Müəllifin vəsaiti hesabına nəşr olunur Əsəri Azərbaycan ea tarix İnstitunun
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
şərq ilə qərbi birləşdirən ən mühüm ticarət yolunu ələ keçirməyə səy göstərirdilər. E. ə. 69-cu ildə romalıların Ermənistanı tutmaq istədikləri vaxt Atropatena hökmdarı romalılara qarşı ermənilərin müttəfiqi kimi çıxış etdi və Tiqranakert döyüşlərində onların birləşmiş olduqları romalılara güclü zərbə endirirdilər. Atropatenalılar romalılara qarşı parfiyalılarla da ittifaq bağladılar. Strabonun göstərdiyinə görə, bu dövrdə Atropatena qüdrətli hərbi qüvvəyə malik idi. Onun məlumatına görə Atropatena 10.000 süvari və 40.000 piyada orduya malik olmuşdur. E. ə. 36-cı ildə böyük bir qüvvə ilə Şərqə hücum edən görkəmli sərkərdə Antoni Ermənistanı işğal etdi. Ermənistan çarı Artavazd 16.000- lik öz silahlı qüvvəsini məcburiyyət qarşısında Antoninin ixtiyarına verdi. Antoni Atropatenanı tutmağa tələsirdi. Ermənistan çarı Artavazd ona yaz başladıqda hücum etməyi məsləhət gördü. Lakin Antoni onun məsləhəti ilə razılaşmayıb e. ə. 36-cı ilin payız fəslində 100.000 ordu ilə tələsik Araz çayını keçərək Atropatenaya hücuma keçdi. O, atropatenalıların qış iqamətgahı yerləşən Verra şəhərini tutdu, onların yay iqamətgahı olan Fraaspaya tərəf hərəkət etdi. Fraaspa atropatenalılar tərəfində mərdliklə müdafiə edilirdi. Atropatena hökmdarı, ləyaqətli sərkərdə olan II Artavazd şəhərin müdafiəsinə rəhbərlik edirdi. Antoni tələsdiyindən 10.000 nəfərlik ağır silahlarla və qala uçuran alətlərlə silahlanmış Tatyanusun dəstəsindən ayrılmışdı. Bu vəziyyəti müşahidə edən parfiyalılar romalılara hücum edib Tatyanusun başçılıq etdiyi ordunu darmadağın edib, özünü isə öldürdülər. Bu hadisəni eşidən Antoni qəzəblənmiş, tez bir müddətdə Fraaspanın tutulması əmrini vermişdi. Vəziyyətin ağırlığını dərk edən Ermənistan çarı Artavazd öz orduları ilə geri dönərək ölkəsinə qayıtmışdı. Fraaspanın qəhrəmancasına müdafiəsi, atropatenalıların güclü müqaviməti, işğalçılara qarşı partizan müharibəsinin aparılması, parfiyalılar tərəfindən Tatyanusun öldürülüb, ordusunun darmadağın edilməsi romalıların əzmini qırıb onları geri çəkilməyə məcbur etdi. Beləliklə, Fraaspa ətrafında məğlub olan Antoninin Atropatenanı tutmaq cəhdi puça çıxdı. Atropatena hökmdarı romalılardan külli miqdarda qənimət və hərbi əsir ələ keçirdi. Antoni Atropatena ərazisini tərk etdikdən sonra əldə edilmiş qəniməti bölüşdürmək üstündə parfiyalı IV Fraat ilə Artavazd arasında ziddiyyət yarandı. E ə. I əsrin son illərində bu ziddiyyətdən istifadə edən Artavazd romalılarla dostluq əlaqəsi yaratmağa başladı. Artavazd Antoni ilə qohum oldu. Üzərində Avqustun təsviri və ―Böyük hökmdar Artavazda‖ sözləri həkk olunmuş gümüş sikkə də bu dostluq əlaqələrini təsdiq edir. Yeni müttəfiqlərə arxalanan Artavazd Atropatenadan qərbdəki vilayətlərdə fəal siyasət yürüdürdü. E. ə. I əsrin sonu eramızın I əsrin əvvəllərində Atropatenanı romalılarla dostluq münasibəti saxlayan Artabarzan idarə edirdi. O, bir müddət Ermənistan taxtında da möhkəmlənə bilmişdi. Eramızın 2 - 11-ci illərində Artabarzanın oğlu V Artavazd Atropatena və eyni zamanda Ermənistanın da şahı olmuşdur. Atropatenanın sonuncu atropatenalı hökmdarı V Artavazd idi. Onun dövrundə Atropatenada Arşakilər sülaləsinin kiçik qolunun əsasını qoymuş III Artaban hakimiyyət başına keçdi. III Artaban romalıların ən qəddar düşməni idi. III Artabanın anası parfiyalı, atası isə Atropat nəslindən idi. Beləliklə, III Artabanın hakimiyyətindən etibarən Atropatın nəsli Atropatena, Ermənistan hökmdarı olmuşdur. III Artaban Parfiya taxt-tacını ələ keçirdikdən sonra Atropatenaya öz qardaşı Pakoru hökmdar təyin etmişdi. Arşakilər Kiçik Midiyanı III əsrin əvvəllərinə kimi idarə etmişlər. Atropatenanın I - II əsrin siyasi həyatında ən əhəmiyyətli hadisələr alanarın ölkəyə hücumları idi. Strabonun yazdığına görə Atropatena hökmdarı Parfiya şahları, Ermənistan hökmdarı və Suriya hakimləri ilə də qohumluq edirdilər 240 . III əsrin əvvəllərində İranda hakimiyyəti Sasanilər ələ keçirdilər. Sasanilərin dövründə Atropatena siyasi müstəqilliyini tamamilə itirib İran şahənşahının dastakertinə çevrildi. Lakin Sasanilər dövründə Atropatenanın mədəni və dini mərkəz kimi rolu daha da gücləndi. Eramızın ilk əsrləri Atropatenada feodal münasibətlərinin yaranması və möhkəmlənməsi dövrü idi. V əsrin son rübündə başlanmış Məzdəkilər hərəkatı Atropatenanın, eləcə də bütün İranın daxili həyatında ən mühüm hadisə oldu. IV - VI əsrlərdə Atropatena ərazisi dəfələrlə köçərilərin basqınlarına məruz qaldı və müharibə meydanına çevrildi. VII əsrdə Atropatena ərəblər tərəfindən işğal edildi. Atropatenada müstəqil dövlətin meydana gəlməsi və onunla bağlı olan hadisələrin həmin ərazinin tarixi taleyində böyük rolu olmuşdur. Təkcə Azərbaycanın deyil, hətta Asiyanın xeyli hissəsinin qədim dövr və erkən orta əsrlər tarixinə Atropatenanın təsiri şəksizdir. Məhz Atropatena dövründə ―Azərbaycan‖ məfhumunun formalaşmasının, habelə onunla əlaqədar olan digər hadisələrin başlanğıcı qoyulmuşdur. Burada ilk dəfə xalq təşəkkül tapmışdır. Atropatenada dövrün ən görkəmli atəşgədələrindən niri olan Azərgəşəsp atəşgədəsinin mövcud olması və Sasani şahlarının Mədaindən buraya piyada gəlib müqəddəs odu ziyarət etmələri, sonra tac qoymaları bu diyarın hörmət və nüfuzunu bir daha artırmışdı. Digər tərəfdən müqəddəs dini külliyyat olan Avestanın Atropatena kahinləri tərəfindən toplanıb külliyyat halına salınması təkcə Atropatena deyil, bütün İranda bu ərazinin mənəvi mərkəz olmasına canlı sübutdur. Bu ərazi hələ parfiyalılardan əvvəl və onların dövründə dini və mədəni mərkəz olmuşdur. Sasanilərin hakimiyyəti dövrünə gəldikdə, bu dini mərkəz Zərdüştiliyin ibadətgahına çevrilmişdir. Ərəb işğallarından sonra Zərdüştilər ―gəbr‖ adlandırılaraq təqib edilmiş, atəşgədələr isə məscidə çevrilmişdir. 240 Strabon. Göstərilən əsəri, XI, 13. Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|