə gətirilir. Onun içinə gömülən keç- mişi bir nəfəslə dirilir, cana gəlir. Bütün olaylar, geridönümlər qəhrəmanın təfəkküründə məhz, bu nöqtədə inikas olunur. Raziyə ilə görüş, onun iti və düşüncəli cavabları Seyidin için- dəki insanı, insanlığı tərpədir, hərəkətə gətirir. “Raziyə məndə çox şeyləri dəyişirdi. Hərdən unudulmuş sevginin közü yaşadı- ğın sevgilərin alovundan daha betər olur. Qəfildən hansısa bir külək əsir və sən odlanırsan. Bütün vücudunla yanmağa başlayırsan...” Müəllif şəxsi sevgi və azadlıq eşqi uğrunda savaş motivləri ilə sosial-siyasi mənafeləri toqquşdurmaqla gərgin süjetli əsər yaratmış, eyni zamanda Cənubi Azərbaycandakı durum, mənə- vi-sosial şəraitlə bağlı görüntüləri əyani olaraq canlandırmağa müvəffəq olmuşdur. Güney Azərbaycanın həyatı, oradakı ictimai-siyasi vəziyyət, rejimin insanlara çəkdirdiyi məşəqqət- lər romanda təsirli boyalarla təsvir olunur. Bu məqam - fars zülmünün ifşası əsərdə iki müstəvidə - müxtəlif talelərin tragiz- mi fonunda təsvir ediməklə gerçəkləşir. Bir tərəfdə qəhrəmanın uşaqlıq xatirələri dayanır, onun yaddaşında iz salan taleyüklü məqamlar kino lenti kimi göz önündə canlandırılır: Sulduzda orta məktəbdən evə qayıdan Azərbaycanlı qızların kürdlər tərə- findən qaçırılması və təhqir olunması, bu əsnada qızların məhv olmuş taleləri, onları xilas etməyə yollanan yaxınlarının xüsusi amansızlıqla qətlə yetirilməsi, on altı yaşlı Rzanın fəci taleyi, Şahinin ailəsinə yaşadılan müsibətlər, anasının öz atasının gözü qabağında dörd kürd tərəfindən zorlanması, Kürd millətçisi Həjirin hekayəti, nakam Papır sevgisi, cinayətkar hakim Xal- xalinin “kişmiş oyunu” və s., və i.; digər tərəfdə rejimin neqa- tivləri məhbəs qanunları çərçivəsində sərgilənir: zindana Salı- nan Raziyəyə işkəncələr verilir, döyülür, dırnaqları çıxarılır, öz əli ilə özünə qəbir qazdırılır, bakirə olduğu üçün guya cənnətə düşməsini əngəlləmək nədənindən bir gecəlik siğə edilir, edam olunandan sonra şadyanalıq edib şirni paylanılır. Bütün bu hekayətlər sırası əsərdə məntiqi olaraq, öz məna və mahiyyəti Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|