Муса Гасымов
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
neftin I tonunu 60, dənizdən çıxarılan neftin I tonunu isə 34 manata dövlətə satmışdır. Neft çıxarılması tamamilə dövlət sifarişində olduğundan respublika öz neftini müstəqil surətdə dünya bazarına çıxarmaq imkanından məhrum olmuşdur. Digər sənaye sahələrinin məhsullarının və hətta istehsal prosesinin tullantılarının xarici bazara çıxarılması üçün lisenziya və kvotalar ittifaq dövləti tərəfindən verildiyindən qazanılmış valyuta da mərkəzə qalmışdır. Məhz respublika iqtisadiyyatının strukturunun qeyri-kamil olması nəticəsində respublikada istehsal olunan pambığın 88, sulfanolun 86, neft məhsullarının 64, polad boruların 97, neft-mədən avdanlığının 75 faizi Azərbaycandan kənara göndərilmişdir. Halbuki, həmin xammal və avadanlıqları dünya bazarında respublika özü satsa idi, qazandığı valyuta vəsaiti ilə Azərbaycanı inkişaf etmiş dünya dövlətləri səviyyəsinə qaldırmaq, dünya standartlarına uyğun gələn mütərəqqi və güclü istehsal strukturu yaratmaq, iqtisadiyyatı həm daxili, həm də xarici tələbat əsasında yenidən qurmaq mümkün olardı. Azərbaycan öz hüquqlarından real surətdə istifadə etmədiyinə görə beynəlxalq hüququn, o cümlədən beynəlxalq iqtisadi hüququn formal subyekti olmuşdur. Əslsndə Moskva belə hüquqdan istifadə etməyə icazə verməmişdir. 70-80-cı illərdə Azərbaycanın xarici ölkələrlə ticarət- iqtisadi əlaqələrinin əsas formasını xarici ticarət təşkil etmişdir. Bu illərdə Azərbaycanın xarici ticarət əlaqəsi saxladığı ölkələrin sayı, xarici ölkələrə mal göndərən müəssisələrin sayı və göndərilən malların çeşidi xeyli artmışdır. Əməkdaşlıq ediləcək ölkələrin və göndəriləcək malların adını siyahısını Moskva müəyyənləşdirmişdir. Bu ölkələr əsasən sosialist və inkişaf etməkdə olan ölkələr olmuşdur. Məsələn: 1970-ci ildə respublikanın 70 müəssisəsi 56 ölkəyə 291 adda, 1975-ci ildə 100 müəssisəsi 64 ölkəyə 300 adda, 1980-cı ildə 110 müəssisə 85 ölkəyə 350 adda, 1990-cı ildə isə 236 müəssisəsi 100-dən çox ölkəyə 400 adda müxtəlif mühsullar ixrac etmişdir. İxracın miqdarı 1970-ci ildə 141,060 milyon manatlıq, 1975-ci ildə 244,299,1 milyon manatlıq, 1980-cı ildə 217,713,761 milyon manatlıq, 1985-ci ildə 278,831 milyon manatlıq, 1989-cu ildə isə 487,964,2 milyon manatlıq olmuşdur. Azərbaycandan xaricə göndərilən məhsullar maşın və aqreqatlardan, neft mədən avadanlığından, elektrik mühərrikləri, yod, 6 yastıqlar, borular, neft və neft məhsullarından, elektrotexnika və müxtəlif kənd təsərrüfatı məhsullarından ibarət olmuşdur. Xarici ölkələrə ixracda ənənəvi olaraq yanacaq-energetika sənayesi və yüngül sənaye məhsulları, idxalda isə hazır məhsullar, yüngül və yeyinti sənayesi məhsulları üstünlük təşkil etmişdir. Xarici ölkələrlə ticarətdə republika sənayesinin bütün əsas sahələri və bu sahələri təmsil edən müəssisələr iştirak etmişlər. Belə ki, Bakkondisioner EİB öz məhsullarını 74 ölkəyə, Soyuducular zavodu 30 ölkəyə, Bakı təcrübə-sınaq zavodu 19 ölkəyə, neftayırma zavodları 40 ölkəyə, Sumqayıtdakı kimya sənayesi EİB öz məhsullarını 41 ölkəyə, Sintezkauçuk İB 68 ölkəyə, Boru prokatı zavodu 20 ölkəyə, Azərelektroterm İB isə öz məhsullarını 16 ölkəyə ixrac etmişlər. 70-80-cı illərdə Azərbaycandan xarici ölkələrə müxtəlif kənd təsərrüfatı məhsulları da ixrac olunmuş və bu işlə respublika Dövlət Aqrar-Sənaye Komitəsi və Azərittifaq məşğul olmuşlar. Azərkoopxariciticarət Birliyinin xarici ticarət dövriyyəsinin həcmi 1980-cı ildə 1975-ci ilə nisbətən 1,7 dəfə, 1985-ci ildə isə 1980-cı ilə nisbətən 3,5 dəfə artmışdır. Azərbaycandan xarici ölkələrdə tikilən müəssisələr üçün xarici ticarət xətti ilə xammal, material və avdanlıqlar, plandankənar və yeni mallar da ixrac edilmişdir. İxrac-idxal əməliyyatlarının əksəriyyəti ittifaq təşkilatları vasitəsilə aparılmışdır. Respublikanın xarici ticarət dövriyyəsində idxal ənənəvi olaraq ixracdan çox olduğuna görə xarici ticarətin ümumi balansı passiv, saldosu isə mənfi olmuşdur. Respublikanın xarici ticarət dövriyyəsinin çox hissəsi Mərkəzi və Cənub-Şərqi Avropa ölkələrinin payına düşmüşdür. Respublikanın 30 müəssisəsi Bolqarıstana 50 adda, Polşaya 50 adda, 20 müəssisəsi Çexoslavakiyaya 28 adda,30 müəssisəsi Macarıstana 50 adda, 25 müəssisəsi ADR-ə 50 adda, 20 müəssisəsi Yuqaslaviyaya 50 adda müxtəlif məhsullar ixrac etmişdir. Azərbaycan Vyetnam, KXDR, Monqolustan və Kuba respublikası ilə də ticarət əlaqələri saxlamışdır. Azərbaycan həmin ölkələrdə müxtəlif xalq təsərrüfatı obyektlərinin tikilməsində öz xammal, material, avadanlıq və mütəxəssisləri ilə iştirak etmişdir. Öz növbəsində Azərbaycan həmin ölkələrdən sənaye məhsulları və xalq istehlakı malları idxal etmişdir. Bütövlükdə, 70-80-cı illərdə Azərbaycanın Mərkəzi və Cənub-Şərqi Avropa ölkələri ilə ticarəti mərkəzin təqsiri ucbatından qeyri ekvivalent xarakter daşımışdır. 7 Azərbaycanın inkişaf etmiş kapitalist ölkələri ilə ticarət-iqtisadi əlaqələrinin həcmi SSRİ-nin həmin ölkələrlə siyasi münasibətlərindən asılı olmuşdur. Azərbaycan təxminən 25 inkişaf etmiş kapitalist ölkəsi ilə əməkdaşlıq etmiş, onlara neft və neft məhsulları, neft-mədən avdanlığı, maşınqayırma məhsulları, müxtəlif kitablar, kənd təsərrüfatı məhsulları göndərmiş və respublikanın xarici ticarət dövriyyəsinin 20- 25 faizi bu ölkələrin payına düşmüşdür. Azərbaycan öz məhsullarını ABŞ, İngiltərə, Fransa, Avstriya, Yaponiya, İsveç, İspaniya, Danimarka kimi ölkələrə göndərmişdir, özü isə kapitalist ölkələrindən maşın və avadanlıq, xalq istehlakı almışdır. Respublikanın yüngül və yeyinti sənayesi müəssisələrində, tibb ocaqlarında bu ölkələrdən alınmış müxtəlif avdanlıqlar tətbiq olunmuşdur. Məsələn: Bakkondisioner EİB 1975-ci ildə Yaponiyanın «Tosiba» firmasının lisenziyası, avdanlıqları və mütəxəssislərinin köməyi, Bakı dərin dəniz özülləri zavodu isə 1985-ci ildə Fransa mütəxəssislərinin köməyi ilə tikilmişdir. Azərbaycan azad olmuş ölkələrlə də əlaqələr saxlamışdır. Bu əlaqələr də daha çox siyasi motivlərdən asılı olmuşdur. 70-80-cı illərdə Azərbaycan bütövlükdə 40-dan çox azad olmuş ölkə ilə ticarət əlaqələri saxlamışdır. Azərbaycanın Hindistan, Suriya, Əfqanıstan, İran və Türkiyə kimi ölkələrlə ticarəti daha geniş olmuşdur. İranla ticarət 1968-ci ildə yaradılmış «Şərqxariciticarət» Ümumittifaq birliyinin Bakı şöbəsi vasitəsilə aparılmışdır. Afrika qitəsində Azərbaycanın əsas ticarət ortaqları Əlcəzair, Qvineya, Misir, Konqo, Liviya, Mali, Mərakeş, Nigeriya, Samoli, Sudan, Tanzaniya, Həbəşistan və Anqola, Latın Amerikasında isə Argentina, Boliviya, Peru, Venesuela və Braziliya olmuşdur. Azərbaycanın azad olmuş ölkələrlə ticarətinin 60 faizi Asiyanın, 35 faizi Afrikanın və 5 faizi Latın Amerikasındakı azad olmuş ölkələrin payına düşmüşdür. 70-80-cı illərdə Azərbaycan azad olmuş ölkələrdə iqtisadi və sosial həyatın inkişafına göstərilən yardımda iştirak etmiş, respublikanın ali və orta ixtisas məktəblərində həmin ölkələr üçün kadr hazırlanmışdır. Bu yardımlar sovet siyasəti çərçivəsindən kənara çıxmamış və əsasən Moskvanın məqsədlərinə xidmət etmişdir. Azərbaycan Hindistanda, Əlcəzairdə, Pakistanda, Misirdə, Əfqanıstan, Mali, Banqladeş, Keniya, Anqola və Liviyada neft sənayesinin, Əfqanıstanda, Banqladeşdə, Həbəşistanda, Hindistanda, 8 Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|