Müəllifin vəsaiti hesabına nəşr olunur Əsəri Azərbaycan ea tarix İnstitunun
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- ATROPATENA ERAMIZIN ƏRƏFƏSĠNDƏ
birləşmiş orduları müttəfiq kimi vuruşmuşlar. Digər tərəfdən mənşə etibarilə atropatenalı olan bir neçə şahzadə Ermənistanda hakimlik etmişlər. Strabonun göstərdiyinə görə atropatenalıların parfiyalılar, ermənilər və suriyalılar kimi qonşuları olmuşdur. Atropatena çarları yeri gəldikdə onlarla qohumluq əlaqəsi yaradırdılar (Strabon. XI, 13). Lakin bir sıra hallarda atropatenalıların ermənilərlə əlaqəsi zəifləyir, biri digərinin ərazisinə hücum edir, müvəqqəti olsa da torpaq sahələrini zəbt edirdilər. Ermənistan uğrunda istər Parfiya və istərsə də Sasanilərin dövründə Roma ilə İran arasında qanlı döyüşlər baş verir. Bu ölkə uzun illər hər iki istilaçının işğallarına məruz qalır. Ermənistanı işğal edən romalılar Atropatena ilə də maraqlanır. Belə ki, e. ə. 36-cı ildə Antoni 100 min nəfərlik ordu ilə Araz çayını keçib Atropatenə hücum edir; lakin məğlub edilib, geri çəkilməyə məcbur olur. Bu zaman Ermənistan çarı II Artavazd idi, o, özunun 16 min suvari ordusunu Antoninin ixtiyarına verdi. Lakin onlar atropatenalılarla üz-üzə gəlməzdən əvvəl yolun yarısından qayıdıb ölkələrinə gəlmişlər. Antoni məğlub edilib geri çəkildikdə II Artavazdı tutub Romaya göndərmiş və onun yerinə oğlunu Ermənistanın hakimi təyin etmişdi. Atropatenalılar romalılara qarşı parfiyalılarla da ittifaq bağladılar. Məlumdur ki, parfiyalılar Selevkiləri Şərq ölkələrindən qovduqdan sonra böyük bir qüvvəyə çevrilib 500 ilə yaxın hökmranlıq etmişlər. Lakin onlar mərkəzləşmiş dövlət deyil, tayfalar hökmranlığı formasında böyük ərazini idarə edirlor. E. ə. 36-cı ildə Antoninin hücumu zamanı Parfiya çarı IV Fraat idi; o, bu müharibədə Atropatena şahı II Artavazdın müttəfiqi kimi çıxış edirdi. Romalıların ağır silahlarla yaraqlanan və qala uçuran alətlərlə silahlanmış 10000 nəfərlik dəstələrinə IV Fraatın süvari dəstələri qəflətən hucum edib onları darmadağın etdilər. Antoni məğlub edilib geri çəkildikdə, IV Fraat ilə II Artavazd arasında əldə etmiş olduqları qənimətin bölüşdürülməsində bərk narazılıq yaranmışdı. Bu zaman II Artavazd romalıların yanına elçi göndərib parfiyalılara qarşı onlarla müttəfiq olduğunu bildirməklə, qohumluq əlaqəsi, yaratmağı təklif etdi. II Artavazdın bu təklifi romalılar tərəfindən hərarətlə qarşılanmışdır. Beləliklə, atropatenalılar parfiyalılara qarşı romalılarla müttəfiq, həm də qohumluq əlaqəsi yaratdılar. Atropatena şahları ölkənin müstəqilliyini qoruyub saxlamaq məqsədilə yeri gəldikdə bu və ya digər ölkə ilə siyasi və diplomatik əlaqələr yaradırdılar. E. ə. I əsrin sonu eramızın I əsrinin əvvəllərində Atropatenanı romalılarla dostluq və diplomatik əlaqələri qoruyub saxlayan Aryabarzan idarə edirdi. O, bir müddət Ermənistanın da hökmdarı olmuşdur. Eramızın 2 - 11-ci illərində Aryabarzanın oğlu V Artavazd Atropaten və eyni zamanda Ermənistanın da şahı olmuşdur. Xarakeli İsidor əsas şahlıq yolunda kənarda yerləşən Atropaten ərazisinin adını çəkir. O, Midiya, Kombaden, Yuxarı Midiya və Rakiana (müasir Rey) Midiyasına toxunmuşdur. Lakin Strabon inzibati nöqteyi-nəzərdən deyil, etnik və mədəniyyət baxımından Midiyanı iki hissəyə bölür. O cümlədən Böyük Midiya və Atropaten Midiyası (Kiçik Midiya) (Strabon. XI, 13, 1). ATROPATENA ERAMIZIN ƏRƏFƏSĠNDƏ Herodotun məlumatına görə Əhəməni dövləti I Daranın hakimiyyəti dövründə inzibati nöqteyi-nəzərdən 20 satraplığa bölünsə də, lakin bu bölgü sabit olmamışdır 241 . Bu satraplıqlar içərisində istər iqtisadi və istərsə strateji cəhətdən Midiya (Kiçik Midiya-Atropatena) digərlərindən fərqlənirdi. Satraplıqlar mərkəzi hakimiyyət tərəfindən təyin edilmiş canişinlər tərəfindən idarə edilirdi. Hərbi sərkərdə də hakimlərə tabe idi. Satraplar vergi toplamalı, hüquqi-inzibati işlərə nəzarət etməli və hərbi qoşun dəstələri təşkil edib hazır vəziyyətdə saxlamalı idi. İqtisadi cəhətdən zəngin olan Midiya satrapı mərkəzi hakimiyyətə hər il 45 talant vergi verməli idi 242 . Əhəməni dövlətinin son dövründə Kiçik Midiya (Atropatena) satraplığına Atropat adlı sərkərdə rəhbərlik edirdi. Dara ilə İskəndər arasında gedən müharibədən sonra Böyük Midiyadan ayrılmış Atropatena satraplığı müstəqil olmasına görə digər əyalətlərdən fərqlənirdi. İsidor Atropatena ərazisinin əsas şahlıq yolundan kənarda yerləşdiyinə görə onun adını çəkmir. O, Midiya, Kombaden, Yuxarı Midiya və Raqa (müasir Rey) Midiyasına toxunur 243 . Lakin Strabon inzibati nöqteyi-nəzərdən deyil, etnik və mədəniyyət baxımından Midiyanı iki hissəyə bölur: Böyük Midiya və Atropat Midiyası (Kiçik Midiya) 244 . Strabonun göstərdiyinə görə bu ərazi olduqca məhsuldar və təbii-coğrafi zənginliyə malik olmuşdur 245 . Əhəməni dövlətinin süqutu yaxınlaşdıqca satraplar mərkəzi hakimiyyətdən üz döndərib onlara tabe olmamağa çalışırdılar. Onlar müxtəlif etnik tərkibə malik olan xalqların mərkəzi hakimiyyət ətrafında monolit birliyini təşkil etmək iqtidarına malik ola bilmədilər. Mərkəzi hakimiyyətin böhran keçirdiyi zaman ondan üz döndərən satraplardan biri də Qərbi Midiya olmuşdur. Bu satraplığın hakimi görkəmli sərkərdə olan Atropat idi. O, Əhəmənilərin son şahı olan III Dara Kodomanın dövrundə Kiçik Midiyanın hakimi idi. III Daranın hakimiyyət başına keçməsi Filippin başçılığı ilə yunan əyalətlərinin Makedoniya ətrafında birləşdirilməsi dövrünə təsaduf etmiş və beləliklə, Makedoniya İranın ən güclü rəqibi olmuşdu. Diodorun göstərdiyinə görə III Dara Filipp ilə müharibə 241 Herodot. III, 89, 98. 242 Yenə orada, 92. 243 İsidor Xaraksi. 4 – 7. 244 Strabon. XI, 13, 1. 245 Yenə orada. Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|