O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus

Mehnat.
 
Mexnat-bu ma'lum bir ijtimoiy foydali (yoki xech bulmaganda 
jamiyat tomonidan iste'mol kilinadigan) moddiy yoki ma'naviy maxsulotni 
ishlab chikarishga yunaltirilgan faoliyat demakdir. Mexnat faoliyati-
kishining eng yetakchi, asosiy faoliyatidir. Insoniyat agar mexnat kilishni 
tuxtadigan bulsa, u (tur sifatida) uz xayot-mamotini tugallagan bular edi. 
Shuning uchun xam mexnat faoliyati kishining xayot kechirishini, boshka 
turlar ustidan galaba kozonishini xamda tabiat kuchlari va moddalaridan 
foydalanishini ta'min etadigan uziga xos turga oid xulk-atvori deb 
xisoblanishi mumkin. 
 
Nazorat uchun savollar: 
1. Faoliyat haqida umumiy tushuncha. 
2. Motiv haqida tushuncha. 
3. Faoliyatning inson psixik taraqqiyotiga ta'siri. 
4. Faoliyat turlari haqida. 
5. Malakaning tuzilishi. 
6. Faoliyat o’zlashtirilishi va mashqlar. 
7. Malakalarning o’zaro ta'siri. 
8. Faoliyatning shakllanishi. 
 SHAXS PSIXOLOGIYASI 

---

181 
T a ya n ch s o' z v a i b o r a l a r : 
Shaxs, individ, individuallik, faollik, faoliyat, motiv, 
qiziqishlar, shaxsning shakllanishida ta'sir qiluvchi omillar, 
shaxs sifatlari. 
Individ va shaxs.
Odam dunyoga odam bulib keladi. Bu ta'kid 
yuzaki karagandagina isbot talab kilmaydigan xakikat bulib va 
takrorlanaverib siykasi chikib ketgan 
iborat
bulib tuyuladi. Gap 
shundaki, bu urinda xususan insoniy belgilar va fazilatlarning 
rivojlanishi uchun tabiiy shart-sharoitlar paydo bulishi genetik 
jixatdan oldindan belgilab kuyilganligi ta'kidlanadi. Dunyoga 
kelayotgan chakalokning gavda tuzilishi unda tik yurish uchun 
imkoniyatning mavjudligini takozo etsa, miyasining tuzilishi akli-
xushining rivojlanishi uchun imkoniyat tugdiradi, kullarining shakl-
shamoyili mexnat kurollaridan foydalanish istikbolining mavjudligini 
kursatadi va xokazo. Bular bilan chakalok uz imkoniyatlari yigindisiga 
binoan odam xar kanday xolatda xam bu xildagi fazilatlar yigindisining 
soxibiga aylana olmaydigan xayvon bolasidan fark kiladi. Shunday 
kilib, yukorida aytilganlar orkali chakalokning inson zotiga mansubligi 
tasdiklanadi va fakat individ tushunchasida kayd etiladi (bundan farkli 
ularok, xayvon bolasi dunyoga kelishi bilanok va xayotning oxiiga 
kadar jonzot deb yuritiladi). "Individ" tushunchasida kishining nasl-
nasabi xam mujassamlashgandir. Yangi tugilgan chakalokni xam, 
katta yoshdagi odamni xam, mutafakkirni xam, akli zaif ovsarni xam, 
yovvoyilik boskichidagi kabilaning vakilini xam, madaniyatli 
mamlakatda yashayotgan yuksak bilimli kishini xam individ deb 
xisoblash mumkin. 
Shunday kilib, konkret individ deb ataganda biz juda kup 
narsalarni aytgan bulamiz. Aslini olganda, bu bilan uning 
potensialravishda inson ekanligi aytilgandir. Uning bundan keyingi va 
xatto juda xam umumiy tarzdagi ta'rifi fazilatlarini bayon etilishi va 
izoxlanishini takozo kiladi. Bunday fazilatlarsiz u fakat boshkalarga 
uxshamaydigan emas, balki ular kabi xarakat kilmaydigan, 
fikrlamaydigan, iztirob xam chekmaydigan, jamiyat a'zosi sifatida, 
tarixiy jarayonning ishtirokchisi sifatida sosial alokalarga jalb xam 
etilmagan real kii emas, balki demografik ma'lumotnomalardagi jonsiz 
birlik xolida koladi, xolos. Individ sifatida dunyoga kelgan kishi aloxida 
sosial fazilat kashf etadi, shaxs bulib yetishadi. Individ xali 
bolaligidayok tarixan tarkib topgan ijtimoiy munosabatlar sistemasiga 
jalb etiladi. U bu sistemani allakachon tayyor xolda uchratadi. 
Kishining jamiyatdagi bundan keyingi rivojlanishi munosabatlarning 
shu kadar chigalliklarini vujudga keltiradiki, bu xol uni shaxs sifatida 
shakllantiradi. 

---

182 
Psixologiyada individ tomonidan amaliy faoliyat va munosabat 
jarayonida xosil kilinadigan xamda ijtimoiy munosabatlarning 
individga ta'sir utkazish darajasi va sifatini belgilaydigan sistemali 
tarzdagi sosial fazilat shaxs tushunchasi bilan ifoda etiladi. 
Individning aloxida sosial fazilati sifatidagi shaxsning uzi nima? 
Eng avvalo, agar biz shaxs individning fazilati ekanligini tan oladigan 
bulsak, bu bilan biz individ va shaxsning birligini tasdiklagan va ayni 
paytda bu tushunchalarning bir-biriga uxshashligini inkor etgan 
bulamiz (misol uchun, yoruglikni sezuvchanlik fotoplenkaning 
xususiyati xisoblanadi, lekin fotoplenka-bu yoruglikni sezuvchanlik, 
yoki 
yoruglikni 
sezuvchanlik-bu 
fotoplenka 
degan 
ma'noni 
anglatmaydi). "Shaxs va individ" tushunchalarining bir-biriga 
uxshashligini barcha yetakchi sovet psixologlari - B.G.Ananyev, 
A.N.Leontyev, B.F.Lomov, S.L.Rubinshteyn va boshkalar inkor 
etishadi.