Ozbekiston respublikasi oliy va

sitoplazma

2.1.-rasm.Bakteriya hujayrasining tuzilishi

Bakteriyalarning organik olamdagi ahamiyati o'ta muhim: ular tabiat sanitari, ya'ni organik moddani emiruvchi, o'simlik va hayvon organizmi uchun zarur bo'lgan moddalarni hosil qiluvchi va ayrim xillari esa, turli kasalliklar tarqatuvchidir. Odam organizmida muntazam ravishda kasallik keltirib chiqarmaydigan, ko'pgina bakteriyalar ham mavjud. Ular inson organizmi uchun keraklidir. Masalan, yo'g'on ichakda yashovchi ayrim bakteriyalar ishtirokida odam organizmi uchun o'ta zarur vitaminlar hosil bo'ladi.

Eukariot hujayralar prokariot hujayralarga qaraganda murakkab va xilma-xil tuzilgan. Ularda haqiqiu yadro va organoidlar mavjud. Bir hujayrali suv o'tlari, zamburug'lar, sodda hayvonlar, yuksak tuzilishga ega bo'lgan o'simliklar, hayvonlar va odamlar eukariot organizmlarni tashkil etadi.
Jadval 1.
Prokariot va eukariot hujayralarning o'zaro farqlari

Hujayraning irsiy apparati	Prokariot hujayra	Eukariot hujayra
	Yadro mavjud emas	Shakllangan yadro mavjud
	Hujayraning irsiy tuzilmasi- genofor	Hujayra yadrosining irsiy tuzilmasi - xromosomalar
	Genofor sitoplazmada joylashgan	Xromosomalar yadro karioplaemas ida joylashib sitoplazmadan yadro qobiqi bilan chegaralangan
	Genofor DNKdan iborat	Xromosomalar - DNPdan iborat; DNP =DNK+ oqsillar
	Genofor xalqa ko'rinishiga ega	Xromosomalar - tayoqcha va ipsimon ko'rinishga ega (xromatin)
Sitoplazma	Organoidlardan faqat ribosomalar mavjud	Hujayraning turli organoidlari mavjud
	Sitoskelet yo'q	Sitoskelet mavjud
	Sikloz kuzatilmaydi Sitoplazmatik irsiyat plazmidalar ko'rinishida mavjud	Sikloz sodir bo'ladi Sitoplazmatik irsiyat mitoxondriya va plastidalardagi DNK ko'rinishida mavjud
Plazmalemma	Sitoplazmatik membrana - mezosomalarni hosil qiladi	Mezosomalar mavjud emas

O'simlik va hayvonlar hujayra tuzilishiga ko'ra umumiy o'xshashlikka ega bo'lib, o'z navbatida malum qismlari bilan farq qiladi. O'simlik hujayralari uchun qo'shimcha sellyuloza va pektindan iborat hujayra qobiqi, plastidalar, hujayra shirasi to'playdigan vakuolaning bo'lishi bilan, hujayra markazida sentriolaning bo'lmasligi, zahira oziqa moddasi - kraxmal (hayvon hujayrasida- glikogen) ekanligi bilan hayvon hujayrasidan farq qiladi. Lekin o'simlik va hayvon hujayralari uchun plazmatik membrana-plazmalemma, sitoplazma va yadroning bo'lishi umumiy belgi hisoblanadi(5rasm).

Hujayra tashqi muhitdan sitoplazmatik parda bilan ajralib turadi. Yadrodan tashqari hujayraning ichidagi barcha tuzilmalarning hammasi protoplazma deb nomlanadi.
Eukariot hujayralar sitoplazmasining tuzilishi asosida gialoplazma, hujayra organellalari va kiritmalar yotadi. Yadro: yadrocha, xromatin , karioplazma (yadro shirasi) va kariolemma (yadro qobig'i) dan iborat.

2.2.-rasm. Hayvon va o'simlik hujayrasining tuzilishi