O‘rgatadigan tilshunoslik boMimiga sintaksis, tinish belgilari va ularni yozma nutqda to‘g‘ri qoMlash yo‘l-yo‘riqlarini

Masai an: Dadam, oyim va men (him?) hayvonot bog'iga
bordik.


Sanalayotgan bo’laklar ma’nosini jamlab ifodalagan so‘zga ^ * umumlashtiruvchi so‘z deyiladi.


Umumlashtiruvchi so‘z uyushiq boMaklardan oldin kelsa, umumlashtiruvchi so‘z bilan uyushiq boMaklar o‘rtasiga ikki nuqta (:) qo‘yiladi.
M a s a 1 a n: BogMmizda mevalar: olma, o‘rik, shaftolilar bor. Umumlashtiruvchi so‘z uyushiq boMakdan keyin kelsa, uyushiq boMak va umumlashtiruvchi so‘z o‘rtasiga tire (—) qo‘yiladi. M a s а 1 a n: Kutubxonamizda Abdulla Oripov, Erkin Vohidov, Usmon Azimov — barcha taniqli shoirlarning asarlari bor.


So‘zlovchining fikri qaratilgan shaxs yoki narsalarni
bildiruvchi so‘z va so‘zlar birikmasiga undalma deyiladi.
Masalan: Yurtim, senga she’r bitdim bugun. (A.Oripov)
Undalmalar bitta yoki bir nechta so‘zdan iborat bo‘ladi. Masalan: Qizim, yalpiz terib kelsang-chi. (H. Raimova) Qadrli bolalar, kelajak siznikidir.


Undalmalar gapning boshida, o‘rtasida va oxirida ishlatiladi. Masai an: Navbahorim, o'zing ayt... O'zing, navbahorim, ayt... O'zing ay t, navbahorim. (Quddus Muhammadiy)_
Undalmalar gapning qayerida kelishidan qat’i nazar boshqa boMaklardan vergul bilan ajratiladi. Tahlilda uning ostiga ikkita to‘lqinli chiziq chiziladi.
Masalan: Sen, Murod, nega indamaysan?
Undalmalar his-hayajon bilan aytilsa, ulardan so‘ng undov belgisi qo‘yiladi. Masalan: Men sizni quyosh deb atayman, oyijon!.. (Po'lat Mo‘min)
So‘zlovchining fikriga ishonch, gumon, taxmin singari • ma’nolarni qo‘shadigan so‘zlarga kirish so‘zlar deyiladi.


Kirish so‘zlar yozuvda gapning boshqa bo’laklaridan doimo vergul bilan ajratiladi.
Tahlilda kirish so‘zlar to‘g‘ri chiziq ostiga toMqinli chiziq chi- zish bilan ifodalanadi:


Kirish so‘zlar gapning turli o‘rinlarida qo’llanila oladi. Yozuvda gap boshida kelsa, kirish so‘zdan so‘ng, o‘rtasida kelsa, kirish so‘zning har ikki tomonidan, gap oxirida kelsa, kirish so‘zdan oldin vergul qo‘yiladi.


Tkki va undan ortiq sodda gaplaming birikuvidan hosil bo’lgan gap qo‘shma gap hisoblanadi.


Qo‘shma gapni tashkil etgan sodda gaplar bir-biri bilan va, ammo, lekin, chunki, negaki kabi bog‘lovchilar hamda ohang yordamida bogdanadi.
Yozuvda ammo, lekin, biroq, chunki, negaki bog‘lovchilaridan oldin vergul qo‘yiladi. Ohang yordamida bogdangan sodda gaplar bir-biridan, asosan, vergul yoki tire bilan ajratiladi. M a s a 1 a n:
Biz baxtiyormiz, chunki yurtimiz ozod. Yurt tinch — sen tinch.