Rüstəm Kamal
67
Həyan olmaq iman kamilliyinin göstəricisi, ömrün
“genişlənmə instinktidir” (O.Şpengler ), Tanrı övladları
arasında doğmalıq, duyğusunun əməli təsdiqidir.
Canlı bilıik həqiqət вя təbiətlə ünsiyyətdən yaranır (“Biz
kimik ünsiyyət olmayan yerdə”). Hüseyn Arifin фялсяфи
qənaəti budur: “Ağacdı insanın dostu, həmdəmi,// Axşamlar
hayına hay da vermişəm”.
Şair cır armudun gövdəsindəki: “acgöz ayıların dırnaq
yarası”nı, yaxud adını yazmaq üçün bir nadanın bıçaqla
yaraladığı ağacın ağrısını (“Ağac yaralanır”// Yara ağrıdır”)
чякмяси həmin ъанлы блик təcrübəsindən gəlirdi.
Ölüm səsin tamam batmasıdır. Yaranın da səsi (iniltisi,
fəryadı) olur. Yara zədələnmiş bədənin səsidir, ağrının
fəryadıdır. H.Arifdə yaralı varlıqlar həmişə inildəyir, fəryad
edir: “İnləyir sinəmdə bu yaralı saz”.
Yara bədəni (gövdəni) işarəyə çevirir. “Йара юlümün
işindən” (M.Fuko) xəbər verir. Yara cismin - bədənin tarixi və
tale haqqında bilgi verir, canlı варлыьын (ağacın, qartalın, dağ
kəlinin) taleyini hiss etdirir. Yara ölümля - həyatын çarpışma
ərəvəsidir.
Küləyin ağzında, yelin önündə
Atılır sağ - sola qopmuş bir qanad.
Qaya koğuşunda, selin onündə
Yaralı bir qartal qoparır fəryad.
“Bir dağ kəli yaraladım zirvədə” şeirinin fatalist yönlü
“davranış mətni”dir müəyyənləşdirilir: “Ey Hüseyn, müxtəsər
et sözünü//Bu qan səni tutasıydı, tutdu da”. Bir dağ kəlinə
qıyması ilə oğlu Arifin nakam ölümü arasında səbəb axtarırdı.
Axı əski təsəvvürlərə, inanclara görə, durnaya, qartala, dağ
kəlinə atılan güllədən insana mütləq bir zərər toxunur. Ona
Tanrının dəhşətli cəzası qaçlmazdir. Günah-peçmanlıq duyğusu
şeirlərində metafizik ovqatı gücləndirir.
Rüstəm Kamal
68
Amandı, durnaya güllə atmayın,
Tapar öz yerini haqdan gələn söz.
Günaha batmayın, qana batmayın,
Əbəs deyilməyib bu deyilən söz.
Yaxud:
Sevinc yarı yolda gəlməzdi bada,
Ağrını, acını salmazdım yada.
Alagöz ceyranım bir dar məqamda
Ömrünü yarıda bitirməsəydim.
Elə peşimanam öz əməlimdən
Əbəs ələnməyib saçlarıma dən.
Xəlvəti açılan bir gülləyə mən
Məğrur dağ kəlinin qəddini əydim.
Günah və peşmanlıq hissi təbiətlə - insanın ünsiyyətin
pozulması insanı suclu edir:
Yuvada turacın üstünü kəsib
Havada qartalın xətrinə dəydim.
Qohumluq - şairin həyat-təbiət fəlsəfəsinin (eləcə də
ünsiyyət fəlsə-fəsinin) mühüm mövzusudur. Qohumluq eldə-
gündə, nəsildə iyerarxiyasında böyük-kiçik, ağsaqqal-ağbirçək
yerini müəyyənləşdirir. Ailə-qohumluq münasibətləri şairin
mifoloji təfəkkür strukturunu “armatur” kimi birləşdirən,
möhkəmləndirən amildir. Cəmiyyətdə yadlaşma, ayrılıq - ölüm
kimi məsələlər, qarşılıqlı mənəvi borcların, öhdəliklərin
Rüstəm Kamal
69
pozulması və s. nəsiliçi əlaqələrin ilkin qırılma nöqtəsi olur,
yəni kosmosun dağılmasına səbəb olur.
Kənddən fərqli olaraq, şəhərdə qohumların dialoqu tədricən
monoloqa keçir. Monoloq bütöv bir nəslin, elin tarixini
“mifoloji məhvərdən” məhrum edir. Ona görə də kənd pozitiv,
şəhər neqativ başlanğıcın simvoludur.
Bir-birinə qonşu ikən şəhərdə,
Bir-birindən çox kənardı qohumlar.
Axı şəhərdə “Qonşu bilmir kimdir onun qonşusu”.
Şəhər yaman gündə, çətin vaxtda, xeyirdə-şərdə bir-birinə
arxa-dayaq olmuş yaxın qohumları yadlaşdırır, özgələşdirir.
Onu ağrıdan da budur.
Hüseyn Arif, nə deyəsən bu yerdə,
Harda qaldı o şirinlik, o pərdə,
Bir-birinə qonşu ikən şəhərdə,
Bir-birindən çox kənardı qohumlar.
Şair üçün “qonşu-qohum” sözünün ayrı şirinliyi var.
Atalarımız “Qonşu haqqı - Tanrı haqqı” deyiblər. Axı, qutsal
qonşu haqqı təbiətdə də müsbət enerji balansını qoruyub
saxlayır.
Qonşu sözü müqəddəs, qonşu sözü mötəbər,
Harayına hay verib, hoyuna çatar sənin.
Oyananda obaşdan: - Sabahın xeyir! – deyər,
Qəlbinin istisini qəlbinə qatar sənin.
“Ev arası o cığırlar, o izlər” - дarıxdığı kəndля ünsiyyət
ишаряляридир. Kənd, ağsaqqallarla və ağbirçəklərlə görüş
yeridir.
Гоъалыьын урватлы мяканыдыр: “Kənddə
qocalasan qocalanda da”.
Rüstəm Kamal
70
Şəhər - qadın, kənd (təbiət) isə kişi başlanğıcını təmsil edir.
Kənd peyzajı, kənd yeri onun varlığının, ruhunun təsdiqidir.
Hüseyn Arifin ruh məkanı iki obrazın - “evlə” “bağ”ın
arasındadır. “Ev” - məhdud, qapalı, “bağ” - açıq, geniş
məkandır.
“Ev” sadəcə bir tикили - nümunəsi, yaxud insanın yaşadığı
yer deyil. О, кüçəни, şəhərя, ölkəни də metoforik “ev”
adlandıra bilər: “Sıxılmayın, əzizlərim, köçkünlük” - deyə//
Evinizdən evinizə xoş gəlibsiniz”.
Bunların sırasında “kənd evi” (yaxud kənddəki ev) şairin
unuda bilmədiyi yerdir. Belə bir inanc var: “insan hara getsə,
evin ruhu onunla bir yerdə olur (Rus folklorunda adamlar bir
yerdən başqa yerə gedəndə ev ruhları - “domovoylar” onun
dalınca gedirlər). Deməli, insan həmişə, hər yerdə öz “evi” ilə
qalır, çünki bu kainatda hər kəsin öz bucağı, öz küncü var”.
Hüseyn Arifin “ev”lərinə təkcə Ağstafadakı ata-baba evi,
qartal yuvası, koma, tələbə yataqxanası, çoban yatağı, neftçi
mənzili... daxildir:
Qartala bax, yuvasında tutmuş qərar.
Hər yuvanın öz istisi, öz şəkli var.
Mən - Aç! Desəm qapısını o da açar
Torpaq əsil, qartal əsil, yuva əsil.
Belə olanda
Necə deyim yuva mənim evim deyil?!
Kür qırağı, Ceyran çölü, neçə yataq,
Çoban dostum, qaynar baxış - qaynar bulaq.
Sürülərdən, naxırlardan verdi soraq,
Təzə işıq, təzə dirək, təzə mənzil,
Belə olanda,
Necə deyim bu ev mənim evim deyil?!.
Dostları ilə paylaş: |
