Nuklein turşularinin kimyəvi quruluşU

 
~ 60 ~ 
hüceyrələrinin (sinergid və antipod) inkişafı sayəsində də apomiksis əmələ 
gələ bilər. Belə rüşeymlərin inkişafından meydana gələn bitki zəif və steril 
olur.  Onlar  vegetativ  çoxalma  qabiliyyətinə  malik  olduqda  onları  həmin 
üsul ilə çoxaltmaq mümkündür. 
Müntəzəm  apomiksisdə  rüşeymin  inkişafı  meyoz  keçirməmiş  və 
reduksiyaya  uğramamış  arxeosnor  hüceyrəsindən  başlanır.  Rüşeym 
kisəsinin nüvəsi sperma ilə mayalanmadan inkişaf edir. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

 
~ 61 ~ 
III. KLASSİK GENETİKANIN ƏSASLARI 
Mendel qanunları 
 
Genetika 
elminin 
banisi, 
əlamətlərin 
irsən 
keçməsinin 
qanunauyğunluqlarını  kəşf  edən  çex  alimi  Jan  Qreqor  Mendeldir. 
Mendeldən əvvəl bir sıra alimlər müxtəlif bitki növlərinin nümayəndələrini 
hibridləşdirmişdir.  Belə  ki,  1760-cı  ildə  botanik  Kelreyter  Rusiyada 
Peterburqda  tütünün  iki  növünü  hibridləşdirərək  valideyn  əlamətlərinin 
nəslə  keçməsini  müşahidə  etmişdir.  T.  E.  Nayt,  Ş.  Noden,  O.  Sajre  və 
digər  alimlər  bir  əlamətin  digəri  üzərində  dominantlıq  etdiyini  müşahidə 
etmişdir.  Lakin  onlarin  heç  biri  bu  hadisənin    səbəbini,  irsiyyətin 
mahiyyətini aça bilməmişlər. 
Mendel özünün klassik təcrübələrində hibridoloji tədqiqat metodunu 
tətbiq etmişdir. Mendel təcrübələrinin xarakter cəhəti öyrənilən əlamətlərin 
bütün fərdlərdə meydana çıxmasının sayca dəqiq hesabının aparılmasıdır. 
Bu ona irsiyyətin keçirilməsində kəmiyyətcə müəyyən qanunauyğunluqları 
aşkara çıxarmağa imkan vermişdir. 
Qreqor Mendel (1822-1884).  Qreqor Mendel 1822-ci il iyul ayının 
22-də  Xeyntsendorfda,  kəndli  ailəsində  anadan  olmuşdur.  Onun 
valideynləri – Anton Mendelin və Rozina Şvertlixin üç uşağı var idi. İohan 
Mendel ailənin ortancıl uşağı və yeganə oğlu idi. Onun atası sadə əməkçi 
insan olub. O, gündəlik torpaq işindən başqa, boş vaxtlarını böyük həvəslə 
özünün sevimli işinə - bağçılıq və arıçılığa həsr edirdi. O, oğlunu da tez-
tez  özü  ilə  birlikdə  bağa  apararaq,  burada  ona  calaq  və  peyvənd  etməyi 
öyrədirdi.  Bu  səbəbdən    də  Mendel  elə  kiçik  yaşlarından  bağçılıq  işini 
sevməyə başlamışdı. 
O  vaxt  birinci    sinif  həcmində  oxumaq  məcburi  hesab  olunurdu. 
Çünki  bu  tələbi  yerinə  yetirməyənlər  böyük  məbləğdə  cərimə  ilə 
cəzalanırdılar.  Beləliklə,  10  yaşlı  Mendeli  birsinifli  kənd  məktəbinə 
verirlər.  Öz  çalışqanlığı  ilə  tezliklə  hamının  diqqətini  cəlb  edir.  Burada 
oxuduğu  vaxtdan  başlayaraq  Mendel  təbiət  elmlərini  sevməyə  başlayır. 
Birsinifli  ibtidai  məktəbi  qurtardıqdan  sonra  ailənin  qarşısında  belə  bir 
çətin məsələ dururdu: Mendelin sonrakı taleyini müəyyənləşdirmək lazım 
idi.  Ya  o,  həmyaşlıları  kimi  təhsilini  bununla  tamamlayıb,    çətin  kəndli 
əməyi ilə məşğul olmalı, ya da təhsilini davam etdirməli idi.  
Beləliklə, uzun tərəddündən sonra valideynləri Mendeli Lippnikidəki 
dördsinifli məktəbə verirlər. Burada da Mendel öz çalışqanlığı ilə hamının 
diqqətini cəlb edir. Mendel məktəbi əla qiymətlə bitirir. O, təhsilini davam 
etdirmək  üçün  1834-cü  ildə  Tropau  şəhərindəki  gimnaziyaya  daxil  olur. 

---

 
~ 62 ~ 
Orta təhsil almaq üçün Mendelə çoxlu vəsait tələb olunurdu. Ona görə də 
Mendel  işləməyə  məcbur  olur.  Işləməklə  bərabər  o,  təhsilini  də  davam 
etdirir.  Bütün  çətinliklərə  və  sarsıntılara  dözə  bilməyən  Mendel  ağır 
xəstələnir və 1839-cu ildə evə qayıtmağa məcbur olur. Sağaldıqdan sonra 
1840-cı  ildə  Mendel  yenidən  gimnaziyaya  qayıdır  və  18  yaşında 
gimnaziyanı bitirir. Mendel müəllim olmaq arzusunda idi. Bu  məqsədlə də 
o,  Olmyutse  şəhərindəki  universitetin  fəlsəfə  sinfinə  daxil  olur.  Burada 
dərs  deyən  müəllimlərin  əksəriyyətini  ruhanilər  təşkil  edirdi.  Məhz  onlar 
Mendelin  sonrakı  həyatına  böyük  təsir  göstərdilər.  1843-cü  ildə  Mendel  
həm  gimnaziyanı,  həm  də  fəlsəfə  kursunu  bitirir.  Lakin  təhsilini  davam 
etdirmək  üçün  Mendelin  əvvəllər  olduğu  kimi  maddi  vəsaiti  çatışmırdı. 
Buna görə də o, ruhani olmağı qərara alır.  
Beləliklə,  Mendel  1843-cü  ildə  Avqust  monastrına  qəbul  olur. 
Monastrlara daxil olmaqla Mendel maddi vəziyyətini bir qədər düzəltmiş 
olur. O, burada özünün sevdiyi təbiət elmləri ilə məşğul olmağa başlayır. 
Lakin  Mendel  ilahiyyat  elmi  ilə  məşğul  olmaq  üçün  monastr  daxilində 
fəaliyyət göstərən dini məktəbə daxil olur. Mendel üç il burada oxuduqdan 
sonra, oranı əla qiymətlərlə bitirir. 
Dini  məktəbi  bitirdikdən  sonra  Mendelin  qarşısında  geniş 
prespektivlər açılır. Ona həmin məktəbdə qalıb dərs deməyi təklif eləsələr 
də,  Mendel  gimnaziyada  dərs  deməyi  arzulayırdı.  Ona  görə  də  1849-cu 
ildə  Tsnayme  şəhərinə  gəlir  və  buradakı  gimnaziyada  riyaziyyatdan  və 
yunan dilindən dərs deməyə başlayır. 
Mendel  gimnaziyada  özünün  ən  çox  xoşladığı  fizika,  mineralogiya, 
botanika,  təbiət,  tarixi  fənlərindən  dərs  deməyi  arzulayırdı.  Lakin  bunun 
üçün  müəllimlik  diplomu  yox  idi.  Buna  görə  də  gimnaziyanın    direktoru 
onu müəllimlik hüququ almaq üçun Vyanaya imperiya nazirliyinin xüsusi 
komissiyası  qarşısında  imtahan  verməyə  göndərir.  Lakin  Mendel 
imtahanları verə bilmir və yenidən monastra qayıdır.  
1856-cı  ildən  1865-ci  ilədək  Mendel  öz  təcrübələrini  monastra 
məxsus  bağda  aparmışdır.  O,  burada  bağçılıq  və  bostançılıqla  məşğul 
olurdu.  Lakin  tədqiqatlarının  çox  hissəsini  cinsiyyətli  çoxalma  sahəsinə 
həsr etmişdir. 
Cinsiyyətli  çoxalma  zamanı  əlamətlərin  sonrakı  bir  sıra  nəsillərə 
irsən  keçirilməsinin  əsas  qanunauyğunluqları  ilk  dəfə  Qreqor  Mendel 
tərəfindən kəşf edilmiş və 1865-ci ildə nəşr edilmişdir.  
Mendel  təcrübələrini  noxud  bitkisinin  müxtəlif  sortları  üzərində 
aparmışdır.  O,  təcrübələrində  hibridoloji  tədqiqat  metodunu  tətbiq 
etmişdir.  Mendelin  tədqiqatı  monohibrid  çarpazlaşmalardan  başlandı.  O, 

---