Müəllifin vəsaiti hesabına nəşr olunur Əsəri Azərbaycan ea tarix İnstitunun
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
etməyə hazırlaşırdı. Bu mənada ki, o, müharibəni Makedoniya ərazisində aparmaq istəyirdi. Lakin III Dara Filippin ölməsinin və onun oğlu İskəndərin taxta çıxmasını eşitdikdə, Makedoniya tərəfdən rahat oldu. Çünki III Dara heç güman etmirdi ki, İskəndər İrana təhlükə törədə bilsin 246 . Arrian, Diodor, Yustin, Polibi və Plutarx Makedoniya ilə İranın 3 böyük müharibəsini qeyd etmişlər: Qranik (e. ə. 334-cü ildə), İss (e. ə. 333-cü ildə) və nəhayət, Qavqamel (e. ə. 331-ci ildə). Makedoniyalılar hər 3 müharibədə Daranın ordusunu məğlubiyyətə uğratmışlar. Onlar ilk dəfə Kiçik Asiya, Suriya, Finikiya, Fələstin və Misiri işğal etdilər. Sonuncu vuruşma isə e. ə. 331-ci il oktyabr ayının birində Qavqameldə (müasir Erbil yaxınlığında) baş vermişdir. Bu vuruşmada Atropat midiyalılara rəhbərlik edirdi. Arrianın verdiyi məlumata görə, midiyalılarla birlikdə döyüşlərdə kaduslar, albanlar və sakasenlər də iştirak edirdi 247 . Məlum olduğuna görə kaduslar, albanlar və sakasenlər farsların deyil, əslində midiyalıların müttəfiqi olmuşlar. Qavqamel döyüşündən əvvəl Midiya atlılarından təşkil olunmuş böyük bir dəstə Atropatın komandanlığı altında olmuşdur. Atropat İran ordusunda süvari kəşfiyyat dəstəsinə başçılıq etmişdi 248 . İskəndər Orta Asiyaya yürüş təşkil etdikdə Atropatı Midiya satrapı təyin edir 249 (e. ə. 328-ci ildə). Atropat digər satraplardan fərqli olaraq İskəndərin hörmətini qazana bilir. Eyni zamanda, İskəndər ona inanırdı. İskəndər Hindistan səfərindən qayıtdıqdan sonra (e. ə. 324-cü ildə) Atropata olan hörmət və inamı bir daha artdı. Ona görə də Atropatı o, bir müddət öz yanında saxladı 250 . Atropat məşhur Suz təntənəsində iştirak etmişdi 251 . Uzaqgörən siyasətçi olan Atropat, hətta öz ölkəsinin müstəqilliyini qoruyub saxlamaq naminə makedoniyalılarla qohumluq əlaqəsi yaratmışdı. Belə ki, o, Suz təntənəsi zamanı öz qızını İskəndərin görkəmli sərkərdəsi Perdikkaya ərə vermişdi. Atropat İskəndərin həyata keçirdiyi bir sıra tədbirlərində də iştirak etmişdi. Arrianın yazdığına görə Midiya satrapı Atropat İskəndərə kişi paltarı geymiş, silahlı 100 nəfər atlı qadın bağışlamışdı. Onlar amazonka adlanırdı 252 . Bu qadınlar hərbi yaraq olan nizə, yüngül qalxan və ox-kamanla silahlanmışdılar. İskəndərin vəfatından sonra Atropatena tam müstəqil bir dövlətə çevrildi 253 . Atropatena şahlarının nizam-inzitamlı orduları olmuşdur, xüsusilə onların süvari dəstələri şöhrət qazanmışdı. Qədim müəlliflərin verdiyi məlumata görə Atropatena şahları parfiyalılarla qohumluq edirdilər. Atropat e. ə 328-ci ildən başlamış 320-ci ilə kimi öz ölkəsini müstəqil idarə etmişdir. Atropatdan sonra hakimiyyətə keçən Artabaz Selevki şahı böyük III Antioxun müasiri olmuşdur. III 246 Diodor. IV, 7. 247 Arrian. Anabazis, 8, 4. 248 Yenə orada, IV. 18, 3 249 Yenə orada, VII, 4, 1. 250 Yenə orada, VII, 4, 1. 251 Yenə orada, VII, 13, 2. 252 Polibi. V, 55. 253 Girşman. İran Əzağaz ta islam, s. 224. Antioxun Atropatenaya olan hücumu zamanı Artabaz onunla sülh müqaviləsi bağlamışdır 254 . III Antiox hakimiyyətə keçdiyi dövrə qədər parfiyalılar Midiyanın şərqində olan əyalətləri işğal etmişdilər. Polibinin göstərdiyinə görə Antioxun parfiyalılara qarşı olan hərbi əməliyyatı Hirkaniya ilə Midiya sərhəddində baş vermişdir 255 . Antioxun hakimiyyətinin başlanğıcında Midiya satrapı olan Molon və onun qardaşı, fars əyalətinin satrapı İskəndər Selevkilərin əlində olan torpaqların şərq hissəsində, o cümlədən Babil və Mesopotamiyanı tamamilə işğal etmişdilər 256 . Antiox həmin torpaqları yenidən almaq məqsədi ilə Molonun ordusu ilə vuruşmuş və onun ordularını məğlub etmişdi. Bu hadisədən sonra Molon özünü öldürmüşdür. Polibinin göstərdiyinə görə Antiox şərqə olan yürüşünü, məhz Midiya ərazisindən başlamışdır. Antioxun bu taktikadan əsas məqsədi ordusunu Ekbatan məbədində mövcud olan ləvazimatla təmin etmək idi 257 . Antiox çoxlu qənimət, o cümlədən sikkə zərbi üçün lazım olan dörd min talant qiymətli metal ələ keçirmişdi 258 . Parfiya ərazisində hakimiyyət başına gələn Arşakilər (müəssisi Arşak olduğuna görə, bu sülalə Arşakilər adlanır) Selevkilərə qarşı ardı-arası kəsilməyən müharibə aparırdılar. Onlar Şərq xalqlarını Makedoniya-yunan zülmündən xilas etmək bayrağı altında Selevkilər əleyhinə mübarizə aparırdılar. Antioxun hərbi yürüşünün nəticəsində Midiyanın şərq rayonları yenidən Selevki dövlətinin tərkibinə daxil oldu. Atropat Midiyasına gəldikdə, o, özünün vassal olmasını təsdiq etdi. Lakin bu vəziyyət çox da davam etmədi. Belə ki, Selevki hakimiyyəti sürətlə zəifləməyə başladıqda Atropatena dərhal yenidən öz əvvəlki müstəqilliyini bərpa etdi 259 . IV Antioxun vəfatından sonra Midiya satrapı Timarx da özünün müstəqilliyini bərpa edib xüsusi sikkə zərb etməyə başladı 260 . Lakin Midiyanın yaşayış məskənlərində və habelə Selevkilərə qarşı ordu düşərgələrində baş verən üsyanlar nəticəsində uzun müddət davam edən muharibədən sonra (e. ə. 161 - 155) Midiya parfiyalılar tərəfindən işğal edildi 261 . Mənbələrin verdiyi məlumata görə Midiyanın həm strateji mövqeyi, həm də onun iqtisadi üstünlüyü Selevkilərlə parfiyalıların apardıqları müharibədə mühüm əhəmiyyət kəsb etmişdir. Bu ərazi Selevkilərin ordusunun məhv edilməsində mühüm rol oynamışdır 262 . 254 Polibi. IX, 27, 34. 255 Yenə orada, X, 27, 34. 256 Yenə orada, X, 40, 54. 257 Yenə orada, X, 27. 258 Yenə orada. 259 Girşman. Göstərilən əsəri, s. 245. 260 М. М. Дьяконов. Очерк истории древнего Ирана. Москва, 1961, с. 183. 261 Yusti. Göstərilən əsəri. 262 Yenə orada, XXX, VIII, 10. Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|