Müəllifin vəsaiti hesabına nəşr olunur Əsəri Azərbaycan ea tarix İnstitunun
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- ATROPATENA ELLĠN DÖVLƏTLƏRĠ SĠSTEMĠNDƏ
tələf olmuşdu 269 . Çox güman ki, Statianın başçılıq etmiş olduğu legionların sayı yuxarıdakı rəqəmlərə əlavə edilməmişdir. Velli Peterkulun göstərdiyinə görə romalılar əsas orduların dörddə bir, köməkçi qoşunlarının isə üçdə bir hissəsini itirməmişlər. Məğlub edilmiş Antoni geri çəkilən zaman Fraaspa şəhərindən Araz çayına qədər olan məsafəni 27 gün ərzində qət etmişdi 270 . Romalılar bu müvəffəqiyyətsiz yürüşdən ibrət götürdülər. Onlara açıq-aydın məlum oldu ki, ermənilər, ancaq öz müstəqilliyini saxlamaq xatirinə Romanın tərəfində onun müttəfiqi kimi çıxış etmişlər. Lakin bu ittifaq etibarsız idi. Onlar öz istiqlaliyyətini qorumaq xatirinə istədikləri vaxt Romanın mənafeyini qurban verməyə hazır idilər. Lakin Antoni biabırçı halda geri çəkildikdən sonra da Parfiyaya hücum planından əl çəkmədi. O, ilk əvvəl yenidən II Artavazdla müttəfiq olmağa cəhd göstərdisə də bu iş baş tutmadı. O, hiylə ilə Ermənistan çarını əsir alıb, öz məşuqəsi olan Misir kraliçası Kleopatraya hədiyyə göndərdi 271 , Artavazdın oğlu Artaksi isə Parfiyaya qaçdı. Bu müvəffəqiyyətsizlikdən sonra Antoni IV Fraat və Artaksi tərəfindən sıxışdırılan Atropatena hökmdarı Artavazdın simasında öz müttəfiqini tapmış oldu 272 . Avqust ilə Antoni arasında gedən kəskin mübarizə Antoninin hərbi planlarına son qoymuş oldu. Parfiyanın daxili vəziyyətinə gəldikdə bu zaman orada hakimiyyəti ələ keçirmək uğrunda IV Fraat və II Tirdat arasında kəskin mübarizə başlanmışdı. Romalıların köməyinə arxalanan II Tirdat bir neçə dəfə Mesopotamiyanı ələ keçirib IV Fraatı qorxutmuşdu. Mesopotamiyada zərb edilmiş sikkələrdən məlum olur ki, IV Fraat ilə II Tirdat arasında gedən şiddətli mübarizə eramızdan əvvəl 27 - 26- cı illərdə baş vermişdir 273 . Bundan sonra mənbələrdə II Tirdatın adına daha təsadüf edilmir. IV Fraat isə yenidən Parfiyanı bütünlüklə öz hakimiyyəti ətrafında birləşdirə bilmişdi. Beləliklə, Atropatena hökmdarı eramızın ərəfəsində romalılarla parfiyalılar arasında gedən kəskin siyasi ziddiyyətlərdən bacarıqla istifadə edib öz müstəqilliyini diplomatik yolla qoruyub saxlamış oldu. ATROPATENA ELLĠN DÖVLƏTLƏRĠ SĠSTEMĠNDƏ Makedoniyalı İskəndərin orduları Əhəməni imperiyasına son qoyub geniş bir ərazini özünə tabe etdi. Onların Şərq ölkələrinə olan böyük hücumu zamanı təşkil etdikləri imperiyanı möhkəmləndirmək məqsədi ilə Makedoniyadan, Yunanıstandan və Kiçik Asiyadan bu əraziyə özlərilə külli miqdarda hərbçi, 269 Plutarx. Göstərilən əsəri, s. 50. 270 H. Pirniya. Göstərilən əsəri, s. 2455. 271 M. M. Dyakonov. Göstərilən əsəri, s. 217. 272 Plutarx. Antoni, 50 273 M. M. Dyakonov. Göstərilən əsəri, s. 218. sənətkar və tacir gətirməyə başladılar. Gəlmələr işğal etdikləri ölkələrdə özlərinin adət-ənənə, dil, mədəniyyət, ictimai və hərbi qayda-qanunlarını da yaymağa səy göstərirdilər. Beləliklə, imperiyanın tabeliyində olan ölkələrdə Şərq ilə Qərbin xüsusiyyətlərini özündə birləşdirən mədəniyyət yaranmağa başladı. Bu hadisə tarixdə ellin mədəniyyəti adı ilə məlumdur. Ellinizmin Atropatena və ona qonşu olan ölkələrdə yayılmasını sübut edən bir sıra tarixi sənədlər mövcuddur. Mənbələrdən məlum olduğuna görə Makedoniyalı İskəndər III Daranı məğlub edib, Persepolu ələ keçirdikdə oranın divanxana və xəzinəsində olan sənədlərin bir nüsxəsini əldə edib öz dillərinə tərcümə etdirmişdi. Yerdə qalan və zəruri olmayan tarixi, dini kitab və sənədləri yandırtmışdı. İskəndər və onun canişinləri işğal etdikləri ölkələrin dövlət və elm xadimlərindən öz məqsədləri üçün lazımınca istifadə etmişdilər. Öz növbəsində işğal edilmiş ölkələrin dövlət və elm xadimləri də işğalçıların dilini öyrənməyə və mədəniyyətlərinə maraq yaranmışdı. Xüsusilə şəhər sakinləri, o cümlədən tacir və sənətkarlar onların dillərini öyrənməyə möhtac olduqlarına görə, bir neçə ildə bu vəzifənin öhdəsindən tezliklə gələ bildilər. Beləliklə, Qərb mədəniyyəti ilə Şərq mədəniyyətinin birləşməsinin siyasi, iqtisadi və ictimai təməli qoyuldu. Yunan dili əsas dillərdən biri kimi qəbul edilmişdi. Parfiya şahı III Artabanın Suz şəhərinə yunan dilində məktub göndərməsi məlumdur. Parfiyalılardan başqa həmin dövrdə Şərqin digər dövlətlərində də yunan dili və ellin mədəniyyəti yayılmaqda idi. Zaqros dağlarında, Kürdüstan ərazisinin Avroman adlanan ərazidən içərisində dəri üzorində yazılmış üç əlyazması olan daş küpün tapılması ellinizmin Atropatenada da yayılmasını sübut edir. Əlyazmalardan ikisi yunanca yazılmış icarə müqaviləsi idi. Müqavilələrdən məlum olur ki, müqavilə bağlayan tərəflərin və onların şahidlərinin adları yunan adı deyildir. Lakin onlar yunan dili və hüquq qaydalarından istifadə etmişlər 274 . E. Minnin göstərdiyinə göro əlyazmalardan biri Parfiya şahı II Mitridatın hakimiyyətinin son dövrlərində (e. ə. 88-ci il), ikincisi IV Fraatın (e. ə. 21-ci il), üçüncüsü isə ondan az sonra yazılmışdır 275 . Ellin mədəniyyəti Şimali Azərbaycan - Albaniya ərazisində də yayılmışdı. Bunu Bərdə və Qəbələdə aşkar edilmiş pul dəfinələri, müxtəlif bəzək əşyaları, bullalar və s. də sübut edir. Hələ Mingəçevirdə aparılan qazıntılar zamanı torpaq qəbirlərdən boz və qara rəngli gil qab-qacaq əldə edilmişdi. Vazaların forması, dar dibli küplər və digər qablar bu ərazidə yerli mədəniyyətlə ellin mədəniyyəti arasında əlaqə olduğunu güman etməyə imkan verir. Strabonun göstərdiyinə görə Midiyada makedoniyalılar tərəfindən bünövrəsi qoyulmuş yunan şəhərləri mövcuddur. Onlardan Rey, onun yaxınlığında olan Madikiya, Anageya və s. göstərmək olar. Belə ki, bu şəhərlərin əsası Selevk 274 Məhəmməd Sadiq Keya. Köşt-e dəbire, İran kude № 5, Tehran. 275 Məhəmməd Sadiq Keyanın tərcüməsi. ―Köşt-e dəbire‖. Tehran, № 5. Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|