300
(H
2
, CO, NH
3
, CH
4
) v dig r üzvi birl
m l rl azot
oksidl rinin qaz fazalı reduksiya prosesi dönm y n olub,
300-1500 temperaturda ba verir. Katalizatorlardan
istifad reaksiya temperaturunun 250-500
0
-y q d r
azalmasına imkan verir. Oksigenin i tirakı il aparılan
azot oksidl rinin reduksiya prosesi selektiv reduksiya
adalanır.
Azot oksidl rinin orqanizml r toksiki t siri.
Yanacaqların yanması zamanı atmosfer
sas n NO v
NO
2
atılır ki, onun da ümumi miqdarı ad t n NOx kimi
göst rilir. Bel ki, NO artıq otaq temperaturunda
oksigenl nisb t n tez oksidl
r k NO
2
–y çevrilir.
Bundan ba qa azotun bütün oksidl ri fizioloji aktivdirl r
v ona gör d insan orqanizmin qar ı t hlük
yaradırlar. Diazot oksidi N
2
O (“n
l ndirici” qaz) böyük
qatılıqlarda t ngn f slik tör dir. Azot monooksidi NO –
sinir z h ri adlanır;
kimi o da qanın t rkibind olan
hemoqlobin birl
r k methemoqlobin transformasiya
etm qabiliyy tin malik olan, möhk m olmayan nitroz
birl
m l ri m l g tir bilir. Qanda methemoqlobinin
qatılı ı 60-70% olduqda ölüml n tic l nm l r mü ahid
olunur. Azot dioksidi a ciy r v selikli qi aya
qıcıqlandırıcı t sir göst rir. Böyük qatılıqlarda a ciy rin
301
i m sin v qan t zyiqinin a a ı dü m sin s b b olur.
Karbohidrogenl rl yana ı azot oksidl ri ultrab növ
yi
üaların t siri altında bir sıra radikal reaksiyalara daxil
olur v fotokimy vi dumanın m l g lm sind i tirak
edir. Bundan ba qa azot oksidl ri atmosferd bir sıra
fiziki v kimy vi çevrilm l r düçar olaraq “tur u ya ı -
ları”nın
m l g lm sin imkan yaradır [5]. Azot
oksidl rinin buraxıla bil n qatılıq h ddi c dv l 8.4-d
göst rilmi dir.
C dv l 8.4.
Azot oksidl rinin buraxıla bil n qatılıq h ddi
Madd l r Buraxıla bil qatılıq h ddi
mkq/m
3
T sir müdd ti
Azot oksidi
Orta günlük 60
a. b.400
24 saat
20 d qiq
Azot dioksidi
Orta günlük 40
a. b.85
24 saat
30 d qiq
Bel likl , azot oksidl rinin yüks k toksikiliyi v
insan orqanizml rin k skin m nfi t sirinini n z r alaraq
dem k olar ki, s naye v i l nmi tullantı qazlarının azot
oksidl rind n t mizl nm si v z r rsizl
dirilm si çox
mühüm m s l l rd ndir.
Qazların azot oksidl rind n t mizl nm si
üsullarını 3 qrupa ayırmaq olar:
1) Azot oksidl rinin maye sorbentl rl udulması;
302
2) Azot oksidl rinin b rk sorbentl rl udulması;
3) Azot oksidl rinin katalizator üz rind elementar azota
q d r reduksiyasi.
Qazların azot oksidl rind n t mizl nm sinin n geni
yayılmı üsulu onların Na
2
CO
3
v
(
)
2
, nisb t n az
hallarda — NaOH v
m hlullarında udulmasına
saslanır. Q l vi m hlulu il t mizl nm üsulu böyük
kapital qoyulu u v istismar x rcl ri t l b edir, lakin onun
sas çatı mayan c h ti ondan ibar tdir ki, bu halda azot
oksidl rinin absorbsiya d r c si 60—75%-d n artıq
olmur, bel likl d bu üsul qazların sanitar normalara
uy un t mizl nm sini t min etmir.
Proses zamanı alınan q l vi tullantıları sonra
çoxd f li emal olunmaqla b rk duzlara çevrilir. Azot
oksidl rinin b rk sorbentl rl - silikogel, alyumogel,
aktivl
dirilmi kömür v dig r b rk uducularla –
udulması üsulu az etibarlı, bahalı v mür kk b oldu una
gör s naye miqyasında t tbiq sah si tapmamı dır.
Azot oksidl rinin katalitik reduksiyası üsulu son
ill rd s naye miqyasında t tbiq olunma a ba lanmı dır
v h l lik daha t kmill
dirilmi üsul hesab olunur.
303
8.5.1. Azot oksidl rinin katalitik reduksiyası.
Qazların azot oksidl rind n t mizl nm si azot
oksidl rinin katalitik reduksiyası üsulu il h yata keçirilir.
Reduksiyaedici kimi hidrogend n istifad olunduqda azot
oksidl rinin reduksiya prosesi 149° temperaturda,
reduksiyaedici kimi metandan istifad olunduqda is
reduksiya prosesi 400°-d ba layır. Azot oksidl rinin
reduksiyası t rkibind azot oksidl ri olan qaz qarı ı ının
reduksiyaedici qazla birlikd katalizator iç risind n
keçirilm si il ba verir. Katalitik reduksiya prosesind
ayrılan istilik ya su buxarının alınmasında, ya da qaz
turbinl rind istifad olunur. Reduksiyaedici agent kimi
hidrogen, metan, t bii, neftl çıxan v koks qazlarından
istifad olunur. Prosesi h yata keçirm k üçün müxt lif
növ katalizatorlardan istifad olunur. Azot oksidl rinin
reduksiyası katalizatorsuz yüks ktemperaturlu reduk-
siyaedici alovun i tirakı il d h yata keçiril bil r. Bu
halda qazlar 950-1200° temperatura q d r
qızdırılmalıdır. Bel likl , tullantı qazlarının azot
oksidl rind n t mizl nm si zamanı selektiv katalitik
reduksiya üsulu n m qs d uy un hesab olunur. Bu
üsul heterogen katalizator üz rind azot oksidinin
Dostları ilə paylaş: |