Microsoft Word yeni rustem Kamal sozu ishiga

Rüstəm Kamal 
 
95 
 
Анар шəxsiyyəti, yaradıcılığı, taleyi ilə mədəniyyət fəzasına 
bağlıdır. Milli мядяниййят türk poeziya məkanında Anarın öz 
coğrafiyası,  öz  "qeydiyyat  yeri  var".  Anarın  мядяниййят 
инстинкти  Дядя  Горгудун  вар,  oğuz  dilinin,  oğuz 
poeziyasınын  тарихини  Anar  həmişə  ədəbiyyat  tarixinin 
dərinliyinə,  əski  zamanlara  enir  ki,  milli-mədəniyyətimizin 
fəzasına qalxa bilsin. 
Bəlkə  qəhrəmanların  metafizik  reallığa  çıxma  arzusu  və 
cəhdi  (təsadüfi  deyil  ki,  yazıçının  ən  maraqlı  məqalələrindən 
biri "Nəsrin fəzası" adlanır) bundan irəli gəlir? 
Мядяниййятимизин  Anar  fəzası  -  бu,  metafora  deyil, 
gerçəklikdir. 
 
 

---

Rüstəm Kamal 
 
96 
 
ВИДАДИ БАБАНЛЫНЫН АИЛЯ САГАСЫ 
 
Ы 
 
"Vicdan  susanda"  романыны  охуйанда  анлайырсан  ки, 
бизим  мили  романлары  щяля  дя  шеир  кими  охумаг  вя 
хатырламаг олар.  
Bu  romanın  təravəti  nədədir?  Klassik  roman  insan  kimidir, 
yəni  ilk  baxışdan  ona  birmənalı  yanaşmaq  olmur.  Düşünürəm 
ki,  бир  səbəbi  дя  романын  poetik  təfəkkürün  qanunлары  və 
prinsipləri ilə qurulmağındadır. Hətta ясярдя romantik poeziya 
təfəkkürümüzdən gələn güclü  bir poetik  stixiya da hiss olunur 
(müqayisə  et:  "Buradan  təzə  Bakı  başlayırdı.  O  necə 
tamaşalı  idi.  Qol-boyun  dayanmış  uca  binalar,  dümdüz, 
yaşıl  xiyabanlar, təmiz, səliqəli  meydançalar, bağ-bağçalar 
elə  bil  nur  gölünə  düşüb  üzürdü.  Təzəcə  sulanmış  ayna 
parıltılı küçələrin, hamar şəkillərin nəhayəti görünmürdü... 
"). 
"Vicdan  susanda"  milli  nəsrimizin  poetik öрнəklərindəndir. 
Nəsrin  poeziyası  ilk  növbədə  təhkiyəsində  və  bədii  detallarda 
yaşayır.  Vidadi  müəllimin  nəsrə  gətirdiyi  ucuz  sentimentallıq, 
yaxud  psevdopoetik  ritorika  deyil,  təbii  söyləmə  stixiyasıdır, 
epos  yaddaşının  poeziyasıdır.  V.Babanlı  milli  landşaftı  və 
peyzajı  dərindən  duyan  şairdir.  Romandan  bir  parçanı  sitat 
gətirəcəyəm:  "Adətən  oktyabr  ayının  axırına  yaxın  aran 
kəndlərində  soyuqlar  özünü  yavaş-yavaş  hiss  etdirir, 
gecələr  hava  ayazıyır,  dan  ulduzu  doğar  doğmaz  çöllərə, 
həyət-bacalara  qırov  düşür,  boz  torpağın  rəngi  bir  az  da 
bozarır.  Amma  indi  günlər  hələ  də  mülayim  keçirdi. 
Sentyabr  çıxandan  bəri  üfüqlərdə  özünə  daim  məskən 
salıb,  tez-tez  bütün  səmanı  bürüyən,  bəzən  tam  bir  həftə 
gözünün  qarasını  sıxan  ağır,  zəhmli  buludların  növrağı 
təzədən  pozulmuşdur.  Yaxşı  didilib  pilələnmiş  yun  kimi 

---

Rüstəm Kamal 
 
97 
 
çəngə-çəngə olub göyün hər tərəfinə səpələnmişdi..." yaxud: 
"Cır meyvələri gec yetişən, qışın sərt şaxtalarınacan qalan 
yemşənlər  ətlənib  xırdalanmışdı.  Göyəmlər  üstündən  göy 
tozunu  silib  qaralmış,  şişib  girdələnmişdi.  Qatar-qatar 
qızılcalar,  ximiklər,  turşənglər  orda-burda  olub  qızarırdı. 
Buğumlanmış  itburnular,  salxımlanmış  iydələr  narıncı 
rəngə  boyanmışdı..."  Əsl  peyzaj  poeziyası  deyilmi?  Şəxsən 
mən бу парчаны mənsur şeir kimi oxudum. 
Romanda kişi  həmişə genişlik  üçün darıxır. Darısqallıqdan, 
qapalı  məkandan  genişliyə,  açıqlığı,  azadlığa,  sərbəstliyə-
küçəyə, meydana çıxmağa tələsir. 
Ömür  məkanынa  sayğı,  məkan  genişliyindən  heyrətlənmək 
deyərdim  ki,  Видади  Бабанлы  kişilərin  bioloji  və  ontoloji 
stixiyasıdır. 
Roman  elm  və  istehsalat  mövzusunda  olsa  da,  təhkiyədə 
əşya-predmet  (istehsalat,  laboratoriya  qurğuları  və  s.)  dünyası 
xarakterləri  və  situasiyaları  anlamağa  kömək  edir.  Бу  мяканы 
предметляшдирир  вя  эюрцмлц  едир.  "Tək  ortada  uzun, 
ensiz  dolablarda  irili-xırdalı  kolbalar,  müxtəlif  formalı 
menzurkalar,  böyük  şüşə  balonlar,  cihazlar,  aparatlar 
səliqəsiz  halda,  yığın-yığın  olub  qalmışdı.  Lap  küncdə 
qoyulmuş  yeganə  tumbanın  üstündəki  böyük  analitik 
tərəzinin  qəhvəyi  qutusu  uzun  həftələrin,  bəlkə  də  ayların 
tozu  altında  bomboz  bozarmışdı.  İçərinin  havası  da  çox 
ağır  idi.  Lağ  yumurtanın  qoxusunu  andıran  kəsif  bir  iy 
adamı tezcə vu-rurdu..." 
Vidadi  Babanlının  qəribə  yazıçı  kişiliyi  var:  həmişə 
qəhrəmanlarını  qorumağa  çalışır,  onları  bütün  sınaqlardan, 
məhrumiyyət  və  çətinliklərdən  keçirib  işığa  эенишлийя 
çıxartmağa  çalışır.  Kişi  мяканы  işıqla  dolуdu.  Kosmoqonik 
kodda  gerçəkləşən  adlar  (Söhrab  Günəşli,  Şölə,  Vüqar 
Şəmsizadə,  Ziya  Lələyev)  мяканын  сярщядлярини  "işıq" 
genişləndirir. 

---

Rüstəm Kamal 
 
98 
 
Бу  ишыг  мяканы  gözəl  qadınların  енержиси  иля 
бюйцйцр,  genişlənir  (Lələyev-Şölə,  Zöhrab-Zinyət,  Vцqar-
Arzu...)  Qadın  gözəlliyi  süjet  situasiyalarını,  kişilərin 
davranışını  müəyyənləşdirən  mühüm  ontoloji-estetik  amildir. 
Münasibətlər,  L.Qumilyonun  təbiri  ilə  desək,  komplimentar 
(antipatiya-simpatiya) müstəvi üzərində qurulur. 
V.Babanlı  epik  təhkiyəni  ахыраъан  "öləziməyə"  qoymur. 
Xatirə,  nəyisə  -  kimisə  xatırlama  yaddaşı  təzələyir.  Hər 
qəhrəmanın  ömür  tarixçəsini  айрыъа  danışmağa,  хцсуси 
təqdim  etməyə  tələsir.  Əslində  hər  bir  yazıçı  böyüyüb  başa 
çatdığı yerin tarixini danışan kəndli kimidir. İstənilən hekayəçi 
özünün şəxsi təcrübəsi ilə bağlı tarixçəni mənimsəyir. 
Гящряманларын  тарихчяси  иля  зянэинляшян  oxucu  da 
yeni  bir  təcrübə  qazanır.  Klassik  roman  təhkiyəsinin  bir 
üstünlüyü  də  bəlkə  bundadır.  Yazıçı  gərək  öz  təhkiyəsindən 
zövq alsın… 
Onun  təhkiyəsinin  kitab-yazı  mədəniyyətinin  möhürü 
basılsa da; danışıq  nitqinin  təbiiliyi, "eşidilməsi"  mifoloji təsir 
bağışlayır. Ailə söhbətləri romanın dialoq effektini gücləndirir. 
Bu roman bir daha ailə saqasının Азярбайъан инсаны цчцн 
ня гядяр юнямли олдуьуну эюстярир. Milii roman ailə-nəsil 
tarixindən  başlayır.  Ailə  dəyərlərin  yaşadığı,  toqquşduğu 
mənəvi məkandır. Roman məkanında bir neçə ailə mövcud olsa 
da,  əsasən  baş  qəhrəmanın-Vüqar  Şəmsizadənin  tarixidir  və 
tale sərgüzəştidir. 
V.Babanlı üçün ailə-nəsil dəyərləri миллят гуруъулуьунун 
əsasıdır.  Bir  çox  dəyərлərin  surətlə  aşındığı  bir  vaxtda  bu cür 
əsərlərin  yenidən  etnik-mədəni  gündəmə  gətirilməsi  təq-
dirəlayiqdir.  Бу  romanın  bir  gücü  də  тядриъян  mifə 
dönməsidir. 
XX  əsr  Azərbaycan  insanının  mənəvi  obrazı  artıq  mifə 
dönmüş bir romanda yaşamaqdadır. 

---