ĠnfoġmperġALĠzm və medġA
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
86 sərhədlərin “əriməsi” istər-istəməz millətlərarası əlaqələr və münasibətləri daha da sıxlaşdırmışdır”. A.Hiddensin fikrincə, qloballaşma prosesinin fonunda millət və milli dövlət məfhumları getdikcə öz önəmini itirmə- yə başlayır. O qeyd edir ki, sərhədlərin aradan qaldırıldığı bir zamanda dövlətlərarası münasibətlər yeni forma almağa baş- layır: “Qloballaşma prosesinin fonunda qlobal mənada qarşı- lıqlı asılılıqların yeni formaları meydana çıxır. Belə ki, qlo- ballaşma nəticəsində yeni və geniş əhatəli risklər yaranır, eləcə də bütün dünya və hər bir ölkə üçün uzunmüddətli transformasiya imkanları formalaşır”. A.Hiddens belə bir fikri əsas tutur ki, qloballaşma gücün və təsir mexanizminin lokal və regional qüvvələrdən alınıb qlobal aktorlara verilməsidir. O bildirir ki, qloballaşma müa- sirləşmə və inteqrasiya tələbatının və zərurətinin fonunda or- taya çıxan uzunmüddətli prosesdir. Bunun ardınca araşdırma- çı vurğulayır ki, qloballaşma təkistiqamətli proses deyil. “Bu proses özündə siyasi, iqtisadi, hərbi, ideoloji istiqamətləri ehtiva edir”,-deyə araşdırmaçı vurğulayır. Bunlarla yanaşı, Antoni Hiddens qeyd edir ki, qloballaş- ma müasirləşmənin fonunda ortaya çıxan təbii prosesdir. Onun fikrincə, bu proses iqtisadi, siyasi və mədəni forma və müstəvidə təzahür edir. Hiddens qloballaşmanı “gecikmiş müasirlik” adlandırır. O bildirir ki, qloballaşma millətlər ara- sında baş verməsi zəruri olan real təbii-tarixi prosesdir. Bu yanaşma onu Roland Robertsonla eyni mövqeyə gətirir. Qloballaşma problemini fundamental araşdırmaların tədqiqat obyektinə çevirən digər bir araşdırmaçı İmmanuel Vallerstayndır. İ.Vallerstayn qloballaşmaya iqtisadi nöqteyi- nəzərdən yanaşmışdır. Tədqiqatçı qloballaşmanı kapitalist dünya iqtisadiyyatının qloballaşması kimi səciyyələndirib. 87 Onun yanaşmasına görə, qloballaşma kapitalist sərmayənin axımı və beynəlxalq inteqrasiya və asılılığın güclənməsidir. O qeyd edir ki, qloballaşma bərabərsizliyi yaradan və gücləndi- rən prosesdir. Vallerstaynın yanaşmasına görə, qloballaşma prosesinin əsas meyilləri məhz bunlardır: iqtisadi münasibət- lərin inteqrasiyası və intensivləşməsi, qlobal və regional ba- zarlar uğrunda savaşların və rəqabətin güclənməsi, iqtisadi böhranların mütəmadi qaydada baş verməsi, iqtisadi qruplaş- maların yaranması, sərmayə axımı və artımının daha da güc- lənməsi, transmilli korporasiyaların fəaliyyət dairəsinin ge- nişlənməsi və s. Vallerstayn bildirir ki, artıq qloballaşma prosesi olduqca sürətlənib və bütün dünya ölkələrini əhatə etməkdədir. Onun yanaşmasına görə, son 400 ildə Avropanı əhatə edən sistemdən bütün dünyanı əhatə edən qlobal sistemə keçid alınıb. Vallerstayn bildirir ki, bu prosesin və tendensiyanın fonunda “əyalət dövlətləri” inkişaf edə bilməmiş və daha çox “vassal” qismində çıxış etmişlər. Vallerstaynın qənaətincə, iqtisadi qloballaşma ölkələr arasında və ölkənin öz daxilində bərabərsizliyə səbəb olur, beynəlxalq rəqabət qabiliyyəti isə dövlətlərin və beynəlxalq sistemin digər iştirakçılarının bu problemlə məşğul olması imkanlarını məhdudlaşdırır. Qlobal- laşmanın müasir mərhələsi kapitalist dünya sisteminin sonun- cu “durğunluq” mərhələsi kimidir. Martin Kher isə qeyd edir ki, qloballaşma əsrlər boyu üçüncü dünya ölkələrində mövcud olan müstəmləkəçiliklə eyniləşdirilməlidir. Onun fikrincə, qloballaşma prosesi qaçıl- maz və zəruri prosesdir. Müəllif bildirir ki, qloballaşma bir növ imperializmdir. Bu imperializm dünya xalqları üzərində nəzarət və təsir mexanizmlərini ələ almağa çalışan qlobal aktorların strateji planlarının bir elementidir. 88 David Held və Toni Mc Gryu kimi araşdırmaçılar isə hesab edirlər ki, qloballaşma sosial münasibətlər və əməliy- yatların məkanca təşkilinin transformasiyasını əhatə edir. On- ların yanaşmalarına görə, qloballaşma prosesinin fonunda inteqrasiya tendensiyasi daha da intensivləşir və milli kimlik- lər qlobal kimliyə çevrilir. Qloballaşma kapitalizmlə birlikdə ortaya çıxıb və bir qrup aktorların mərkəzində dayandığı uzunmüddətli tendensiyadır. Türkiyəli araşdırmaçı Suat İlhan isə belə bir fikir ifadə edir ki, qloballaşma bizdən minilliklərə söykənən mədəniyyət və mentalitetimizi dörd əsrlik tarixə sahib olan Amerika mədəniyyətinə dəyişməyi tələb edir. O qeyd edir ki, qlobal- laşma Amerikanın siyasi, iqtisadi və mədəni hegemonluğuna hesablanıb. Onun fikrincə, qloballaşma nəticəsində orta əsr müstəmləkəçiliyi yeni formada təzahür etməkdədir. Bu proses heç də bütün millətlər üçün parlaq və arzuolunan perspektiv vəd etmir. Qloballaşma hazırki dünya düzəninin fonunda artıq qaçılmaz prosesə və şərtə çevrilib: “Qloballaş- ma prosesi yeni dünya nizamının başlıca tendensiyalarının birincisidir. Milli dövlətlərin suverenliyinin zəiflədilməsinə və sərhədlərin aradan qalxmasına gətirib çıxaran bu proses qlobal kapital dövriyyəsi və sərmayə axımının bir əldə cəmləşməsi ilə nəticələnir”. Bir çox araşdırmaçılar isə qloballaşma ilə imperializmin eyni mahiyyət kəsb etdiyini bildirirlər. Çünki hər ikisi eyni istiqamətləri (siyasi, iqtisadi, mədəni və s.) ehtiva edir, ortaq xüsusiyyətlərin daşıyıcısı kimi səciyyələndirilir. Bu yanaşma- nın nə qədər əsaslı olduğunu müəyyənləşdirmək üçün bu pro- sesin başlıca istiqamətlərinə nəzər yetirmək məqsədəmüva- fiqdir. Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|