Moderniteden postmoderniteye uzanan bir köPRÜ: zygmunt bauman
Yüklə 2,44 Mb. Pdf görüntüsü
|
| Çağdaş Sosyoloji Kuramları,
Anadolu Üniversitesi Yayınları, Eskişehir 2011, ss. 28-49; Alain Touraine, Modernliğin Eleştirisi , (4. Baskı), (Çev.: Hülya Tufan), YKY İstanbul 2002, s.11-12 ve18-19; Calinescu, s.13. 16 Touraine, ss. 23-24. 17 Anthony Giddens, Modernliğin Sonuçları , (2. Baskı), (Çev.: Ersin Kuşdil), Ayrıntı Yayınları, İstanbul 1998, s.11. 11 yenilikçilik demektir. Modern terimin içeriği her çağda her dönemde ‘yeni’ olan şeylerle değişmekle birlikte eskiden yeniye geçişi ifade etmekte. 18 Modernlik, bu anlamda yaşanan durumu gösterirken, aynı zamanda modernlik kavramı etrafında şekillenen modernleşme, modernizm gibi topluma müdahale edici veya toplumu yeniden oluşturan akımlar, eylemselliği yaratmıştır. Bu bağlamda insanlığı-toplumları bulunduğu noktadan daha ileri bir düzeye götürmeyi amaçlayan modernlik fikri, Habermas açısından ‘bitmemiş bir proje’ olarak varlığını kesintisiz bir şekilde devam ettirmektedir. Varsayalım ki modernlik fikri devam ediyor olsun, peki bu projenin varlığı insanı daha iyi bir dünya kurmaya götürmüş müdür ya da iyi bir dünyaya hala götürme şansı var mıdır? Sorularını gündeme getirmiştir. Ortada hala devam eden bir projenin ürünleri olarak tamamlanmamışlığı (ama buna rağmen ideal arayışının devam etmesi) mı dikkate almak gerekir yoksa bu projenin inşası (her zaman yarım bir inşa alana) sırasında ortaya çıkan trajik olaylar mı dikkate almak gerekir? 19 İşte bunlar, tartışmayı dallandıran ve içinden çıkılmaz hale büründüren noktalardır. Sonuçta modernlik insanın kendini kutsadığı bir dönem olarak görülmelidir. İnançlar adına savaşan insan, yerini rasyonel ve teknik donanımlı insana bırakmıştır. Bu insanın kendine yeni savaşlar çıkarma nedeni olarak gösterdiği seküler, dünyalı, yeni kutsallarını (milliyetçilik, demokrasi, sosyalizm vb.) bulduğu bir dönemdir. Modernlik, iyimser bir yorumla, insanın özneleşmesi ve tarihine bir fail iken; kötümser bir yorumla insanın kendini ‘kader’den kurtarıp, bu dünyanın mekânlarına zincirlemesidir. Çağdaş olmanın göstergesi, iyiliği, üstünlüğü bizden öncekilerden daha fazla teknolojik gelişme, ekonomik çoğalma ve entelektüel birikime sahip olmaksa, elbette modernliğin dünyayı çok daha iyiye götürdüğü iddia edilebilir. Eğer modernlik, doğayı, insanı ve toplumu yeniden tanımlarken ve değiştirirken doğadan, insandan ve toplumdan eser kalmayacak bir hale getirmesi olarak ifade edilirse, şu halde modernlik ve onun ‘ilerleme’ kavramı , estetize edilmiş acılar ve ölümler getirmesinden başka bir birikim ortaya koymamıştır denebilir. İnsan(lık)ın tarihi, çelişkiler ve çatışmalarla doludur, bir bakıma diyalektik süreç sürekli yenilenmektedir. Çatışmanın ve çelişkinin varlığı, insan yaşamının enerjisidir. 18 Nesrin Kale, “Modernizmden Postmodernist Söylemlere Doğru”, Doğu Batı Düşünce Dergisi , Yıl:6 Sayı:19, Doğu Batı Yayınları, Ankara, 2011, ss.31-51. 19 Alex Callinicos, Toplum Kuramı , (Çev.: Yasemin Tezgiden), İletişim Yayınları, İstanbul 2004, s. 440. 12 Bu açıdan ‘modern zamanlar’da, çatışmanın daha fazla alana yayıldığı bir dönem olarak görülebilir. Modernliğin ikilikler oluşturmadaki mahareti, modernliğin kendini yenileyen bir enerjisi olarak gösterebilir. Buna karşın aynı düzlemde modernlik kaynağını tüketmiş bir maden ocağına da benzetilebilir. Eskiye-geleneğe karşı çıkıp, onları karşıtlığın kötü tarafına bırakan, yıktıklarının, geride bıraktıklarının ya da karşı çıktıklarının yerine başka şeyler koymada maharetlidir. Buna istinaden: “modernlik, bir tür makineye dönüşen Kilise Hıristiyanlığı’nın Tanrı’nın mahiyeti sorununu çözememesi ve antik Yunan’daki insanı tanrılaştıran ‘İnsan-Tanrı’ figürünün yerine, Tanrı’yı insanlaştıran ‘Tanrı-İnsan’ figürünü yerleştirmesi, insanın özgür iradesini yok sayması nedeniyle insanın yaşadığı ontolojik güvensizlik duygusunu epistemolojik güvenlik alanlarını genişleterek insanın her şey üzerinde hâkimiyet kurmasına yol açan süreci tetiklemiş; papaz figürünün yerine önce ‘tüccar’ figürü, daha sonra da ‘mühendis’ figürü yerleşmiş, bütün bunların sonucunda modernlik bu kez sembolik olarak değil bilfiil makine’ye dönüşmüş, insanın da, Tanrı’nın da, doğanın da karikatürleşmesine, insanın da, doğanın da, dünyanın da geleceğinin tehlikeye girmesine yol açan, çatışmanın, büyük dünya savaşlarının, küresel bir kaosun ve katostrofun yaşanmasına zemin hazırlamıştır.” 20 Sonuçta düşünsel ve toplumsal alanda birçok radikal değişimlerin yaşandığı son üç-dört yüzyıllık tarihte görünen modernliğe, olumlu veya olumsuz bakanlar olagelmiştir. Özellikle yirminci yüzyılın son dönemlerinde olumsuz eleştiri yapanların, daha çok ön plâna çıktığını söyleyebiliriz. Konuyu toparlayıp ana hatlarıyla ifade edersek, modernlik deyince: 1. Modernlik, aklın insan yaşamında ön plâna çıkarak, düzenleyici ve hüküm verici merkez haline gelmesidir. 2. Bilgi konusunda referansların bilime kaydığı ve bilimin her şeyi anlaşılır kılacağına dair seküler bir inancın oluşmasıdır. 3. Modernlik, Ortaçağın teolojik tahayyülünü (dinsel cennet geleceği) bırakıp, bu dünyada insanın-öznenin fail olduğu ‘gelecek’te bir yeryüzü cenneti kurulacağına dair olan rasyonel bir plândır. (Bu anlamda: “Modernite 20 Yusuf Kaplan, “Antikite’den Postmodernite’ye: Tanrısız Arazi’den İnsansız Arazi’ye Paganizmin Serüvenleri”, Düşünen Siyaset Düşünce Dergisi, Lotus Yayınevi, Sayı: 21, Ankara 2005, ss. 139-169, s.162. 13 ebediyeti değersizleştirdi: mükemmeliyet, bir öteki dünyada değil, gelecekte yolculuk ediyordu, içinde bulunduğumuz dünyada.” 21 ) 4. Aristokratik merkezli, imparator ve kral merkezli yapıdan uzaklaşıp, yerini toplumun diğer üyelerinin de katıldığı, ulus-devlet (milliyetçilik) bağlamındaki iktidar ve yönetimin yeniden dizaynıdır. 5. Sömürgeciliğin hızlanmasıyla dünyanın paylaşıldığı yeni bir dünya haritasının oluşturulmasıdır. 6. Feodal-tarımsal üretimin giderek sanayi-fabrika sahalarına yerini bırakması, burjuvazi ve işçi sınıfının ikililiğinde yeni bir çatışmanın başlandığı süreçtir. 7. Tanrının yasaları etrafında hizaya sokulan kulun, vatandaş olarak seküler hukukun önünde eşitlik, özgürlük ve adalet kavramlarının ışığında ‘kul hakkı’nın bırakılıp, ‘insan hakları’na dayandırıldığı bir dönemdir, 8. Modernlik fikri-projesi, insanın ilerleme perspektifi çerçevesinde değerlendirildiğinde, toplumun sürekli bir inşa süreci olarak görülmesidir. 9. Modernlik, yarattığı değişimlerin olumlu yanlarına karşın(şehirleşme, bilimsel ilerleme, teknolojik konfor gibi), “yeni sıkıntıların-yabancılaşma, anlamsızlık, toplumsal çözülme”nin ortaya çıkmasıdır. 22 10. Modernlik, yeni olanın iyi olduğu savunusu olarak, yeni yaşam deneyimlerinin gerçekleşmesidir. 11. “Modernite; benlik, sosyal ilişkiler ve doğanın, detaylı bir kontrol ve düzenleme programına tabi olmasını içeren dünyanın hâkimiyeti etiği tarafından; dünyanın kontrol edildiği ve düzenlendiği geniş bir rasyonalizasyon sürecinin kültürel, sosyal ve politik şartlarının bir sonucudur. Modernizasyon projesi ise rasyonalitenin (araç sonuç ilişkileri bağlamında) bütüncül çevreye empoze edilmesidir.” 23 21 Octavio Paz, Şiir ve Modernite , (3. Baskı) (Çev.: Nilgün Tutal), (Derleyen: Mehmet Küçük, “Modernite Versus Postmodernite”, Vadi Yayınları, Ankara, 2000, ss. 184-203. 22 Charles Taylor, Modern Toplumsal Tahayyüller , (Çev.: H. Koyukan), Metis Y., İstanbul 2006, s.11 23 Bryan S. Turner, Oryantalizm Postmodernizm ve Globalizm , (2. Baskı), (Çev.: İbrahim Kapaklıkaya), Anka Yayınları, İstanbul 2003, s.123 |