Namangan muhandislik texnologiya instituti yengil sanoat texnologiyasi fakulteti
IQTISODIY SAMARADORLIGINI HISOBLASH
Yüklə 1,3 Mb. Pdf görüntüsü
|
| 5.IQTISODIY SAMARADORLIGINI HISOBLASH
Mamlakatimiz iqtisodiyotini mutanosib rivojlantirish, uning samarali tarkibiy tuzilmasiga ega bo’lish va shu orqali barqaror iqtisodiy o’sish sur’atlariga erishish, vatanimiz taraqqiyoti va xalq farovonligini ta’minlashning muhim shartlaridan hisoblanadi. Ushbu maqsadga erishish uchun esa eng avvalo iqtisodiyotning real sektorini jadal va sifatli rivojlantirish zarur bo’ladi. Ishlab chiqarishni modernizatsiyalash – ishlab chiqarishni zamonaviy texnologiyalar bilan jihozlash, uni ma`naviy jihatdan yangilash, tarkibiy jihatdan texnik va texnologik qayta tuzish kabi chora-tadbirlarni o’z ichiga oluvchi jarayon hisoblanadi. Ishlab chiqarishni modernizatsiyalashning asosiy yunalish va vositalari bo’lib quyidagilar hisoblanadi: korxonalardan eskirgan asbob-uskunalarni chiqarish; ishlab chiqarishni zamonaviy texnika va texnologiyalar bilan jihozlash; mahalliy resurslar asosida ishlab chiqarishga innovatsion texnologiyalarni joriy etish; ishlab chiqarilayotgan mahsulot assortimentini kengaytirish; ishlab chiqarish xarajatlarini pasaytirish va resurslarni tejash; sifatni boshqarish va sertifikatlash tizimini joriy etish; chiqitsiz va ekologik toza texnologiyalarni joriy etish va boshqalar. Buning uchun paxta tolasidan olingan ipni eksport qilmasdan uni toyyar mahsulotga aylantirib sotilsa davlatimizning iqtisodiy budjetiga katta xissa qo’shgan bo’lamiz. Buni natijasida ishsizlik qatlami ham anchagina kamaytirgan bo’lar edik. Bugun bu borada prezidentimiz SH. Mirziyoyev qarorlari bilan barcha yigiruv korxonalari klasster tizimiga o’tish uchun yangi loyhalar ishlab chiqmoqdalar va ularni amalga oshirishni ham boshlab yubordilar. Iqtisodiyotning izchil va barqaror rivojlanishini ta`minlashda kelgusi davr uchun puxta va har tomonlama asoslangan chora-tadbirlar, muhim vazifa va yo’nalishlar, turli darajalardagi iqtisodiy taraqqiyot dasturlarning ishlab chiqilishi va aniq belgilab olinishi muvaffaqiyat garovi hisoblanadi. Ayni paytda, bosib o’tilgan yo’l–oldingi davrdagi erishilgan yutuq va natijalarni tanqidiy baholash orqali 72 tegishli xulosalar chiqarish, ular asosida ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanish dasturlarini yanada takomillashtirib borish ham muhim printsipial ahamiyat kasb etadi. Ushbu qoida ayniqsa hozirgi sharoitda yanada dolzarb ahamiyat kasb etmoqda. Xususan muxtaram yurt boshimiz Sh. Mirziyoyev tashabbuzlari bilan bugun tekstil sohasida qator ishlar olib borilmoqda. Xisob–kitoblarga qaraganda ip kalavani eksport qilsak, tolaga nisbatan 1,4 marotaba ko’p daromat olamiz. Agar uni tayyor mahsulotga aylantirib sotadigan bo’lsak, ekspartdan keladigan daromadimiz 6,0 barobarga ko’payadi. Bu esa budjetga qo’shimcha soliq va aholi bandligini ta’minlash mumkin. Bundan tashqari ishlab chiqarilayotgan mahsulotlar jaxon standarti talablariga javob berishi uchun sifat-nozorat tizimini tubdan isloh etish, “Sertifikatlashtirish to’g’risida”gi qonunga o’zgartirishlar kiritish to’g’risida ham ko’rsatmalar berdilar[17]. “Namangan toqimachi”MCHJ korxonasida diplom loyihasi mavzusi asosida tajriba o’tkazish uchun pnevmomexanik usulda ip yigirish jarayonini tahlil qilindi. Tajribani ikki xil rusumdagi mashinalardan o’tkazilib olingan natijalarni tahlil qilib tegishli xulosa va takliflar ishlab chiqildi. Olingan natijalarning tahliliga ko’ra iqtisodiy samadorlik aniqlandi. Buning uchun korxonada ishlatilayotgan turli rusumdagi 12 ta pnevmomexanik mashinalaridan olingan ko’rsatkichlarni o’zaro taqqoslab natijalar ko’rib chiqildi. Korxonada ishlayotgan mashinalarning 6 tasi RIETER firmasining BT-903 va qolgan 6 tasi Schlafhorst firmasining Autocoro 288 ni tashkil etadi. 1mashinadagi kameralar soni BT-903 da 320 ta va Autocoro 288 mashinasida 288 ta yigirish kamerasi mavjud. Korxonadagi o’rnatilgan mashinalarning amaldagi unumdorligini quyidagicha xissoblanadi. Bu yerda, - kameraning tezligi, min -1 73 - mashinaning foydalanish koeffitsenti m- mashinadagi kameralar soni N- ipning nomeri K-ipning burami (1m dagi buramlar soni) Rieter firmasining BT-903 rusumidagi mashinasining 1 soatdagi unumdorligi quyidagicha Autocoro 288 rusumdagi mashinasining 1 soatdagi unumdorligi quyidagicha. Mashinalarga 1soatda bir xil miqdorda maxsulot ta’minlanadi. BT-903 mashinasiga ta’minlanayotgan hom-ashyo (pilta)dan 91,5 % miqdorda ip ishlab chiqarilayotgan bo’lsa, Autocoro 288 mashinasidan esa 95.7% dagi ip ishlab chiqarilmoqda. BT-903 mashinasiga kiritilgan piltadan 8.5% ni chiqindi tozalash kurulmasi orqali chiqindilar sifatida ajratib olinadi va mashinada1 soatda 57,5 kg piltadan 53 kg ip ishlab chiqarilmoqda. U xolda mashinadan ishlab chiqarilgan ipning sotish qiymati quyidagi summaga teng bo’ladi, ya’ni 53x1925=102025 so’mni tashkil etdi. Ushbu vaqt davomida Autocoro 288 mashinasidan foydalanilsa 57.5 kg piltadan 55.2 kg ip ishlab chiqariladi. Ishlab chiqarilgan ipning sotish qiymati quyidagi summani tashkil etadi, ya’ni 55.2x1925=106 260 so’mni tashkil etadi. Agar BT-903 mashinasining o’rniga Autocoro 288 mashinasidan qo’lanilganda bir xil miqdordagi piltadan 2.2 kg miqdorda ko’p ip yigirishga erishiladi. U xolda 74 ushbu mashinada 4235 so’m foyda olishga erishiladi, 1 kunda esa 95288 so’m miqdorda foyda keltiradi. BT-903 mashinasidan chiqindi sifatida ajralib chiqayotgan tolali chiqindilarning 50% Autocoro 288 mashinasini qo’lanilganda ipga aylantirilmoqda. 5- bob bo’yicha xulosalar: 1.Iqtisodiyotning izchil va barqaror rivojlanishini ta`minlashda kelgusi davr uchun puxta va har tomonlama asoslangan chora-tadbirlar, muhim vazifa va yo’nalishlar, turli darajalardagi iqtisodiy taraqqiyot dasturlarning ishlab chiqilishi va aniq belgilab olinishi muvaffaqiyat garovi hisoblanadi. 2.Olingan natijalarning tahliliga ko’ra iqtisodiy samadorlik aniqlandi. Buning uchun korxonada ishlatilayotgan turli rusimdagi 12 ta pnevmomexanik mashinalaridan olingan ko’rsatkichlarni o’zaro taqoslab natijalar ko’rib chiqildi. 3. Agar BT-903 mashinasining o’rniga Autocoro 288 mashinasidan qo’lanilganda bir xil miqdordagi piltadan 2.2 kg miqdorda ko’p ip yigirishga erishiladi. U xolda ushbu mashinada 4235 so’m foyda olishga erishiladi, 1 kunda esa 95288 so’m miqdorda foyda keltiradi. 4.BT-903 mashinasidan chiqindi sifatida ajralib chiqayotgan tolali chiqindilarning 50% Autocoro 288 mashinasini qo’lanilganda ipga aylantirilmoqda |