O’zbekiston respublikasioliy va o’rta-maxsus ta’lim vazirligi mirzo ulug'bek nomidagi o'zbekiston milliy universiteti

2.3.Lokal tarmoqlar dasturiy ta’minoti.

Tarmoklarning asosiy vazifasi foydalanuvchilarga turli xil xizmatlar kursatishdir. Biror xizmatni amalga oshiruvchi dasturiy ta’minot ushbu xizmat serveri xisoblanadi. Xizmat kursatish va serverlarga misol tarikasida kuyidagilarni keltirish mumkin: faylli server, bosmali server, elektron pochta serveri, kommunikastion server. Tarmokli dasturiy ta’minot lokal tarmokda xizmat kursatish va ishlashning turli variantlarini amalga oshiradi.Bir darajali (bir rangli) tarmoklarda barcha kompyuterlar teng xukukli. Ular tarmokda aloxida ish joyi sifatida ishlaydi, lekin ayni shu paytda xar kanday tarmok kompyuterining diskidan, bosish kurilmasidan xamkorlikda foydalanish ma’lumotlarni uzatish imkoniyati mavjud buladi. Lokal tarmokda keng tarkalgan ish varianti sifatida fayl-server konstepstiyasidan foydalaniladi. U markaziy, nisbatan kuchli tarmok kompyuterining dasturiy ta’minoti tomonidan amalga oshiriladi. Fayl-server tarmok resurslarini boshkaradi va boshka kompyuterlar ishchi stanstiyalaridan kirish imkonini beradi. Foydalanuvchi tomonidan birgalikda foydalanish uchun takdim etiladigan asosiy resurs bu markaziy kompyuterning diskli xotirasidir. Bu kompyuter xam fayl-server deb yuritiladi. Ishchi stanstiyalar foydalanuvchining faol ishlashi uchun muljallangan. Ishchi stanstiya sifatida nisbatan arzon printer va xatto kattik diskka ega bulmagan kompyuterlardan foydalanish mumkin. Dasturiy ta’minot tarmokning barcha foydalanuvchisiga dastur va ma’lumotlarni saklash uchun fayl-serverning tashki xotirasini, umumiy printerini takdim etadi va ishchi stanstiyalari urtasida axborotlar almashinuvini ta’minlaydi. Fayl-serverda saklanuvchi dasturlar va ma’lumotlar bajarish va kayta ishlash uchun ishchi stanstiyaga aloka kanali orkali uzatilishi kerak.Tarmok faoliyatini kuvvatlovchi va tarmok xizmatini tashkil etuvchi tarmokning dasturiy ta’minoti tarmokli operastion tizimni amalga oshiradi. Tarmok operastion tizim tarmok ishi uchun zarur. Chunki lokal shaxsiy kompyuterlar uchun operastion tizimlardan biri - DOS, Windows 95, OS/2, UNIX zarur.

Tarmoq operastion tizim fayl-serverda odatdagi vazifalardan tashkari (diskka kirish, fayllarni saklash, xotiradan foydalanish) fayl-serverdagi ma’lumotlarga ruxsatsiz kirishdan ximoyalaydi va foydalanuvchi xukuklari asosida boshkaradi. Bundan tashkari operastion tizim turli operastion tizim urnatilishi mumkin bulgan barcha ishchi stanstiyalar bilan ishlashni ta’minlaydi.

Tarmok operastion tizimi.

Xozir to'rtta asosiy 32 xonali tarmok operastion tizimini (OT yoki tarmok xizmatini) ajratib kursatish mumkin: NetWare 4.1 (Novell firmasi), Windows NT Server 4.0 (Microsoft firmasi), Vines 6.0 (Banuan firmasi), OS/2 Warr Advanced Server (IBM firmasi). Bundan tashkari UNIX oilasiga mansub tarmok OTtni eslatib utish lozim.Tarmok operastion tizimini tarmok muxitida bulgan asosiy talablarga muvofikligiga karab, kuyidagi imkoniyatlar buyicha baxolash mumkin:

• 
  Yukori samaradorlikda ishlashda fayllar va printerlardan birgalikda foydalanish;
  
• 
  “mijoz-server” arxitektura uchun xususan ishlab chikaruvchilar amaliy dasturiga muljallangan amaliy dasturlarni samarali bajarish;
  
• 
  turli platformalarda va turli tarmok asbob-uskunalari bilan ishlash;
  
• 
  Internet bilan integrastiyani ta’minlash: TCR/IR protokolini dinamik sozlash (Dynamic Host Confiration Rrotocol - DHCR), WEB-server dasturiy ta’minotni ta’minlash;
  
• 
  tarmokka masofadan kirish;
  
• 
  ichki elektron pochtani, gurux bulib munozara kilishni tashkil etish;
  
• 
  xududiy jixatdan tarkok, kup serverli tarmoklardagi resurslarga kataloglar va nomlar xizmati yordamida kirish.
  

Sanab utilgan tarmok operastion tizimlaridan xar biri garchi ularning xech biri foydalanuvchining barcha talablarini tulik kondira olmasada, u yoki bu nuktai nazardan eng yaxshi deb sanalishi mumkin. Barcha talablarni kondirish uchun turli ishlab chikaruvchilar tarmok operastion tizimlarini birlashtirishi maksadga muvofik. Universallikka va samaradorlikka erishish uchun kupincha NetWare va Windows NT Serverdan birgalikda foydalanishadi. Bunda NetWare fayllar bilan ishlash va bosish xizmati uchun ishlatiladi. Chunki u bu xizmatlarning yanada keng imkoniyatlari va universalligini ta’minlaydi. Windows NT esa ma’lumotlarni almashish va ilovalar serveri ishi uchun foydalaniladi.NetWare va Windows NT tarmoklarida kataloglarni boshkarish xizmati prinstip jixatidan turlicha kurilgan. NetWare 4.1da tarmokni ijara kurinishida ishlovchi NetWare Directory Service (NDS)dan foydalaniladi. Windows NT tarmogida kataloglarni boshkarish xizmati ishonchli munosabatlardagi domenlar tuplamini ifodalaydi. Xar ikki xizmat turida kuplab serverlar bilan markazlashgan xolda boshkarish imkoniyati mavjud. Tarmokda bir marta kayd etilgan foydalanuvchi turli serverlar bilan birlashish imkoniyati beriladi. Doment tizim - domenlar urtasidagi munosabatga ancha moslashib karash imkonini beradi. Domen boshka doment xakida tulik yoki kisman ma’lumotga ega bulishi yoki xech kanday axborotga ega bulmasligi mumkin. Sanab utilgan barcha operastion tizimlar fayllar bilan ishlash va bosish uchun etarli darajada yaxshi mijoz vositasiga ega. Kupgina ishlab chikaruvchilar turli turdagi serverlar bilan ishlay oladigan mijoz dasturiy ta’minotini chikarmokda masalan, Windows 95 yukorida sanalgan barcha tarmok operastion tizimi serverlar bilan ishlash kobiliyatiga ega universal mijozni uz ichiga oladi. Foydalanuvchi kaysi server xizmatiga murojaat kilayotganini bilmasligi mumkin.