Nəcəfli Tofiq Hümbət oğlu

 

33

«çərxçi» və «muçi» istilahının olmadığını  və onların Səfəvilər dövründə yarandığı  fıkrindədir

151

. Lakin 

Fəzlullah ibn Ruzbihan Xunicinin mə'lumatına görə, 1478-ci ilin 15 iyulunda Sultan Xəlillə Yaqub arasında baş 

vermiş döyüşdə çərxçi və muçi dəstələri iştirak etmişdi.

152

 

Qaraqoyunlularda və  Ağqoyunlularda qoşunun  əsgəri hissəsi: puşandarlardan-ağır silahlanmış, zirehli 

süvarilərdən, tirkəşbəndlərdən-ox atanlardan, qulluqçulardan ibarət olurdu. Puşandarlar dövrəsi gümüş  və ya 

qızıl suyuna çəkilmiş xırda lövhəciklərdən qayrılmış zirehli paltarlar geyirdilər. Tirkəşbəndlər isə möhkəm dəri 

paltarlar geyirdilər ki, bunları nə qılınc zərbəsi kəsə bilir, nə də ox deşə bilirdi

153

. 

İ.H.Uzunçarşılı Qaraqoyunlu və  Ağqoyunlu ordusunun zireh, nizə, qılınc,şeşbər (altı dilimli toppuz) 

xəncər, ox, kaman və kürzlə silahlandığını qeyd edir

154

. Lakin qaynaqların verdiyi mə'lumata görə Ağqoyunlu 

ordusunda tüfəng, top, qaladağıdan silahlar-rəadə və mancaqlardan istifadə olunmuşdur

155

. 

İ.H.Uzunçarşlılı orduda təbil, nağara, böyük nağara, nəfır, zurnadan ibarət təbilxana və nağaraçılar 

hey'ətinin olduğunu da qeyd edir

156

. Hücum vaxtı kərənay (uzun zurna), qələbə çalınanda isə nağara səslənirdi. 

Qaraqoyunlu və  Ağqoyunlu ordusunun say tərkibi  İ.H.Uznçarşılının fıkrincə, 100 min nəfər 

olmuşdur.

157 

M.X.Yınanç Uzun Həsənin şəxsi qoşununun 30 min olduğunu qeyd edir

158

. İ.H.Uzunçarşalıya görə 

Uzun Həsənin daimi maaş alan şəxsi qoşunu 32 mindən çox olmuşdur.

159

 

Müxtəlif müəlliflərin mə'lumatını müqayisə edərək V.Minorski güman edir ki, Uzun Həsənin  şəxsi 

qoşunu 25 min süvari və 10 min piyadadan ibarət olmuşdur. Vilayət  

[80-81]

 canişinlərinin qeyri-nizami 

qoşunları, habelə-silahlı  və silahsız qullunçular da buraya əlavə edildikdə bu qoşunun sayı 100 min nəfərə 

çatırdı

160

. 

 

 

İqtibas gətirilmiş mənbə və ədəbiyyat. 

                  §1. 

 

1.

 

Bax: Aka İ. Teymurun ölümündən sonra Şərqi Anadolu, s. 49-66; yenə onun: Teymur və dövləti, s. 40-

47; Sümer F. Qaraqoyunlular, c. I, s.70-78.

 

2.

 

Uzunçarşılı  İ.H.Anadolu bəylikləri, s.   181; Yenə onun; Osmanlı devlet teşkilatına medhal-İstanbul, 

1940,. s. 286. Toğan Z.V. Ümumi türk-tarixinə giriş, c. I, s. 364; Kırzıoğlu F. Qars tarixi c. I, s. 485; 

Aka İ.Teymur və dövləti, s.45.

 

3.

 

Sümer F. Qaraqoyunlular, c.I, s. 8

 

4.

 

Yenə orada.

 

5.

 

Azərbaycan tarixi, c. I, s. 221, Petruşevskiy İ.P.Qosudarstva Azerbaydjana v XV v., s. 159; İbrahimov 

C. Azərbaycanın XV əsr tarixinə dair oçerklər, s. 48; Yenə onun: Feodalnıe qosudarstva Azerb. s. 29.

 

6.

 

Seyfəddini M.Göstərilən əsəri, s. 163, 172.

 

7.

 

Bax: Xəvafi. Mücmal-i Fəsihi, s. 147.

 

8.

 

Əbdürrəzzak Səmərqəndi. Göstərilən əsəri, s. 147; Sümer F. Qaraqoyunlular, c.I, s. 81-82; Fərzəliyev Ş. 

Göstərilən əsəri, s. 89.

 

9.

 

Sümer F.Qaraqoyunlular, c.I s.82.

 

10.

 

Uzunçarşılı  İ.H.Anadolu bəylikleri, s. 182, Sümer F.Qaraqoyunlular, c.I, s. 82, Yenə onun: Elxani 

hökmdarlarından Abaqa, Arqun xanlar və Əhməd Cəlayir, s. 195.

 

11.

 

Ş.Uzunçarşılı. İ.H.Anadolu bəylikləri. S. 182; Sümer Qaraqoyunlular, c.I, s.83.

 

12.

 

Petruşevski İ.P.XV əsrdə Azərbaycan dövlətləri, s.55; Aşurbəyli S. Göstərilən əsəri, s.241; İbraqimov 

Dj. Feodalme qosudarsrva, s.29.

 [81-82]

 

13.

 

Yenə orada.

 

14.

 

Fərzəliyev Ş. Göstərilən əsəri, s.89-90.

 

15.

 

Fəsih Xəvafı. Mücməl-i Fəsihi. s. 159, Səmərqəndi Ə. Göstərilən əsəri, s. 160.

 

16.

 

Petruşevski İ.P. XV əsrdə Azərbaycan dövlətləri, s.56; İbrahimov C. Azərbaycanın XV əsr tarixinə dair 

oçerkləri, s. 48; Seyfəddini M.Göstəridlən əsəri, s.241-242.

 

17.

 

Sümer F. Qaraqoyunlular, c.I, s.86.

 

18.

 

 Bax:  Fəsih Xəvafı. Mücməl-i Fəsihi, s.159; Efendiev O.A. «Vseobşaya istoriya «Xafız»-i Abru kak 

istoçnik po istoriya Zakavkazya pervoy çetverti XV v-İstoçnikovedçeskie razıska-niya 1979,-Tibüisi, 

1984, 1984, s.225.

 

19.

 

Sümer F. Qaraqoyunlular, c.I, s. 91-92.

 

20.

 

Petruşevski  İ.P. XV əsrdə Azərbaycan dövlətləri, s. 57; İbrahimov Dj. Feodalnıe qosudarstva, s. 29; 

Aşurbəyli S. Göstərilən əsəri, s. 242

 

21.

 

Bax: Fəsih Xəvafı. Mücməli Fesihi, s. 164-165; Efendiev O.A. «Vseobşaya istoriya» Xafiz-i Abru kak 

istoçnik, s. 225.

 

---

 

34

22.

 

Petruşovski İ.P. XV əsrdə Azərbaycan dövlətləri, s. 58; Fərzəliyev Ş. Göstərilən əsəri, s. 92.

 

23.

 

SümerF. Qaraqoyunlular, c. 1, s. 112.

 

24.

 

Petruşevski İ.P. XV əsrdə Azərbaycan dövlətləri, s. 55.

 

25.

 

Yınanç M.X. Cahanşah-İslam Ensiklopediyası, c. 3, s 185; Aka İ.Teymur və dövləti, s. 90.

 

26.

 

Mikluxo-Maklay N.D. Şiizm i eqo sotsialme litso v İrane na rubeje XV-XVI vv. Sbornik «Pamyati 

akad.  İ.Ö. Kraçkovsoqo»-L., 1958, s. 224; Efendiev O.A. K osveşeniyu nekotonx voprosov istorii 

Sefevidov v sovremennoy İranskoy istoriaqrafii.-Azərbaycanın tarix və  mədəniyyətinin burjua 

saxtalaşdırıcılarına qarşı-Bakı, 1978, s. 134.

 

27.

 

Petruşevskiy İ.P. Islam v İrane v VII-XV w. - L., 1966, s. 366.

 

28.

 

Sümer F. Qaraqoyunlular, c. 1, s. X

 

29.

 

Yenə orada, s. XIII.

 [82-83]

 

30.

 

Petruşevskiy İ.P. Oçerki po istorii feodalnıx otnoşenii v Azerbaydcane i Armenii v XVI naçale XLX vv, 

-L, 1949, s. 65. 

 

31.

 

İbraqimov Dj. Feodalnıe qosudarstva, s. 18. 

 

32.

 

Kafalı M. Timur.- İslam   ansiklopedisi. c. 12/1-İstanbul 1979, s. 341.

 

33.

 

Özer Y.Z. Timurun yapdığı işlere toptan bir bahış-Türk Tarih Kurumu-Belleten, c. IX, sayı 36-Ankara, 

1945, s. 455.

 

34.

 

Aka İ. Teymurun ölümündən sonra Şərqi Anadolu, s. 66.

 

35.

 

Aka İ. Teymur və dövləti, s. 59.

 

36.

 

Fərzəliyev Ş. Göstərilən əsəri, s. 59.

 

37.

 

Aka İ. Teymur və dövləti, s. 60; Fəsih Xəvafı, Mücməl-i Fəsihi, s. 170; Səmərqəndi Ə. Göstərilən əsəri, 

s. 210.

 

38.

 

Fəsih Xəvafi. Mücməl-i Fəsihi, s. 171; Səmərqəndi Ə. Göstərilən əsəri, s. 215.

 

39.

 

Aka İ. Teymur və dövləti, s. 60; Yenə onun: Şahruxun Qaraqoyunlular üzərinə səfərləri, s. 14.

 

40.

 

Səmərqəndi Ə. Göstərilən əsəri, s. 218; Sümer F. Qaraqoyunlular, c. 1, s. 95; Aka İ. Teymur və dövləti, 

s. 60; Fərzəliyev Ş. Göstərilən əsəri, s. 92.

 

41.

 

Fərzəliyev Ş. Göstərilən əsəri, s. 92.

 

42.

 

Yenə orada.

 

43.

 

Sümer F. Qaraqoyunlular, c. 1, s. 95.

 

44.

 

Toğan Z.V. Ümumi türk tarixinə giriş, s. 364.

 

45.

 

Sümer F. Qaraqoyunlular, c. 1, s. 104.

 

46.

 

Aka İ. Şahruxun Qaraqoyunlular üzərinə səfərləri, s. 16.

 

47.

 

Yenə orada; F. Qaraqoyunlular, c. 1, s. 105; Fərzəliyev Ş. Göstərilən əsəri, s. 93.

 

48.

 

Petruşevski İ.P. XV əsrdə Azərbaycan dövlətləri, s. 59.

 

49.

 

Seyfəddini M. Göstərilən əsəri, s. 178.

 

50.

 

Bax: Nəvayi  Ə.Göstərilən sənəd və  məktublar məcmuəsi s. 195-196; Firudin bəy, Göstərilən  əsəri, s. 

158-159.

 

51.

 

Yenə orada, s. 203-205, 213-217, 160-163.

 

52.

 

Aka İ. Teymur və dövləti, s. 63; Sümer F. Qaraqoyunlular c. l,s. 121-123.

 

53.

 

Yenə orada.

 [83-84]

 

54.

 

Aka İ. Teymur və dövləti, s.72.

 

55.

 

Yınanç M.X. Cahanşah, İslam ensiklopediyası, c. 1, s. 174;

 

56.

 

Sümer F. Qaraqoyunlular, c.l, s. 130.

 

57.

 

Yınanç M.X. Cahanşah, İslam ensiklopediyası, c.l, s. 174.

 

58.

 

Yınanç M.X. Cahanşah, İslam ensiklopediyası, s. 175-178; Kırzıoğlu F. Qars tarixi, c.l, s. 489; Sümer F. 

Qaraqoyunlular. İslam ensiklopediyası, c.6, s.303; Petruşevski İ.P. XV əsrdə Azərbaycan dövlətləri, s. 

64.

 

59.

 

Aka İ. Teymur və dövləti, s. 83-89; Petruşevskiy İ.P. İran v sostave qosudarsva Sefevidov-V kn. İstoriy 

İrana s drevneyşiy vremen do kontsa XVIII veka.-L., 1958, s. 236; Fərzəliyev Ş. Göstərilən əsəri, s. 99.

 

 

§2.

 

 

60.

 

Zaxoder B.N. Göstərilən əsəri, s. 143.

 

61.

 

Sümer F. Ağqoyunlular, s. 21.

 

62.

 

Yenə orada, s. 22.

 

63.

 

Sümer F. Ağqoyunlular, s. 28.

 

---