Rüstəm Kamal
102
NЯРИМАН ЩЯСЯНЗАДЯ:
ГАДЫН ТАЛЕЙИ ВЯ КИШИЛЯРИН
ХАТИРЯСИ
Няриман Щясянзадянин тящтяршцурун мящвяриндя
Анима дурур. Яксяр сцжет ситуасийалары, юмцр-эцн
щадисяляри, Аниманын мянтигиня табедир.
Няриман Щясянзадя поезийасында Гадын киши
яхлагынын мейары кими чыхыш едир. Дeyilənlərə görə,
Şeyx Şamil bir dustağın görüşünə yasaq qoyur, yasağı
pozanlara yüz çubuqluq cəza kəsir. Şeyxin anası yasağı
pozaraq oğlundan icazəsiz dustağı buraxdırır.
Anasını döydürsə Şeyx?
Düşər səsə,
öz hökmünü pozasıdır, döydürməsə.
Söz-söhbətlər gəzir dağlar diyarını,
Hamı Şeyxin gözləyir son qərarını.
Ana-oğul üz-üzədir,
Hökm qəti!
Bağışlasın?!
Kim eləsin bu curəti.
Siz ananın əvəzinə, - deyir İmam,
yüz çubuğu mənə vurun... mən oğluyam.
Azərbaycan şairi Seyid Səlmasinin davranışı onu о гядяр
щяйаъанландырыр ки, ona həsr etdiyi “Vətən qalır yadigar”
şeirini epiqraf – xatırlama ilə başlayır: “Seyid Səlmasi
düşmənlərlə döyüşə getməzdən qabaq barmağına anasının
brilyant üzüyünü taxır. Deyir sağ qalsam, qaytararam, ölsəm,
düşmən qoy onu görsün, deməsin ki, ehtiyacdan döyüşürəm.
Bilsin ki, Vətən qeyrəti ilə ölümə getmişəm.” Şairin əxlaq
estetikasında gözəlliyi (“Gözəllik özü də sərvətimizdi/
Rüstəm Kamal
103
taxılımız kimi, neftimiz kimi”), yaxşı adamları qorumaq
(“Yaxşı adamlara keşikçi qoyun,/ dağılar, çürüyər yoxsa
cəmiyyət”) cəmiyyətin davranış qanunu kimi səslənir.
Onun киши мяканында qadın obrazı bir pünhanlıq,
məchulluq və sirlilik içindədir. Hətta bu əsərlər konkret
qadınlara həsr olunsa da, qadın təbiət kimi sirlidi, гадын ады
эизлиди.
Qadın bir varlıq kimi mövcudluğu kişini uşaq olmasına
inandırır.
Yetim bir uşaqdı kişi qadınsız
mən bir uşaq dedim... tək uşaq olmur.
Zaman qorxuludu, ömür vəfasız,
dünyada tək qalıb yaşamaq olmur.
Бу poeziyada kişi ömrünün dəyəri qadın taleyinin dərkindən
başlayır:
Bəxtini gözüylə görmək istəyən
baxsın qadınına – bəxt yanındadı.
Шairin
ürək
yaddaşı
qadın
taleляринин
canlı
салнамясидир. Гadın юз taleyini kişiyə, kişi isə taleyini
Tanrıya daнышыр.
Hər sevgi şeiri qadın taleyi qarşısında кишинин məsuliyyət
hissiнин, ləyaqət duyğusuнун етирафыдыр.
Onun киши narahatlığı həmişə iki tale sarıdan olub: Vətən
taleyi və qadın taleyi.
Türk şeirinin tarixi ölümə münasibət tarixidir. Mövlana
dostlarını cənazəsinin göründüyü anda “el fırak! el veda” deyin
deyə tənbehlər və dostlarının bu ölümə sevinməsini istər, çünki
bu ölüm deyil, bir vüsaldır, ölmək yenidən doğulmaqdır. Dədə
Qorqud: “Gəlimli-gedimli dünya/ Axır-son ucu ölümlü dünya”
Rüstəm Kamal
104
- söyləyir. Aşıq Alı “ölüm haqdır qaçmaq olmaz əmrdən”, -
deyir.
Nəriman Həsənzadə XXI əsr Azərbaycan şeiriнə гадын
ölümц mövzusunu gətirdilər. Necə ki, böyük türk şairi: Hamit
qadını Fatmanı itirdikdən sonra dillərdə gəzən, söylənilən
şeirlər söylədi. Nəriman Həsənzadə sevgili Saraсыnı itirdikdən
sonra ölüm sözü dillində, nəfəsində göyərмяйя башлады.
Gözüm yolda qalıb, qulağım səsdə,
gedibsən, qalmışam mən qonaq kimi.
Sən yerin altında, mən yerin üstə, -
biz ayrı düşmüşük kök budaq kimi.
Nəriman Həsənzadə üçün qadın ölümü kişi kosmosunu
dağıdan qara xaosdur, fəlakətdir. Bir kişinin sevimli qadının
ölümünə силсиля şeirlər həsr etməsi, onun ruhuna dönə-dönə
dualar göndərməsi Azərbaycan şairinin əxlaqıdır.
Nəriman Həsənzadə ən kədərli şairlərimizdən biridir. Söhbət
onun sevimli anasının və ömür-gün yoldaşı Sara xanımın
ölümü ilə bağlı deyil. Əlbəttə, Sara xanımın ölümü onun
yaşamına, gözlərinə kədər gətirdi.
Шаирин “йарадыъылыг психолоэийасы вя fiziologiyası”
elədir ki, istənilən predmetin, tarixi hadisənin mahiyyətində, бу
эцнц, индии иля кечмишин kədərinи hiss edirсян.
Onun intonasiyasına, səs tembrinə анналы хатирялярин,
Саралы günlərin щясряти və nigarançılıьы kədəri hopubdur.
Ancaq bu kədər, бу щцзн цмид ишыьы иля qarışıqdır.
Киши гадын образыны тясвир едяркян güclü metaforik
düşüncə
tipinə
malik
олмалыдыр. Metaforа гадын
дцнйасыны киши тящтял шцурунда проексийа едир, онун
йерини müəyyənləşdirir.
Metaforik düşüncə tipi onun aforostik təhkiyəsini də
formalaşdırıb.
Rüstəm Kamal
105
Qurşayın Arazı mənim belimə,
Tomrisin açılmış kəməridir o.
yaxud
Çətindir keçilən ömür yolları
Yaşamaq özü də istəyir hünər.
Məni bayraq kimi tutun yuxarı,
Siz lazım olsam... o parça qədər.
Bu aforistik deyimlər yaşam təcrübəsinin poetik qənaətləri
olub oxucunu mənalar dünyasına daxil edir.
Aforizm Nəriman Həsənzadənin etik mədəniyyəti üçün
poetik davranışı üçün xüsusi janr anlamındadır. Şeirlərdə
müdrik kəlamlarla poetik sözün başqa səviyyələri arasında sıx
məntiqi əlaqə olur.
Qabağı kəsilir sular daşanda,
durnalar vurulur qıqqıldaşanda.
Ceyranlar ovlanır düzə çıxanda,
istedad qorulur üzə çıxanda.
A.S.Puşkin deyirdi ki, “xalqın tarixi şairə məxsusdur”.
Nəriman Həsənzadə o şairlərdəndir ki, epik keçmişin millət
üçün dəyərinə inanır. “Tarixi yazanlara şairi nişan verin.”
Tarixin xalqın “tale-yığval mətni” olmasına inanır. O, real
tarixi şəxsləri mifləşdirir, hər birinə “tale mətni” düzüb qoşur.
(“Nuru Paşa”, “Zümrüd quşu”, “Qaçaq Kərəm”, “Cavid”...)
Böyük şairin poemalarını fərqləndirən mühüm cəhət keçmişə
sualların ünvanlanmasıdır. Bu, millətin taleyindən narahat
şairin suallarıdır. Bu suallarda şairi vətəndaş emosiyasının
hansı çeşidləri yoxdur? Giley, şikayət, hökm, fəryad, təlaş,
Dostları ilə paylaş: |
