Namangan muhandislik texnologiya instituti yengil sanoat texnologiyasi fakulteti
Yüklə 1,3 Mb. Pdf görüntüsü
|
| 4. EKOLOGIK QISM
4.1. Ishlab chiqarish binolariga qo‘yiladigan Sanitariya va gigiyena talablari Yoritishga qo‘yiladigan talablar. 1. Ishlab chiqarish xonalarini tabiiy va sun’iy yoritish KMQ 2.01.05-98 «Tabiiy va sun’iy yoritish» talablariga mos bo‘lishi lozim. 2. Avariya yoritish tarmoqlariga elektr energiya iste’molchilarining ulanishi taqiqlanadi. Avariya yoritishlarining sozligi har chorakda kamida bir marta tekshirilishi lozim. 3. Yoritish vositalari toza va soz holatda bo‘lishi kerak. Yorug‘ tushuvchi oynalarni yilda kamida ikki marotaba tozalash lozim. 4. Yorug‘lik tushadigan deraza va eshiklarni turli predmetlar (uskuna, tayyor mahsulot va boshqalar) to‘sib qo‘yishiga ruxsat etilmaydi. 5. Sun’iy yoritish umumiy va birlashgan tizimda ishlatiladi (umumiy mahalliy bilan birgalikda). Birgina mahalliy yoritishni qo‘llash taqiqlanadi. Uchastka va xonalarda portlash bo‘yicha xavfli gaz va changlar kon-tsentratsiyasi yig‘ilib qolish ehtimoli bo‘lsa, elektr yoritish tizimi portlashdan alohida bajarilishi kerak. 4.2. Sanitariya va gigiyenaga qo‘yiladigan talablar. 1. Xududagi harorat, nisbiy namlik, havoni xarakatlanish tezligi va boshqalar GOST 12.1.005-88 “Ish hududini havosi umumiy sanitariya- gigiyenik talablari”ga muvofiq bo‘lishi kerak. 2. Nokulay omillar ta’siriga, qarshi himoya tadbirlarini tuzishda samarali havo almashinuvi tizimini QMQ 2. 04. 05- 97 «Isitish, ventelyatsiya va konditsiyalash» talabiga muvofiq tashkil qilish lozim. 67 Yoritishning ahamiyati Kishilar yashash faoliyatining tabiiy shart-sharoiti sifatida yorug‘lik salomatlikni saqlashda muhim ahamnyatga ega. Quyosh Yer yuzida energiya, issiqlik, nur manbaidir. Yer yuzidagi barcha tirik mavjudot quyosh nurlaridan bahra oladi. Quyosh radiatsiyasining ahamiyati inson organizmi uchun g‘oyat bebahodir. Ko‘zga tashlanuvchi nurlar ko‘rish singari nozik va masofaviy analizatorlik fao-liyatini ta’minlaydi. Quyosh yorug‘ligi — ko‘rish analizatori orqali katta yarim sharlar qobig‘i faolligini oshirib, markaziy asab sistemasi holatiga ta’sir ko‘rsatadi. Yorug‘lik insonning tuyg‘un holatiga ijobiy ta’sir qiladi, kayfiyatini yaxshilaydi, hayotiy faoliyatini oshiradi. Yerug‘lik ko‘rish tahlilotchisi orqali refleks tarzda va qisman teriga joylashgan periferik nerv oxirlari orqaln harakat qilib, organizmda fotokimyoviy jarayonlar paydo bo‘lishiga, hayot tarzi (uxlash va bedorlik) maromiga, moddalar almashinuvi, yurak qon-tomir sis-temasi faoliyati va hokazolarga ta’sir ko‘rsatadi. Yorug‘likning yetarli darajada yaxshi bo‘lishi mehnat unumdorligining ortishiga yuksak saviyada ishlash qobiliyatinp saqlashga yordam beradi. Yomon yoritilgan korxona, mehnat qobiliyati va unumdorligining pasayishiga, refraksiya (yorug‘lik nurlarining sinishi) anomaliyasi (odatdagi holatdan chetga chiqish)ning o‘sishiga, shuningdek ishlab chiqarish jarohatlanishining ko‘payishiga, ko‘rish analizatori toliqishining ortib borishiga olib keladi. Ish joylarining yorug‘ligi devor va shift bo‘yoqlarga hamda uskunalarga bog‘liq. Ma’lumki, ochiq bir xil quvvatdagi nur manbalari orqali yoritishda o‘quvchilarning ishlash qobiliyatiga ko‘rsatib, xonaning yoritilish darajasini 68 anchagina oshiradi. Buning uchun o‘ziga tushadigan nurning kamida 40 foizini mujassamlantiruvchi ranglarni tanlash tavsiya qilinadi. Asab sistemasiga ko‘proq yoqimli ta’sir etuvchi spektrning o‘rtacha to‘lqin qismidagi ranglar asosiy hisoblanadi. Ular orasida umuman organizm ruhiyati hamda ko‘rishning fiziologik faoliyatiga zid ta’sir ko‘rsatuvchi sovuq va iliq ranglar ham mavjud. Iliq ranglar kishini hayajonlantirib, kayfiyatni ko‘taradi, sovuqlari xotirjam qiladi; mushaklarning ishlash qobiliyati iliq rangli yorug‘likda sovug‘iga nisbatan yuqori bo‘ladi[15]. Ishlab chiqarish yoritgichini o‘rnatishda, unga gigiyenik nuqtai nazardan baho berishda uning tomonlarining sifati va sonini hisobga olish zarur. Ishlab chiqarish sexlari va ustaxonalaridagi yoritgichlar miqdori ularning saviyasiga qarab, mehnatning o‘ziga xos xususiyatlaridan, asosan ko‘rish organlari oldiga qo‘yiladigan talablardan kelib chiqqan holda baholanishi kerak. Ishlab chiqarishning yoritilishiga gigiyena jihatidan qo‘yiladigan talablar idrok etishning ruhiy-fiziologik xususiyatlariga asoslangan. Bunga birinchidan, yorug‘likning qulay spektral tarkibi quyosh nuri yorug‘ligiga yaqinligi; ikkinchidan, gigiyena normalariga mos keladigan aniqlikni talab qiladigan ko‘zga zo‘r kelishini va boshqa ayrim sharoitlarni inobatga ola-digan yorug‘likning yetarli darajada bo‘lishi; uchinchidan, ko‘pincha qayta ko‘nikishga to‘g‘ri kelganda va ko‘z charchog‘i oshib borgan taqdirda xonadagi yorug‘lik tengligi hamda barqaror darajadaligi; to‘rtinchidan, ishlash joyi atrofida nur manbai singari boshqa buyumlarning yiltillashiga qarshi kurash kiradi. Ishlab chiqarish binolari tabiiy va sun’iy yo‘l bilan yoritilishi mumkin. Tabiiy quyosh nuri qulay spektrga ega, ko‘z unga ko‘nikuvchandir. Biroq quyosh nuri doimiy nur manbai bo‘la olmaydi, chunki u kun, mavsum mobaynida ob-havo sharoitiga qarab keskin o‘zgarishi mumkin. Masalan, bahorda, yozda quyosh charaqlab turadi, lekin kechqurun (ayniqsa kech kuz va qishda), shuningdek, havo bulutli kezlarda quyosh nuri va uning issiqligi pasayadi. 69 Sun’iy yoritish qayd etilgan kamchiliklardan xoli bo‘lsa-da, lekin ba’zan ko‘plab energiya sarflash bilan bog‘liq, tabiiy nurga nisbatan yomonroq spektral xususiyatlarga ega, elektr xavfsizligi qoidalariga rioya etishni talab qiladi va hokazo. Yoritilish me’yori va uning sifat xususiyatlari qurilish hamda «Tabiiy va sun’iy yoritish» qoidalarida (SN va P) ko‘rsatib o‘tilgan. Loyihalash normalari sanoat va qishloq xo‘jaligi bo‘limlariga tarqatiladi. Normalar umumiy, tarmoqlararo jihatga ega. Ular asosida, ko‘rish ishlari xususiyatlarini hisobga olgan holda saioatning turlari uchun tarmoq normalari ishlab chiqiladi. Normalar ob’ekt farqining eng kichik hajmini, ob’ekt zidma-zidligi kattaligini va rang xususnyatlarini hisobga olgan holda razryad bo‘yicha belgilanadi. Ishlab chiqarishda tabiiy yoritishga baho berish uchun tabiiy yorituvchanlik koeffitsiyenti (TYoK) kattaligidan foydalaniladi. TYoK — bino ichkarisi tashqariga nisbatan necha marta kam yoritilganligini ko‘rsatuvchi niyebiy kattalikdir. Binoning hajmi, mutanosibligi, nurni qabul qiluv-chilarning hajmi, joylashtirilishi, imorat ichki sathi va unga soya tashlab turgan ob’ektlarping yorug‘likpi qaytarish qobiliyati, T YO K kattaligiga ta’sir ko‘rsatadi. TYoK kunning qaysi vaqti ekanligi va tabiiy yoritilishning o‘zgaruvchapligiga bog‘liq emas. Binoning nimaga mo‘ljallanganligiga va u yerda nurni qabul qiluvchilar qanday joylashganligiga qarab, TYoK 0,1 foizdan 10 foizgacha normalashtiriladi. Binoni tabiiy yoritish normalari nurni qabul qiluvchilarning yon hamda ustki joylashuvi uchun alohida-alohida belgilangan. Bitta yon tomondan yoritilganda T YO K ning epg kam ta’siri derazadan anchagina olisda devordan bir metr masofaga, ikki yondan yoritilganda binonipg o‘rtasiga normalashtiriladi. Binolardagi tabiiy yoritish darajasi nur o‘tkazish koeffitsiyentini kamaytiradigan daraja sathining ifloslanishi oqibatida pasayishi mumkin, devorlar hamda shiftning ifloslanishi esa nurni qaytarish koeffitsiyentini kamaytiradi. 70 Shuning uchun unchalik ko‘p chang, tutun va qurum bo‘lmaydigan binolar oynasini yiliga kamida ikki marta, anchagina ifloslanadigan bo‘lsa, to‘rt marta tozalash lozim. Shift hamda devorlarni yiliga kamida bir marta oqlash va bo‘yash kerak[16]. Yetarli tabiiy yorug‘likni ta’minlash uchun derazalarning oynali sathi va pol maydoni nisbati kamida 1:5 bo‘lishi, deraza panjarasi nur qabul qiluvchi umumiy maydonning ko‘pi bilan 20 foizini tashkil etishi lozim. Ishlab chiqarish binolarini sun’iy yoritish uchun lyuminessent chiroqlar hamda cho‘g‘lanish lampalaridan foydalaniladi. Ishlab chiqarish sexlari binolaridagi ish joyining yetarli jihatdan sun’iy yoritilganligi (ishning aniqligi, devor ranglari yorug‘ligining qandayligi, farqlanuvchi ob’ekt bilan shu ranglar o‘rtasidagi qarama-qarshilikka muvofiq ko‘rish tahlilotchisining toliqish darajasiga qarab aniqlanadi va lyuks) lyukslarda normalashtiriladi. Ishlab chiqarish ustaxonalari lyuminessent chiroqlar orqali yoritilganda 300 lk dagi daraja eng kam hisoblanadi. 4-bob bo’yicha xulosalar: 1.Uchastka va xonalarda portlash bo‘yicha xavfli gaz va changlar kon- tsentratsiyasi yig‘ilib qolish ehtimoli bo‘lsa, elektr yoritish tizimi portlashdan alohida bajarilishi kerak. 2.Yoritish vositalari toza va soz holatda bo‘lishi kerak. Yorug‘ tushuvchi oynalarni yilda kamida ikki marotaba tozalash lozim. 3.Avariya yoritkichlari — avariya natijasida ish yoritkichlari o‘chib kolganda ishni davom ettirish yoki odamlarni xonalardan evakuatsiya kilish maqsadida o‘rnatiladi. Bunda ish sirtlarining eng kam yoritilganligi me’yorida yoritilganlikning kamida 5 % ini, ammo bino ichida 2 lyuks ni tashkil etishi zarur. |