Musa Quliyev
Naxçıvan xanlığının
Qafqazda hərbi-siyasi
mövqeyi və əlaqələri
Naхçıvan - 2013
AMEA Naxçivan Bolməsinin 31 may 2012-ci il tarixli
8/12 №-li qərarı (protokol №8) ilə çapa təqdim olunur.
Elmi məsləhətçi: İsa Həbibbəyli
AMEA-nın həqiqi üzvi
Elmi redaktor və
Ön sozün müəllifi: İsmayıl Hacıyev
AMEA-nın həqiqi üzvi
Rəyçilər: Tofiq Mustafazadə
tarix elmləri doktoru,
professor, Dövlət Mükafatı laureatı
Camal Mustafayev
tarix elmləri doktoru, professor
İbrahim Kazımbəyli
Tarix üzrə fəlsəfə doktoru,
dosent
Monoqrafiyada XVIII-XIX əsrlər Azərbaycan tarixində
orijinal rol oynamış bir dövlətin - NAXÇIVAN xanlığının
tarixi yeni arxiv materialları və tədqiqat əsərlərinin müqa -
yisəsi əsasında ilk dəfə kompleks şəkildə tədqiq olunur.
Əsərdən geniş oxucu kütləsi, xüsusilə, magistrant, aspi-
rant, dissertant və dövrün tarixi ilə məşğul olan tədqi qat -
çılar istifadə edə bilərlər
Musa Quliyev, Naxçıvan xanlığının Qafqazda hərbi-siyasi mövqeyi və
əlaqələri. Íàõ÷ûâàí-2013,“Яжями” Няшриййат-Полиграфийа Бирлийи, 184 сÿù.
4700000000
053-2013
ã “ßæÿìè” 2013.
-3-
MÜNDƏRİCAT
“Xan Sarayы” Dюvlяt Tarиx-Memarlыq Muzeyиnиn
yaradыlmasы haqqыnda Нaxчыvan Muxtar Respublиkasы
Alи Mяclиsи Sяdrиnиn Sяrяncamы.............................................. 5
Ön söz……………………………………………...……….... 7
GİRİŞ ……………………………………………...……….... 12
I FƏSİL. NAХÇIVAN ХANLIĞININ
SİYASİ VƏZİYYƏTİ VƏ ƏLAQƏLƏRİ
1.1. ХVIII əsrin II yarısında Qafqazda siyasi vəziyyət və
Naхçıvan хanlığı …................................................................. 15
1.2. Naхçıvan хanlığının siyasi-inzibati vahidləri və
idarəçilik sistеmi ……............................................................ 24
1.3. Naхçıvan хanlığında ordu quruculuğu.............................. 38
1.4. Naхçıvan хanlığının qonşu хanlıqlarla siyasi əlaqələri..... 46
II FƏSİL. NAХÇIVAN ХANLIĞININ QAFQAZ
RЕGİONUNDA HƏRBİ MÖVQЕYİ
2.1. Kəngərli хanları və Naхçıvan ……………………….... 75
2.2. Naхçıvan хanlığının Kartli-Kaxetiya çarlığı və
qonşu dövlətlərlə hərbi-siyasi münasibətləri…...…................ 95
2.3. Çar Rusiyasının işğalçılıq siyasəti və
Naхçıvan хanlığı …………………....................................... 116
Nəticə ……...…………………………….……………….. 150
İstifadə edilmiş ədəbiyyat ................................………….....157
Əlavələr ….......………………………………........………..170
-4-
Məsələn, mən daha çox istərdim ki, Naxçıvan
xanlığının tarixi çox gözəl yazılsın. Naxçıvan
xanlığının çox böyük tarixi var. Bu xanlıq nə
vaxt yaranıbdır, fəaliyyəti nədən ibarət olubdur?
Axı, Naxçıvanı idarə ediblər. İrəvan xanlığı var.
Naxçıvan xanlığı ilə İrəvan xanlığı bir-biri ilə
çox bağlı idi. İndi ermənilər deyirlər ki, yox
orada ermənilər olubdur. Amma həqiqətən İrəvan
xanlığıdır. Naxçıvan xanlığını siz dərindən
öyrənəndə, mütləq İrəvan xanlığına gedib çıxa-
caqsınız. İrəvan xanlığı haqqında Ermənistanda
tapmadığınız materialları Rusiyanın arxiv -
lərində, Sankt-Peterburqda, rus imperiyasının
arxivlərində tapacaqsınız və görəcəksiniz ki,
dünyada nələr var.
Heydər ƏLİYEV,
Azərbaycan xalqının
ümummilli lideri
-5-
“Xan Sarayы” Dюvlяt tarиX-MeMarlыq
Muzeyиnиn yaraDыlMaSы haqqыnDa
НaXЧыvan MuXtar reSPuBlиKaSы
alи MяClиSи SяDrиnиn
SяrяnCaMы
Azяrbaycan яrazиsиndя 1747-cи иldяn yaranmыш 18 feodal
dюvlяtdяn bиrи olan Naxчыvan xanlыьы mиllи dюvlяtчиlиk tarиxиmиzdя
mцhцm mяrhяlя tяшkиl etmиш, bюlgяnиn иnkишafыnda, mцdafия
qabиlиyyяtиnиn gцclяndиrиlmяsиndя, sяrhяdlяrиn qorunub saxlan-
masыnda vя иnzиbatи иdarячиlиyиn formalaшmasыnda vacиb tarиxи
mиssиyanы yerиnя yetиrmишdиr. Иnzиbatи яrazи baxыmыndan 2 daиrяdяn
vя 9 mahaldan иbarяt olan Naxчыvan xanlыьы Zяngяzur daьlarыndan
baшlayaraq Araz чayы vadиsиnя qяdяr 9429 kvadratkиlometr
яrazиnи яhatя edиrdи.
Юz яrazиsи, qoшunu, dюvlяt rяmzlяrи – bayraьы vя gerbи
olan Naxчыvan xanlыьыnda bиtkиn иdarячиlиk mexanиzmlяrи for-
malaшmыш, иqtиsadиyyatыn яsas sahяlяrи иnkишaf etmиш, genиш abad-
lыq-quruculuq ишlяrи aparыlmышdыr. Bu xanlыqda Heydяrqulu xan,
Nяzяrяlи xan, Kяrиm xan, Ehsan xan kиmи nцfuzlu dюvlяt vя
hяrb xadиmlяrи yetишmиш, 30 иl Naxчыvan xanlыьыnыn rяhbяrи olan
Kalbalы xan mahиr dюvlяt xadиmи vя dиplomat kиmи tarиxя
dцшmцшdцr.
80 иldяn artыq bиr dюvr яrzиndя fяalиyyяt gюstяrяn Naxчыvan
xanlыьы mиllи dюvlяtчиlиk tarиxиmиzdя sиlиnmяz иzlяr qoymuшdur.
Naxчыvan xanlыьыnыn sиyasи tarиxиmиzdя oynadыьы mцhцm rolu
yцksяk qиymяtlяndиrяn цmummиllи lиder Heydяr Яlиyev demишdиr:
“azяrbaycanыn xanlыqlara bюlцnяn dюvrцndя... naxчыvan xanlыьы
yaranыbdыr. naxчыvan xanlыьы da atabяylяr dюvlяtчиlиyиnиn
davamы kиmи юzцnц gюstяrиbdиr. naxчыvan xanlыьы, azяrbaycanыn
baшqa bюlgяlяrиnиn xanlыqlarы azяrbaycan dюvlяtчиlиyиnи tяmsиl
edиblяr, azяrbaycanы qoruyub yaшadыblar”.
Dostları ilə paylaş: |