Muh?ndis ekologiyas? 11esas
Yüklə 3,46 Mb. Pdf görüntüsü
|
119
yüks kliy q d r en r k mülayim iqlimli me qur a ında dolanır. Bura g l n h r bir k s böyük t k sürül rinin (100 – 150 ba ) ya ıl alp ç m nlikl rind otladıqlarını uzaqdan asanlıqla mü ahid ed bil r. Qafqazın ba qa razil rin nisb t n burada t k sürül ri daha çoxdur, h tta b z n 200-300 ba dan çox erk k t k sürüsün rast g linir. Riçuq sah sind v Salt kçay d r sind ana v bala t k l rd n ibar t bir sürüd 120- 160 ba heyvan mü yy n edilmi dir. Onların ümumi sayı 1990-cı ild 3800 ba dan çox olmu dur. rqi Qafqaz t k sin b zi rayonlarda da keçisi, da k li, sad c olaraq t k d deyirl r. T k cütdırnaqlı göv y n heyvanlara aid olub, v h i halda ya ayan keçil rin iri formasıdır. Ya lı erk k t k l rin diri ç kisi 80-90, di il rin diri ç kisi is 50-60 kq olur. Ya lı erk kl r v di il r ayrı- ayrı sürül r yaradır, cütl m vaxtı iri erk k sürül r parçalanıb, di i sürül rl birl ir. Mayın ortalarından iyunun ortalarına q d r do um dövrüdür. Yeni do ulmu balanın 5-6 kq ç kisi olur. Onlar 20-22 il d k ya aya bil r. Az rbaycanda t k sas n Böyük Qafqazın da - ç m n qur a ında m skunla mı dır. Onlar 1000-3500 m hündürlükd ya ayır. Me qur a ının qayalı, uçurumlu sah l rind onların sürüsün rast g linir. T k l r yay 120
zamanı milç kl rd n uzaqla maq üçün alp, subnival qur a a q d r qalxır, qı da yeml laq dar olaraq, me qur a ına dü ür. Ümumiyy tl , subalp da -ç m n v me -ç m n qur aqları onlar üçün optimal ya ayı yeri hesab edilir. Respublika Ovçular v Balıqovlayanlar C miyy ti ttifaqı müst sna hallarda iyunun 15-d n oktyabrın 1-n q d r yalnız ya lı erk k t k l rin ovlanmasına icaz verir. Qalan hallarda icaz siz vurulan h r bir t k üçün c rim olunur. razinin heyvanlar al mind miqdar etibaril ikinci yeri n cim Qafqaz maralı tutur. Yaz v yay aylarında maralların sevimli yeri yuxarı me qur a ı v subalp ç m nlikl ridir. B z n onlar alp ç m nliyin d qalxır. Payız-qı aylarında marallar mülayim iqlimli orta v a a ı da -me yarımqur aq- larına enir. Subalp ç m nlikl rind otlayan sürüsünd 30 ba a q d r heyvan saymaq mümkündür. Müst sna hallarda ana v bala maral sürül rin d rast g linir. Maralların sayı 1990-cı ild 600 ba a q d r olmu dur. Maralların sayı 15 il rzind (1971-1985-ci ill r) 806-1047 ba arasında olmu dur. Onların sayı 1977-ci ild maksimuma çatmı dır. Burada 20% artım hesabı il 1985-ci ild 1800-2000 ba dan çox maral olmalı idi. T bii artımın az olması görünür maralların k narlara yayılması 121
el c d müvafiq biotexniki t dbirl rin lazımi s viyy d görülm m si il laq dardır. Ov heyvanlarından sayına gör üçüncü yeri Qafqaz köpk ri tutur. Onlar me , alp v subalp qur aqlarında ya ayır, yay mövsümünd subalp qur a ında v me k narlarında, qı f slind is sas n me qur a ında görünür. Az rbaycanda v ll r köpk rl rin azalması mü ahid edilirdis , son ill rd düzgün mühafiz n tic sind onların sayı xeyli artaraq 350 ba a çatmı dır. Köpk rl r, ad t n, t k-t k v b z n d kiçik sürü il otlayır; 5-20 ba , nadir hallarda is 40-45 ba a q d r olan köpk r sürül rin t sadüf edilir. Avropa cüyürl ri sas n a a ı v orta da -me yarımqur aq- larında m skunla mı dır. razid onların sayı nisb t n az olub, t xmin n 140 ba a çatır. Bütün me sah l rind v subalp ç m nliyind çoxlu çöl donuzu da vardır. Burada 280 ba dan çox çöl donuzu qeyd alınmı dır. Burada v h i heyvanlar da çoxdur. Burada Qafqaz qonur ayısına, canavara v s. tez-tez t sadüf edilir. Burada canavarlar tez-tez cütdırnaqlı heyvanlara, xüsusil marallara, qabanlara v cüyürl r hücum edir. Buna gör d qoru un i çil ri canavara qar ı bütün il boyu mübariz aparmalıdırlar. Qonur ayılar yabanı meyv a aclarına ciddi ziyan vurur. Ad t n, v h i
122
dırnaqlılar üz rin hücum etmir, ancaq b z n canavarların l keçirdiyi ov q nim tini onlardan qopara bilir. razid onların sayı kifay t q d rdir (70 ba ). Me v da d l l ri burada daha çox yayılmı dır, arabir va aqa da rast g linir. Zaqatala v sair razisind
qu lar da çoxdur. Burada s rç kimil r d st sinin 59, yırtıcı qu ların 15, a acd l nkimil rin 6, toyuqkimil rin v bayqu kimil rin h r birinin 4, göy rçinkimil rin 3, ququ qu ukimil rin, hop-hopların, keçisa ankimil rin v göyc qar akimil rin h r birinin 1 növü m skunla mı dır. Buradakı qu lardan toyuqkimil r f sil sin m nsub olan, razi üçün endem sayılan iki qu – Qafqaz uları v Qafqaz tetrası daha çox diqq ti c lb edir. Bu qu lar alp, subalp v ç m n-me qur aqlarında ya ayır. Da lı, qayalı v uçurumlu yamaclarda k klik d st l rin tez-tez rast g linir. Burada ç m n anqutu, buynuzlu tora ay bildirçin, göy rçin, alabaxta v s. qiym tli v göz l qu lar vardır. Zaqatala rayonunun razisind ya ayan heyvan v qu lardan t k , qonur ayı, k pg r muflon, Qafqaz tetrası v Qafqaz ularının adı Qırmızı kitablara yazılmı dır. Böyük Qafqazın C nubunda Qax rayonunun razisind 5 d st y aid olan 35 növ m m lil r ya ayır. Bunlar dırnaqlııar (n cim maral, cüyür, köpk r, t k v
Yüklə 3,46 Mb. Dostları ilə paylaş:
|