Müəllifin vəsaiti hesabına nəşr olunur Əsəri Azərbaycan ea tarix İnstitunun
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- ATROPATENADA TĠCARƏT VƏ TĠCARƏT YOLLARI
məqbərəsində bina edilmiş çinixana dünyanın ən gözəl memarlıq nümunələrindən biridir. Buraya çinixana adı ona görə verilmişdir ki, binanın divarlarında hər çini qabın özünəməxsus sənətkarın istedad və zövqünə uyğun olaraq yeri hazırlanmışdır. Azərbaycan ustaları tərəfindən hazırlanıb burada toplanan çini qablar və onların divarlardakı yerləri dünyanın bir sıra səyyah və sənətkarlarını heyrətdə qoymuşdur. Vaxtilə Ərdəbil xalçaçıları tərəfindən toxunulmuş dünyada ən böyük ―Şeyx Səfi‖ xalçası hal-hazırda İngiltərənin ―Viktoriya Albert‖ incəsənət muzeyində saxlanılmaqdadır. Bu xalça Azərbaycanın ən gözəl və qiymətli sənət nümunələrindəndir. Ərdəbil şəhərindəki İmamzadə Saleh abidələri, Yəqubiyyə, İbrahimabad, Daşkəsən, Təpə, Almas və Asəf tacir körpüləri də tarixi abidələrdəndir. Bu şəhərin orta əsrlərdə yaşamış görkəmli şəxsiyyətlərindən tarixçi İbn Bəzzaz Ərdəbilli, şair Arif Ərdəbilini və başqalarını göstərmək olar. Bir sıra tarixçiyə görə, Ərdəbil şəhərinin Sasani şahı Firuz tərəfindən bina edilməsi fikri irəli sürülür. Lakin Moisey Xorenatsinin yazdığına görə, Ərdəbil şəhəri eramızın IV əsrində Azərbaycanın paytaxt şəhəri olmuşdur. Digər erməni tarixçisi Levonda görə IV əsrdə hun tayfaları Ərdəbil şəhərini çapıb talamışdır. Ümumiyyətlə, əlimizdə olan faktlar Ərdəbil şəhərinin ən qədim tarixə malik olmasını göstərir. ATROPATENADA TĠCARƏT VƏ TĠCARƏT YOLLARI Hər bir ölkənin qədim dövrlərdəki iqtisadi-ictimai inkişafını, həmin ölkədə tarixən mövcud olmuş ticarət və ticarət yollarının nə səviyyədə olması ilə izah etmək mümkündür. Atropatena ərazisinin coğrafi mövqeyi, onun Şərq ilə Qərb, habelə Şimalla cənub ölkələri arasında yerləşməsi, bu ölkənin Şərqin ticarət yolları qovşağında olması, digər ölkələrdə olduğu kimi oranın da iqtisadi inkişağına təkan verən əsas amil olmuşdur. Şəhər həyatının yaranıb inkişaf etməsində də ticarət yollarının böyük təsiri olmuşdur. Bu səbəbə görə də Atropatenanın bir sıra böyük şəhərləri məhz ticarət yolları üzərində yaranıb inkişaf etmişdir. Qazaka, Aqanzana, Fraaspa, Tarmakis, Artabed, Urmayid və başqalarını misal göstərmək olar. Atropatenada olan bu şəhərlər ticarət yolları vasitəsi ilə Orta Asiya, Yaxın və Orta Şərq, habelə Albaniya, İberiya və Ermənistan şəhərləri ilə daimi əlaqə saxlamışlar. Çox güman ki, müasir ticarət yolları bir az dəyişikliklə qədimdə mövcud olmuş yoların keçdiyi ərazilərdə yaranmışdır. Əlimizdə olan bir sıra faktlar da bu fikri təsdiq edir. Ərəb müəlliflərinin əksəriyyəti, xüsusən səyyah və coğrafiyaşünasları qədim Azərbaycanış şəhərləri, habelə həmin şəhərlər arasında gedən ticarət və ticarət yollarının məsafəsi haqqında dəqiq məlumat vermişlər. Böyük Midiyanın paytaxt şəhəri olan Ekbatanda bir neçə ticarət və hərbi yol qovuşurdu. Onlardan biri Ekbatan – Suz – Babil, digər yol isə Ekbatan – Rey olmuşdur. Üçüncü yol isə Ekbatanla Kiçik Midiyanın (Atropaten Midiyasının) paytaxtı Qazaka şəhərini birləşdirirdi. Qazakadan bir yol Əfrahruda (Fraataya), digəri isə Tabarmeysə, oradan da Urmayidə uzanaraq Atropatenanın qərbində olan şəhərləri birləşdiridi. Fraatadan Tarmakis vasitəsi ilə şimal istiqamətinə uzanıb gedən yol Atropatenanı Albaniya, İberiya, Ermənistan və Şimali Qafqazın şəhərləri ilə birləşdirirdi. Qazakadan Ekbatana, Suza və Babilə gedən yol Atropatena ölkəsini İranın cənub əyalətləri və Mesopotamiyanın ticarət mərkəzləri ilə qovuşdurudu. Suz vasitəsi ilə Persepolisə (Təxt-e Cəmşidə), Partagenə, Kirmana İran körfəzi sahilində olan Dilman və Hormoza gedən yol vasitəsi ilə Atropatena İranın cənub əyalətləri ilə əlaqə saxlayırdı. Bu yolun bir şaxəsi İsfahana gedirdi. Qazakadan digər bir yol Ekbatandan keçərək Reyə, oradan Damğana və parfiyalıların ilk paytaxt şəhəri olan Səd darvazaya (Nisa) gedirdi. Atropatena şəhərləri bu yol vasitəsi ilə dövrün ən mühüm ticarət yolu olub, şərq ilə qərbi (Çin ilə Romanı) qovuşduran məşhur ―İpək yolu‖ cəlb edilmişdi. ―İpək yolu‖ vasitəsi ilə Çin, hind və Orta Asiyanın əksər şəhərləri İran, Bizans, habelə Roma şəhərləri ilə ticarət edirdilər. Məşhur ―İpək yolu‖nun çaparxanaları da olmuşdur. Hadi Hidayətinin göstərdiyinə görə ən böyük hərbi yol Babildən başlayıb Diyalə çayına keçdikdən sonra Zaqros dağlarını aşıb məhsuldar Kərxə dərəsinə, oradan Kombadenə (Bisütun qayasında olan yazılar buradadır), oradan da Midiyanın paytaxtı olan Ekbatana uzanırdı. Ekbatandan bir yol Xuzistana, onun bir şaxəsi isə Rey vasitəsi ilə Xəzər dənizi sahilinə, oradan da Atropatenanın paytaxtı Qazakaya gedirdi. Bu yol dövrünə görə ən böyük iqtisadi-hərbi əhəmiyyətə malik olmuşdur 194 . Şimala doğru uzanan yol Ekbatana şəhərindən keçərək Atropatenaya gedirdi. Digər bir yol Ninevadan Beyruta, oradan isə Sur limanına uzanırdı. Bu yolun bir qolu Nineva vasitəsi ilə Atropatena şəhərlərini qovuşdururdu 195 . Zuaspadan Rey və Xəzər dənizi rayonlarını birləşdirirdi. Qazakadan Ekbatana, Ninevaya, Babilə, Reyə, Xəzər dənizi sahilinə və Zuaspaya gedən yolun mühüm iqtisadi əhəmiyyəti olmuşdur. Bundan başqa Trabzona, Kolxidiyaya uzanıb gedən yolun da böyük strateji və iqtisadi əhəmiyyəti var idi 196 . Bu dövrün nəqliyyat vasitələri at, qatır, uzunqulaq, öküz, dəvə və qoşqu alətləri, təxte-rəvan və müxtəlif arabalar olmuşdur 197 . O dövrdə at, qatır, uzunqulaq, dəvə, öküz və s. ticarət mallarını bir şəhərdən digərinə daşınılmasında mühüm rol oynamışdır. 194 Hadi Hidayəti. Kuruş Kəbir, Tehran, 1335, s. 27 – 28. 195 Yenə orada, s. 49. 196 Rəhimzadə. Göstərilən əsəri, s. 49. 197 Yenə orada, s. 50. Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|