Moliyaviy tahlil

foydalanilgani uchun 
olinadigan haq; 
Dividendlar – ulushli 
invistetsiyalarning 
egalariga ularning ayrim 
turlari kapitaldagi 
ulushiga mutanosib 
ravishda foydaning 
taqsimlanishi. 

---

56 
ko’pincha ular bilan bog’liq bo’lgan xarajatlar chegirib tashlangan holda 
ko’rsatiladi. Aktivlarnng har xil turlari daromad yordamida olinishi yoki 
ko’payishi mumkin, misol sifatida yitkazib berilgan mahsulotlar va xizmatlar 
evaziga olingan pul mablag’lari, debitorlik qarzlari, mahsulotlar va xizmatlarni 
keltirish mumkin. Daromad, shuningdek, majburiyatlar bo’yicha hisoblashish 
natijasida ham paydo bo’ladi. Masalan, tadbirkorlik subekti so’ndirilmagan 
kreditni to’lash bo’yicha majburiyatni bajarish maqsadida kreditorga mahsulot 
berishi va xizmatlarni ko’rsatishi mumkin. 
3.2. Operatsion daromadlar tahlilini takomillashtirish. 
Bozor munosabatlari sharoitida tahlil ishlarining muvaffaqiyati ko’p jihatdan 
uni qanday tashkil etilganligiga va rejalashtirishga bog’liqdir. Odatda analetik 
ishlarida nafaqat korxonani boshqaruv tarkibi, balki boshqaruvning funksional 
organlari, jamoatchilik a’zolari hamda mehnat jamoasigacha qatnashishi mumkin 
bo’ladi. Asosiy faoliyatdan olingan daromad va xarajatlar tahlilini amalga 
oshirishdan asosiy – maqsad korxona operatsion faoliyatining barcha tomonlari 
natijalarini, bieinchi navbatda, uning zaif va oqsoq tomonlarining natijalarini 
chuqur tahlil qilish, mavjud imkoniyatlarni aniqlash va ularni xo’jalik faoliyatiga 
jalb qilish, mavjud imkoniyatlarni aniqlash va ularni xo’jalik faoliyatiga jalb qilish 
asosida xarajatlarni kamaytirish orqali boshqaruv samaradorligini ashirish 
yo’llarini ko’rsatishdan iborat. 
Iqtisodiy adabiyotlar va iqtisodiy tahlil amaliyotida asosiy faoliyatidan 
olingan daromad va xarajatlar tahlilini tashkil etishning quydagi bosqichlari 
keltirib o’tilgan: 
-
Operatsion faoliyatdan olingan daromad va xarajatlar tahlili ob’ekti va 
predmetini tanlash va rejasini (dasturini) tuzush 
-
Operatsion faoliyatdan olingan daromad va xarajatlar tahlili uchun zarur 
bo’lgan hisobot materiallarini yig’ish; 
-
Ma’lumotlarni tanlash, qayta ishlash va taqqoslash holatiga keltirish; 

---

57 
-
Ko’rsatkichlarni tqqoslash, operatsion faoliyatdan olingan daromad va 
xarajatlarni tahlil etish , natijalarini baholash , o’zgarish sabablarini aniqlash va 
omillar tasirini hisoblash ; 
-
Operatsion faoliyatdan olingan daromad va xarajatlar tahlilini natijalarini 
umumlashtirish , xulosa va takliflar berish. 
Operatsion faoliyatdan olingan daromad va xarajatlar tahlilini o’tkazishning 
reja va dasturini tuzish bosqichida tahlilning dasturi va rejasini tuzib olish 
operatsion faoliyatdan olingan daromad va xarajatlar tahlilini tashkil etishning 
asosiy qismidir. Bu bosqichda operatsion faoliyatdan olingan daromad va 
xarajatlar tahlili ishlari nimadan boshlanishi, operatsion faoliyatdan olingan 
daromad va xarajatlar tahlili o’tkazuvchi komissiyaga kimlar kiritilishi hamda 
operatsion faoliyatdan olingan daromad va xarajatlar tahlili ishlarini nima bilan 
yakunlanishi ko’rsatib o’tiladi. 
Operatsion faoliyatdan olingan daromad lar tahlili jarayoni da korxona 
faoiyatining barcha tomonlarini ifodalovchi ko’rsatkichlar bilan uzviy bog’langan 
holda foyda kompleks tarizda tahlil etilishi maqsadga muvofiqdir. Foyda 
miqdorini tahlil etishda gorizantal va verikal tahlil metodlari muhim o’rin tutadi. 
Vertikal tahlil orqali foyda turlari tarkibidagi strukturaviy o’zgarishlariga 
baho beradi. Foyda solig’I to’lagunga qadar foydaga nisbatan yalpi foyda, davr 
xarajatlari, operatsion faoliyatning boshqa jarayonlaridan ko’rilgan daromad, 
operatsion faoliyatning foydasi, moliyaviy faoliyat bo’yicha daromad va xarajatlar, 
umumxo’jlik faoliyatining foydasi, favqulodda foyda va zararlarning tutgan 
ulushlari o’tgan yildagi malumotlar bilan taqqoslanadi va tegishli xulosa beriladi.
Bozor munosabatlari sharoitida xo’jalik yurituvchi subektlarning moliyaviy 
natijalari tarkibida asosiy o’rinni mahsulot (ish, xizmatlarni) sotishdan olingan 
yalpi foyda tashkil etadi. Moliyaviy natijalarning asosiy qismini mahsulot (ish, 
xizmatlarni sotishdan shakillanganligi sababli tahlilda asosiy etibor ushbu 
qatorning rejaga va o’tgan yillarga nisbatan o’zgarishi va omilli ta’siriga qaratiladi.