__________________Milli Kitabxana__________________
__________________________________________________388
"ƏSLİ VƏ KƏRƏM"
Aprel ayının 15-də mövqeyi-tamaşaya qoyulmuş "Əsli və Kərəm"
operası demək olar ki, cənabi Üzeyirbəyin əsərlərindən ən yaxşısıdır.
Bir şairin, ya bir ədibin əsəri olan kimi bütün bir qövmün-elitı də özünə
münasib əsəri ola bilər. Bir ədibin əsəri onun ruhunu, fikrini bütün əqidəsini
bildirən kimi, ümumiyyətlə bir qövm və ya elin tərəfindən yaranmış əsər haman
qövmün ruhunu, fikrini və əqidəsini bildirər. Ədib inşasını çap edib kitablar
vasitəsilə intişar edər. Elə isə inşasını əzbər ağızdan-ağıza verib intişarında
davam edər. Bir ədib inşasının təğyir tapmasına tək bir özü səbəb olarsa,
qövmün-elin inşasına təğyir verən çox olar. Çünki ağızdan-ağıza keçən
hekayələr, nəqlə hərə bir şey artıra bilər. "Əsli və Kərəm" hekayəsi də türk-tatar
qövmünün inşası olub, bu uzun müddətdə, əlbəttə təğyir tapıbdır.
Fəqət təğyir tapıbsa da, əsil mətləbə əl vurulmamış, "Atalar sozü" mənasını
saxlayan kimi "Əsli və Kərəm" hekayəsi də Üzeyirbəyin operasında əsil
mənasını itirməmiş. Əlbəttə, öylə də gərək olsun, əlin inşası elin güzgüsüdür. Bir
elin - qövmün ruhunu, fikrini, bütün əqidəsini onun inşasından bilmək olar.
Böylə isə "Əsli və Kərəm"də əsil mətləbi aramalıyız. Türk-tatar qövmü-cli. "Əsli
və Kərəm"in dilləri ilə nə demək istəyir? Həqiqi, təmiz məhəbbət nə olmağını
istəyir bildirsin: həqiqi, təmiz məhəbbət müqəddəs bir hissdir. Onu pul ilə almaq,
pula satmaq olmaz. Bu hiss şan-şövkətdən, tac və taxtdan əl çəkdirər. Bu hiss
padşahı gədadən ayırmaz. Həqiqəti, təmiz məhəbbət, məzhəb, din bilməz və
çirkin fikirlər bəsləməz... Məşuqun məbudun vüsalına çatıb sonra ölmək ancaq
həqiqi, təmiz məhəbbətin nişanəsidir. Məbud idealdır. Həqiqi, təmiz məhəbbət
sahibi məbuduna, məşuquna çatarsa, ideala çatan kimidir. İdeala çatarsa, ideal
ideallığından çıxar...
Kərəm başında qara, çirkin fikirlər bəsləsə idi, Əsli ilə yaşamaq istərdi, fəqət
yaşamadı, öldü... Və ölməyinə də səbəb Əslinin min cövr və cəfadan sonra
tapılmağı və sonra Kərəmə verilməyi oldu. Baxınız nə nazik bir mətləb! Nə
gözəl və dərin bir fəlsəfə! Nə təmiz və müqəddəs bir əqidə! Türk-tatar qövmünün
bu fəlsəfəsinə mürur il çox oxlar atıldı və atılmaqdadır. Fəqət qövm yaratdığı
inşasını ölümə verməmiş və verməyəcəkdi də. Çünki qövm yaşayır və müqəda
idealını arayır. Böylə bir müqəddəs idealı olan qövm ölməz. Çünki
__________________Milli Kitabxana__________________
__________________________________________________389
həqiqi, təmiz məhəbbət idi... Saflıq, səmimilik, mehribanlıq, mərdlik, comərdlik
türk-tatar qövmünün tarixi sifətlərindəndir desək də yarar. Böylə bir sifətlərlə
tərbiyə tapmış türk-tatar qövmü "Əsli və Kərəm" kimi nazik mətləbli, dərin
fəlsəfəli el əsəri yaradar. Bu əsərlərdən qövmün istədiyini və fikrində bəslədiyini
bilmək olar. Ona görə qövmün əsərlərinə girişən ehtiyatı əldən buraxmasın
gərəkdir. Qövmün fikrini, qanacağını sözlərdən mətləblərdən bilmək olursa, el
düzəldən mahnıların havacatından da onun ruhuna dair çox şeylər bilmək olar...
Şəksiz səhnə şərtləri bir neçə şey artırmağa və əksiltməyə yol verir. Fəqət
öylə bir təğyir vermək ki, təbii olsun. Məsələn: Türk paşası buyraq verir ki,
Kərəmi gətirsinlər, gətirirlər də. Paşa keşişin və Kərəmin işlərinə baxıb keşişə
höküm verir ki, qızını Kərəmə versin. Demək ki, bu otaq məhkəmə otağı imiş.
Bununla belə, bir az ondan müqəddəm haman otaqda paşa qızlar ilə eyş-işrətə
məşğul idi. Hətta qızlar oynayıb paşaya ləzzət verirdilər.
Doğrudan-doğrusu bilmək olmazdı ki, bu otaq paşanın hərəmxanasımı,
yainki məhkəmə otağımı? Hərəmxana isə əcəba paşa qulluğuna dair işlərə nə
üçün hərəmxanada baxır. Baxıb da küçə xalqını arvadlar olan otağa doldurur.
Yox, bu otaq idarə isə qızların burada bel sındırmaqları nə münasibət ilə? Mən
bilməyirəm bəlkə o vaxtlar türk paşaları hərəmxana ilə idarəni bir edibmişlər...
Hər halda bu böyük bir istehzadır...
Artistlərin oyununa gəldikdə, biz yenə də sözümüzün üstündə davam edib
deyiriz:
Madam ki, elmli artistlərimiz yoxdur, həm dramamız və həm operamız
axsayacaqdır. Fəqət bu səfərlik artistlərimiz "Əsli və Kərəm"i pis oynamadılar.
Yəni şarjdan çəkindilər.
Cənab Sarabski (indi, şükür Allaha, Sarablı) Kərəm rolunda əvvəlinci dəfə
oynamayır. Bununla belə, hələ Kərəmi layiqincə yarada bilməyir.
Mən istərdim cənab Sarablı Kərəm rolunda əvvəlinci pərdədən ta sonra kimi
şəklini çəkdirə idi. Onda özü görərdi ki, üzünün mütləq ürəyində olan dərdindən
xəbəri yoxdur:
Əvvəlinci pərdədən ta axıra kimi üzü eynən bir maskaya bənzəyirdi. Artist
mimika ilə üzünün təğyir tapmağı ilə ürəyindəkini bildirsin gərəkdir...
__________________Milli Kitabxana__________________
__________________________________________________390
Cənab Sarablı tamam fikrini musiqiyə verib uyuyarkən müqabilində durub
onunla danışanlara da məhəl qoymayır. Lüzumsuz hər dəfə camaata baxmaq
yaramır. Cənab Sarablının dəhşətli ölümünə , mən elmi nöqteyı-nəzəri ilə
baxdıqda bu vaxtadək ölməyinə nə səbəb olduğunu bilməyirəm...
Cənab Ağdamski də (nə vaxt Ağdamlı olacaqdır?) Sarablı düşən dərdə
mübtəla olubdur. Bu da səhnə yoldaşlarım görməyə gözü yoxdur.
Cənab Mirzə Muxtar müsiqidə ustaddır. Fəqət Sarablı sərv ağacı ilə yanıqlı
danışdıqda nə üçün Mirzə Muxtar sərv ağacı kimi dayanmışdı?..
Terequlov keşiş rolunu yaxşı oynayır. Fəqət qapısında oğru Kərəmi görüb
layiqincə hay-haray salmadı. Ona görə sonradan əllərində fanarlar ilə gələnlər
böylə göründü ki, guya keşişə qonaq gəlirlər.
Cənab Bağdadbəyov şeyx Nuranı olduqda oxuyarkən əlini qaldırmaq yerində
idi. Fəqət sonra qeyri bir rolda əlini yersiz qaldırır idi.Cənab Cəfərov sofini pis
oynamadı.
"MEHR VƏ MAH"
Yaxud "Əsli vəKərəm"in astarı
Aprelin 23-də mövqei-tamaşaya qoyulmuş "Mehr və Mah" operası "Əsli və
Kərəm"in astarı kimi nəzərə gəldi demək olur.
Zira "Əşli və Kərəm" ilə "Mehr və Mah"ın arasında bir təfavüt görünmədi,
nəinki təfavüt görünmədi, hətta "Mehr və Mah"ı "Əsli və Kərəm"ə oxşatmağa
çalışmış. Nə üçün "Mehr və Mah" ayrıca bir el əsəri ola-ola nə üçün "Əsli və
Kərəm"o astar gərək olsun? Nə üçün "Şahzadə Əbülfəzl" ünvanlı el əsərinə
"Mehr və Mah" adı qoyulsun!
Keçən "Yeni iqbal"ın 288-ci nömrəsində "Əsli və Kərəm" ünvanlı
məqaləmizdə yazmışdıq: Bir ədıbin əsərinin təğyir tapmasına bir özü səbəb
olarsa, qövmün elin inşasına təğyir verən çox olar, çünkı ağızdan-ağıza keçən
hekayəyə nəql ilə hərə bir şey artıra bilər...
"Əsli və Kərəm" hekayəsi də türk-tatar qövmünün əsəri olub bu uzun
müddətdə əlbəttə təğyir tapıbdır. Fəqət təğyir tapıbsa da əsil mətləbə əl
vurulmamış... Elin inşası, elin güzgüsüdür. Bir elin, bir qövmün ruhunu, fikrini,
bütün əqidəsini onun əsərindən bilmək olar. Ona gə qövmün əsərlərinə girişən
ehtiyatı əldən buraxmasın gərəkdir.... ,
İndi gərək cənab Şərifov bu şərtləri gözləyibdinmi?
Dostları ilə paylaş: |