Mühazirə müəllimi: Dos., İFD, Ceyhun Nəsib oğlu İsmayılov MÖvz bank sistemiNİn təŞKİLİ VƏ FƏALİYYƏTİNİN Əsaslari

etdiyi beynəlxalq uçot standartlarma, müasir bank işi prinsiplərinə uyğun olmalıdır. Bankm uçot 
məlumatları onun həqiqi maliyyə vəziyyətini və əməliyyatlarm dəqiq nəticələrini əks etdirir. Hər bir 
bankda gündəlik əməliyyatlarm uçotu, məlumatlarm təhlili barədə daxili təlimatlar olmalıdır. 
Müvafiq sənədlər bankm uçot qaydalarma uyğun olaraq gündəlik işlənir, bankm əməliyyatlarım və 
fəaliyyətini, habelə müəyyən tarixə bankm maliyyə vəziyyətini əks etdiriir. Köməkçi sənədlərə 
gəldikdə isə, məsələn, depozitlər, kreditlər, qiymətli kağızlar və valyuta əməliyyatları barədə 
sənədlər balans, dövriyyə-qalıq cədvəli və şəxsi hesablara uyğun olmalıdır. Bu zaman mühasibat 
müxabir- ləşmələrini təsdiq edən bütün sənədlərin əsli olmalıdır. Sənədləşmə və sistemlər elə tərtib 
edilməlidir ki, hər hansı bir əməliyyat bankm balan- smdan keçərkən onu əvvəldən axıradək izləmək 
mümkün olsun.
 
Kommersiya bankında aktivlərin qorunması yalnız bankm səla- hiyyətli əməkdaşları tərəfindən 
həyata keçirilir. Bunun üçün səmərəli proseduralar müəyyən olunub tətbiq edilməlidir. Nağd pulla 
işləyən bank işçiləri onlar üçün nəzərdə tutulmuş pul vəsaitləri ilə təmin edilməlidirlər. Bu işçilərin 
tədqiqat aparması və məsuliyyəti müəy- yənləşdirməsi yalmz bu yolla mümkün ola bilər. Əgər 
nəzərə alınmayan hallar müəyyən olarsa, məsələn vəsait çatışmazlığı və s. Bu barədə dərhal məlumat 
verilməlidir. Bunun üçün də bank tərəfındən xüsusi qaydalar tətbiq olunur. Məlumat verildikdən 
sonra bütün səbəblər araşdırılmalıdır. Müəyyən vəziyyətlərdə birgə mühafizə tətbiq edilməlidir. 
Birgə mühafizə zamanı müəyyən əşyalarm, yaxud sənədlərin fiziki mühafizəsi üçün iki və daha çox 
şəxs eyni dərəcədə məsuliyyət daşıyır (məsələn, məxfi məlumatm, pul və qiymətlilərin saxlandığı 
sey- flərin açarlarınm müxtəlif şəxslərdə olması). Həmin vəzifələr, məhz bu məqsədlə təyin edilmiş 
əməkdaşlara həvalə edilir, qalan əməkdaşlara bu vəzifələrin mövcudluğu barədə məlumat verilmir. 
Bir əməkdaşın işinin digəri tərəfmdən yoxlanmasım, yaxud təsdiq olunmasmı tələb edən 
əməliyyatlarm aparılmasmda ikili nəzarət müəyyən edilir. (Məsələn, nağd pul çeklərinin ödənilməsi). 
Bütün banklar ən mühüm aktivləri və sənədləri qorumaq üçün fövqəladə vəziyyətlərdə, məsələn təbii 
fəlakət zamanı, yaxud bankm əmlakına başqa növ daxili və xarici zərər vurul- masınm qarşısım 
almaq məqsədilə müvafiq plan hazırlamb tətbiq edilir. 
 
❖
 
                3.BANK MARKETİNQİ VƏ ONUN ƏSAS İSTİQAMƏTLƏRİ 
Marketinqitı əsas məqsədi istehsalçmı istehlakçmm konkret ehtiy- aclarma istiqamətləndirməkdən 
ibarətdir. İstehsalçı marketinqin prinsi- pləri əsasmda fəaliyyət göstərərək öz strategiyasmı 
istehlakçmm tələblə- rinin qeydiyyatma yönəldir və istehlakçı ilə münasibətlərin qurulması
 
haqında 
fikirləşir.
 
Bank sistemində marketinqin prinsiplərinin genişlənməsi və marke- tinqin strateji bank 
planlaşdırılmasma daxil edilməsi 80-cı illərdən start götürməyə başladı. Uzun müddət banklar öz iş 
ənənələrinə əsaslanaraq strateji planlaşdırmaya və marketinqə lazımi əhəmiyyət vermirdilər. 60- cı 
illərin ortasma qədər banklar iş fəaliyyətində praktiki olaraq reklam ilə məşğul olmurdular. Bu 
dövrün sonuna yaxm reklam kompaniyası keçirildi və bunun da məqsədi hər hansı bir konkret banka 
diqqətin cəlb edilməsi deyil, sadəcə bank fəaliyyətinin məşhurlaşması idi. Yalnız 70-ci illərdə 
müxtəlif banklar öz müəssisələrinin və onların fəaliyyətinin reklamına ciddi yanaşdılar. Məhz bu 
zaman bank xidmətləri arasmda marketinq xidmətindən söhbət açmaq mümkün oldu. 80-cı ildə 
banklar marketinqin bütün üsullarma yiyələndilər və öz fəaliyyətinin strateji planlaşdırılması ilə fəal 
məşğul olmağa başladılar. 80-cı illərin ikinci ya- rısmda ABŞ-da bank marketinqi kommersiya 
bankınm idarə sistemində bütövlük təşkil edirdi. Bu müasir şərait onunla səciyyələnirdi ki, banklar 
bu problemə diqqəti artırırdılar. Bu prosesin əsasmda iki ənənə dururdu ki, bu da bütün dünya 
iqtisadiyyatı üçün xarakterikdir:
 
-bank institutlarının və xidmətlərinin beynəlmilləşdirilməsi 
-maliyyə bazarının ikili tənzimlənməsi. 
Xarici banklarm təcrübəsində bank öz marketinqinə istehlakçı tapılmasmm aləti kimi yanaşmır.
 
Bank marketinqi aşağıdakı məsələləri həll edir:
 
1)Mövcud və potensial bazarların bank fəaliyyətinin müəyyənləşdi- rilməsi; 
2)Konkret bazarların seçilməsi və sifarişçinin ehtiyaclarının müəyyənləşdirilməsi; 
3)Mövcud və yeni xidmət növlərinin uzun və qısamüddətli məqsəd- lərinin müəyyənləşdirməsi; 
4)Yeni xidmət növlərinin təcrübədə tətbiqi və bankın həmin pro- qramın reallaşdırılmasına nəzarəti. 
Bank xidmətləri bazarınm və onlarm potensial istehlakçılarmm öy- rənilməsi üçün banklar ənənəvi 
olan tipoloji və seqmentləşmə kimi sə- naye marketinqi üsulundan istifadə edirlər.
 
KitabYurdu.az 
251
 

---

Tipləşdirmə sosial xüsusiyyətlər əsasında istehlakçıları, eləcə də so- sial-iqtisadi və demoqrafık 
amilləri aşkar edir.
 
Bazar seqmentləşməsi onu ayrı-ayrı sahələrə bölür, bu da istehlak- çılarm spesefık tələbi kimi 
xarakterizə olunur. Burada təklifın spesefik tərəfləri də nəzərə almır. Seqmenləşmənin məqsədi - ayrı-
ayrı istehlakçı- lar dəstəsinin konkret xidmət növlərinə olan münasibətlərini ayırd et- məkdir. Bazarın 
seqmentlərə bölünməsi xidmətlər təklifini istehlakçılar və potensial bazarlar ilə uyğunlaşdıraraq idarə 
etməyə imkan verir. Bu
 
eləcə də uzunmüddətli bazar strategiyasmı işləyib hazırlamağa da şərait 
yaradır.
 
Bazarm seqmentləşməsi ilə banklar iki əsas prinsip
 
vasitəsilə istehsal prosesini qururlar.
 
1.məhsuldar prinsip (buraya kredit xidmətləri bazarı, əməliyyat xidmətləri bazarı, investisiya 
xidmətləri bazarı, istiqamətləndirilmiş xid- mətlər bazarı daxildir) 
2.sifarişçi və müştəri prinsipi (buraya isə daşınmaz əmlakın sahib- ləri, korporsiyalar, hakim 
bazarlar və istiqamətləşdirilmiş şöbələrin müştə- riləri aiddir) 
Bazarm ayrı-ayrı seqmentlərinin seçilməsinin mənası bankm səylə- rinin bütün bazar sisteminə boş 
yerə sərf edilməməsindədir.
 
Əsas mənam müəyyən seqmentə istiqamətlənmək təşkil edir. Bazar seqmentini əsasən müştərilər 
qrupu adlandırırlar ki, onlar da eyni növlü xidmətlərə tələblərini yönəldir və bu tələblərin xərcini 
ödəməyə qadirdir- lər. Bazarı seqmentləşdirərək banklar növbəti mühakimələrə əsaslanır- lar:
 

 
bazarm seqmentləri daha dəqiq göstərilməlidir: 

 
müxtəlif seqmentlər barəsində toplanmış məlumat onların təh- lili və qiymətləndirilməsi üçün 
kifayət qədər olmalıdır: 

 
seçilmiş seqmentlər banka hiss olunan dərəcədə əhəmiyyətli gə- lir gətirməlidir: 

 
seçilmiş seqmentlərin əsasmda bankın xidmətlərin inkişafı, əl- verişli reklamı ilə bilavasitə 
məşğul olan bölmələri mövcud olmasıdır və s. 
Bazarm seqmentləşdirilməsi - çox çətin və böyük əmək tələb edən prosesdir. O, bank xidmətləri 
sahəsində geniş təcrübə və bilik tələb edir. Seqmentləşmənin məqsədi təkcə müəyyən bazarda hər 
hansı istehlakçı- lar dəstəsini seçməkdən ibarət deyil. Buraya eləcə də bank xidmətlərinə qarşı 
müxtəlif, əsaslı tələblər irəli sürməyi bacaran istehlakçıları arayıb axtarmaq prosesi də daxildir. 
Seqmentləşdirmə mütləq prosesdir. Belə ki, hər bazarda vəziyyət dəyişir və bununla da 
istehlakçılarm tələbləri, vərdişləri ilə bağlı bank xidmətlərinin yığımı da dəyişir.
 
Marketoloqlar adətən seqmentləşmə prosesini icra etməyə kömək edən bir neçə əlamətləri qeyd 
edirlər. Coğrafi seqmentləşmə - regional prinsiplər əsasında qurulur və daxili bazarda ayrı-ayrı 
seqmentlər kimi müəyyən şəhər və ya ərazi çıxış edir. (bu da əhalinin sıxlığmdan və inzi- bati 
quruluşundan asılıdır.)
 
Demoqrafik seqmentləşmə - bank xidmətləri bazarmın dərindən öyrənilməsində geniş vüsət almışdır. 
Belə ki, demoqrafık bölgü sorğu- nun müxtəlifliyi ilə zəncirvari əlaqə təşkil edir. İstehlakçılarm 
demoqra- fik miqdarı çox asanlıqla kəmiyyət və təsnifat cəhətdən qiymətləndirməyə məruz qalır. 
 
Psixoqrafik seqmentləşmə - istehlakçılarınm həyat tərzinin öyrən- məsinə yönəlmişdir. İstehlakçılar 
dəstəsinin fərqlənən əlamətləri sırasın- da (onlar bankm nəzarəti altmdadır) adətən, onlarm dainıi 
müştəri kimi fəaliyyət göstərmələri əsas əlamətlərdən biridir.
 
Geodemoqrafik seqmentləşmə
 
- geoqrafik və demoqrafik seqment- ləşmənin ümumiliyini təşkil edir. 
Burada oxşar vərdiş və zövqlərə malik olan, eyni həyat tərzi yaşayan, adətən eyni region və ya 
ərazidə yaşayan bir qrup əhali nəzərə alınır.
 
Marketinqin strategiyası - marketinqin vasitəsi ilə bankın məqsə- dinə nail olmaqdır. Bütün başqa 
kommersiya müəssisələri kimi banklar da qarşılarmda qoyduqları konkret məqsədlərdən başlayaraq 
inkişaf proqrammı təyin etməlidir. Konkret məqsədlərin qısa və dürüst ifadəsi böyük əhəmiyyətə 
malikdir. Bu da öz növbəsində bankın bazarda fəa- liyyətinə dəqiq istiqamət verir və bankm qəbul 
etdiyi qərarlarm icrasmı daha keyfiyyətli və ardıcıl edir. Bankm məqsədlərinin qısa-dürüst ifadəsi 
əməkdaşlarm, səhmdarların və müştərilərin bankm fəaliyyətinin əsas istiqamətlərinə və qabaqcadan 
təyininə qarşı tutduqları mövqeni açıq- layır.
 
Adətən, bankm nail olmaq istədiyi bir neçə məqsədi mövcuddur. Bunlardan bir neçəsi kəmiyyətcə 
(məsələn; səhm vasitəsi ilə müəyyən gəlirin əldə edilməsi) ifadə olunur. Digərləri isə qısa və dürüst 
təsviri ifadəyə malikdir. Məsələn; yeni xidmətlərə yiyələnmə və fəaliyyət dairə- sinə daxil olma.
 
KitabYurdu.az 
252
 

---