Müəllifin vəsaiti hesabına nəşr olunur Əsəri Azərbaycan ea tarix İnstitunun
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
Midiyaya, Xorasana və Baktriyaya gəlib məskən salmağa başladılar. Ammian Marselli, İsidor və b. İranda məskən salmış yunanlardan idilər. Raulinsonun göstərdiyinə görə, ancaq Beynəlnəhreyndə olan yunan şəhərlərinin sayı 35-ə çatırdı 219 . Bu şəhərlər İskəndərin canişinləri dövründə müstəqil olmuşlar. Həmin dövrdə bu şəhərlərdə sənətkarlıq və ticarət sürətlə inkişaf etməyə başladı. O cümlədən Böyük Midiyada, müasir İraqi-Əcəmdə olan yunan şəhərləri, habelə Xorasanda və Orta Asiyada olan yunanlar istər ticarət, istərsə sənətkarlıqda əvvəllər yeli sənətkarların və tacirlərin təsiri altında, sonralar isə müstəqil olaraq o dövrün iqtisadiyyatında görkəmli rol oynamağa başladılar 220 . Suriya, Beynəlnəhreyn, Midiya (Böyük Midiya, yaxud müasir İraqi- Əcəm), Xorasan, Baktriyada iki əsrə qədər yunanların ticarət karvanları şərqdən qərbə qədər uzanan yollarda mühüm yer tutmuş, o dövrdə iqtisadiyyatın və ticarətin inkişafına güclü təsir göstərmişlər. Yunan tacir və sənətkarları Kiçik Midiya ərazisinə kütləvi halda gəlməsələr də çox güman ki, yunan tacirləri istədikləri vaxt ticarət məqsədilə Atropatenanın əsas şəhəri olan Verra və Qazakaya gəlmiş və öz növbəsində Atropatenanın tacirləri və ticarət karvanları da qonşu ölkə və vilayətlərə gedə bilmişlər. Beləliklə, Əhəməni imperiyası yıxıldıqdan sonra başlanan yeni dövrü (Ellin dövrünü) istər sənətkarlığın və istərsə ticarətin və habelə iqtisadiyyatın çiçəklənməyə başladığı bir dövr kimi qeyd etmək olar. Atropatenalılar Roma tacirlərindən müxtəlif parçalar; bəzək şeyləri alır, müqabilində isə xalça, ədviyyat, müalicə dərmanlarını ―mən‖ 221 hesabı ilə romalılara və başqa tacirlərə satırdılar 222 . Bu dövrdə Atropatenadan Romaya və başqa ölkələrə xalça, yun parça, məharətli zərgərlərin hazırladıqları bəzək şeyləri göndərilirdi. Romalılar parfiyalılardan daha çox Atropatena tacirlərinə və onların nümayəndələrinə hörmət edib, onları öz tərəflərinə cəlb etməyə çalışırlar. Atropatena şahları da romalılarla parfiyalılar arasında baş verən siyasi-hərbi toqquşmalardan öz xeyirlərinə istifadə etməyə çalışırdılar. Atropatenada güldən çəkilmiş ətrə gül mürəbbəsi və zəfəran qatıldıqdan sonra xuruş və yaxud xurşidmanənd adlandırılan bir məhlul-məlhəm hazırlayırdılar. Bəzi hallarda bunu bədənə sürtdükdə bədəni ətirli etməklə, həm də bədənin dərisini yumşaq saxlayıb, onu inkişaf etdirirdi 223 . Bundan başqa ―Ekshebenus‖ adlanıb, zərgərlik üçün faydalı olan məhək daşı ilə (zərgərlər qızılı buna sürtür, parıldadır) onun qızıl olub-olmamasını təyin 219 Raulinson. Atropatena Həmədanın yerləşməsinə dair məqaqləsi. Coğrafiya cəmiyyətinin jurnalı, X cild, 1841. 220 Rəhimzadə Səfəvi. Göstərilən əsəri, s. 58. 221 ―Mən‖ sözü hind – İran qrupu və simit dillərində eyni məna daşıyır. ―Mənə‖ Babilcə çəki daşı, qədim yunan dilində isə bu söz mana və ya manas kimi göstərdiyimiz mənada işlədilirdi. Qədim İran və hind dillərində ―man‖ ölçü vahidi deməkdir. 222 Mən 6 kiloqrama bərabərdir. 223 Abbas Purməhəmmədi. Göstərilən əsəri, s. 196. edirdilər. ―Ulduz‖ daşından da bəzi xəstəlikləri sağaltmaq üçün istifadə edilirdi. Yuxarıda göstərdiyimiz əmtəələr xaricə də göndərilirdi. Atropatenada sənətkarlara, tacirlərə xüsusi hörmət bəslənilir və böyük vəzifəli şəxslər onların işlərinə yaxında köməklik göstərirdilər 224 . Rəhimzadə Səfəvi özünün ―İran-e iqtisadi‖ əsərində parfiyalıların dövründə İran dövlətinin başqa dövlətlərlə aparmış olduğu ticarətdən bəhs edərkən Parfiya dövlətinin sərhədlərində gömrükxanaların olmasını, ölkənin daxilindən xaricə göndərilən mallardan istər ticarəti inkişaf etdirmək və istərsə tacirləri təşviq etmək məqsədilə onlardan gömrük haqqı alınmadığını qeyd edir 225 . Müəllifə görə bu iş öz növbəsində Parfiya dövlətinin müsbət işi kimi qələmə verilməlidir. Rəhimzadə Səfəvi, Plutarx və Strabona istinad edərək, Parfiya dövlətinin tabeliyində olan tacirlər Roma imperiyası ilə aparmış olduqları geniş ticarətə bəhs edərək bir faktı da qeyd etmişdir. Parfiya şahı V Ərdəvanın qızının elçiliyi ilə əlaqədar olaraq, Roma nümayəndəliyi bu iş baş tutduqdan sonra istər İrandan Romaya qaçaq yolu ilə gələn əmtəələr, o cümlədən qumaş mallar, ədviyyat və istər Romadan İrana gizli yolla aparılan qiymətli metalların aparılmasına mane olmaq və ticarət əlaqələrinin möhkəmlənməsini vəd etmişlər 226 . Yuxarıdakı faktlardan məlum olur ki, parfiyalılar bu dövrdə nəyin bahasına olursa-olsun ticarətin inkişafı üçün səy göstərmişlər. 1946 - 1949-cu illərdə Azərbaycan SSR Elmlər Akademiyası tərəfindən Azərbaycanın şimal-qərb rayonu olan Mingəçevirdə aparılmış arxeoloji qazıntılar zamanı bu ərazidə müxtəlif dövrlərdə yaşamış tayfaların həyat tərzi, məşğuliyyət sahəsi və s. haqqında külli miqdarda material əldə edilmişdir. Arxeoloq S. Qazıyevin sözü ilə demiş olsaq, Mingəçevir arxeoloji qazıntıları Azərbaycanın eramızdan əvvəl I - III əsrlər tarixini öyrənmək üçün külli miqdarda material verə bilmişdir 227 . Burada qəbirlərdən tapılmış dəmir bıçaq, xəncər, gödək şəmşir, üçpərli (üç uclu ox ucları) ox ucları, qara və torpaq rəngli yüksək keyfiyyətli şirli və şirsiz saxsı qabların və s. əldə edilməsi bir daha burada yaşamış tayfaların iqtisadi-ictimai quruluşunu öyrənmək üçün qiymətli maddi-mədəniyyət nümunələri kimi əvəzsizdir. İkinci bir tərəfdən Mingəçevirdə əldə edilmiş materiallar bu ərazidə yaşamış tayfaların həyat şəraitini də öyrənməyə imkan verir. Buradan əldə edilmiş maddi-mədəniyyət nümunələrinin Azərbaycanın cənub rayonu olan Urmu gölü ətrafında (Həsənluda), Germi mahalında əldə edilmiş maddi-mədəniyyət abidələri ilə oxşar olması Azərbaycanın müxtəlif ərazilərində yaşamış tayfaların tarix boyunca iqtisadi əlaqələrinin olmasını bir daha təsdiq etmiş oldu. 224 Rəhimzadə Səfəvi. Göstərilən əsəri, s. 58. 225 Yenə orada, s. 59. 226 Yenə orada. 227 С. М. Газыйев. Об археологических раскопках в Мингечауре. Доклады АН Азерб. ССР, 1946, № 10. Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|