Müəllifin vəsaiti hesabına nəşr olunur Əsəri Azərbaycan ea tarix İnstitunun
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
Bu zaman Midiya ilə əlaqədar olan digər bir tarixi hadisə nəzəri cəlb edir. O da II Tiqranın hakimiyyəti dövründə Ermənistanın güclənməsindən ibarətdir (e. ə. 93). Tiqran Parfiyanın müvəqqəti zəifləməsindən istifadə edib Midiya ərazisinə hücum etməklə bərabər, həm də Atropatenanı özünə tabe edir. Lakin bu vəziyyət uzun müddət davam etmir. Strabonun yazdığına görə atropatenalıların parfiyalılar kimi qüdrətli qonşuları olmuşdur. Bu qonşular tez-tez onun vilayətlərini kəsib götürdüklərinə baxmayaraq, atropatenalılar müqavimət göstərmiş və çox vaxt düşmən tərəfindən işğal edilmiş ərazini geri qaytarmışlar 263 . İstər Midiya, istərsə də Atropatena e. ə. I əsrin hadisələrində mühüm rol oynamışdır 264 . Eramızdan əvvəl I əsrin birinci yarısından etibarən Atropatena romalıların nəzər-diqqətini cəlb edir. Onlar Ermənistanda olduğu kimi bu ərazini də özlərinə tabe etməyə cəhd göstərirlər. Romalılar parfiyalılarla aparacaqları yeni müharibədə müvəffəqiyyət əldə etmək üçün bu ərazinin strateji əhəmiyyətə malik olmasını dərk etmişdilər. Parfiyalılarla romalıların siyasi və diplomatik əlaqələrinin kəskinləşdiyi bir dövrdə Antoni (e. ə. 40-cı ildə) özünü Sezarın varisi hesab edib, onun tərəfindən həyata keçirilməyən bütün planların öhdəsindən gələ biləcəyini bildirib fəaliyyətə başladı. Antoni e. ə. 39-cu ildə Kiçik Asiyaya gəldi. Əhəmiyyətsiz bir iş üstündə baş komandanı vəzifəsindən kənar edib, özü baş komandan keçdi. O, Parfiya əleyhinə müharibə aparmaq üçün böyük və geniş plan tərtib etmişdi. Antik müəlliflərin verdiyi məlumata görə Antoninin başçılıq etdiyi ordu sayca olduqca çox idi. Atlı dəstələr ən ağır silahlarla təchiz olunmuş xüsusi hissələrdən başqa onun ordusu 13-dən 18 legiona qədər idi 265 Parfiya çarı IV Fraat Antoninin hücumunu Fərat çayı sahilində gözləyirdi. Ona görə də bütün qüvvəsini Mesopotamiya ərazisində yerləşdirmişdi. IV Fraatın bu hərbi sirrindən xəbərdar olan Ermənistan çarı II Artavazd öz müttəfiqi Antonini xəbərdar edib, ona düzgün istiqamət verdi: parfiyalılar üzərinə şimaldan - Atropat Midiyası ərazisinə hücum etməyi məsləhət gördü. Ermənistan ərazisində Aptoninin 100 min nəfərdən ibarət qoşun dəstələri toplanmışdı. O dövrdə Ermənistan ərazisində toplaşıb böyük qüvvə olan bu ordu Asiya xalqlarını təşvişə salırdı. Ordu başçıları Antoniyə məsləhət gördülər ki, bu böyük qüvvə Ermənistan ərazisində qışladıqdan sonra yazda Atropatenaya hərəkət edib işğal etsin. Antoni isə ordu başçılarının bu təklifi ilə razılaşmayıb təcili Araz çayını keçərək Atropaten ərazisinə daxil oldu. Bu səfərdə Antoni ilə hərəkət edib, qalauçuran alətləri 10 min əsgəri qüvvə ilə birlikdə gətirən Statian da iştirak edirdi. Antoni Atropat Midiyasının paytaxt şəhəri olan Fraaspaya (Təxt-e Süleymana) 266 təcili çatmaq üçün Statianın komandası altında olan iki möhkəm 263 Strabon. Göstərilən əsəri, XI, 13, 3. 264 İsidor Xaraksi. Göstərilən əsəri, 6. 265 A. S. Raulinson. Göstərilən əsəri. X, 184, I, s. 113. 266 Yenə orada. zirehli legionu geridə qoymuşdu (e. ə. 36-cı ildə). Antoni şəhəri mühasirə etdikdə qalauçuran silahlarla təchiz olunmuş legionları gözləməli oldu. Romalıları izləyən parfiyalılar arxada qalmış hərbi legionlar üzərinə hücum edib onları tamamilə məhv edib qiymətli hərbi ləvazimat olan qaladağıdan alətləri ələ keçirdilər. Antoni bu ağır, gözlənilməz tələfatı bərpa edə bilməyib çıxılmaz vəziyyətə düşdü. Qalauçuran silahların əldən çıxması Antonini Fraaspa şəhərini işğal etmək imkanından məhrum etdi. Şəhəri uzun müddət mühasirədə saxlamaq üçün də o, böyük ordusunu da iqtisadi cəhətdən təmin etmək iqtidarına malik deyildi. Digər tərəfdən yerli əhali (atropatenalılar) düşmənin süvarilərdən ibarət kiçik hərbi dəstələrini də məhv edirdi. Lakin onlar böyük dəstələrə qarşı cürət edib hücum edə bilmirdilər 267 . Çarəsiz qalan Antoni Fraaspa şəhərinin ətrafında çoxlu səngər qurulması əmrini verdi ki, bəlkə bu yolla şəhəri fəth edə bilsin. Lakin onun bu tədbiri də baş tutmadı. Digər tərəfdən Antoni aclığa məruz qalan süvari dəstələrinin bir hissəsini atlarını otarmaq üçün bu şəhərdən birgünlük yol olan otlağa göndərdi. Bu dəstə isə otlaqlara çatmamış, parfiyalıların hücumuna məruz qaldı. Antoni özü də bu süvarilərin içərisində idi. Parfiyalıların şiddətli ox yağdırmalarını görən Antoni piyada əsgərlərə parfiyalılara hücum etmək əmrini verdi. Bu zaman parfiyalılar qəsdən qaçdılar. Bu hadisəni parfiyalıların məğlubiyyəti kimi qəbul edən Antoninin sevinci uzun çəkmədi. Parfiyalılar geri qayıdaraq onun dəstələri üzərinə yenidən hücum edib şəhər ətrafında tikdikləri səngərlərə yaxınlaşmalarına mane olmuşlar. Digər tərəfdən atropatenalılar romalılar tərəfindən mühasirə edilmiş şəhərdən çıxaraq onlarla qarşılaşdılar. Bu toqquşmada romalılar böyük tələfat verib qaçmağa məcbur oldular. Bu məğlubiyyətdən qəzəblənən Antoni şəhərin mühasirəsindən əl çəkdi. Beləliklə, Atropat Midiyasının eramızdan əvvəl baş vermiş I əsrin hadisələrində görkəmli rolu olmuşdur. Məlum olduğu kimi Antoninin hücumu zamanı Atropat Midiyası romalıların müharibə meydanı olmuşdur. Oranın paytaxtı olan Fraaspanın qəhrəmanlıqla müdafiə edilməsi Antoninin Parfiya ilə apardığı müharibə planının alt-üst edilməsinə səbəb olmuşdur. Antoni Atropatenadan geri çəkilərkən, özünə yaxın adamlarının məsləhətinə görə düzənliklə deyil, təpəlik və dağlıq rayon yolunu seçmişdi. Bir sıra müəlliflərin məlumatına görə Antoniyə geri çəkilərkən bir nəfər Mardlı əsir bələdçilik edirdi 268 . Roma ordusunun olduqca ehtiyatlı geri çəkilməsinə baxmayaraq, onlar xəstəliyə, aclığa, sərt iqlim şəraitinə, habelə Atropatena və parfiyalıların təqib hücumlarına məruz qalıb tələfata uğrayırdılar. Atropatenalıların düşmənə qəhrəmancasına müqaviməti Antoninin hiyləgər planlarını puça çıxartdı. Romalılar bu müharibədə həddən artıq itki verdi. Plutarxın yazdığına görə romalılardan bu vuruşmada 20 min piyada, 4 min süvari 267 Plutarx. Antoni, 39. 268 Həsən Pirniya. İran-e bastan ya tarix-e müfəssəl-e İran-e qədim. Tehran, 1331, s. 2455. Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|