Poyraz tacoglu tugca

 

 

 

 

 

 

117 

do rultusunda  davranı   ve  eylemler  olu turur.  Bu  kuralların  kesin 

belirlendi i ya am biçimlerinde evlenme olgusu, bireyler arası bir kontrat 

olmanın  ötesinde  aileler,  kümeler,  soylar  (a iretler)  arası  ba layıcı  nitelik 

ta ır.  Tercihli  evliliklerin  yo un  görüldü ü  topluluklarda  ergenlik,  evde 

kalmı lık  ve  dulluk  ho   kar ılanmaz;  kınanır.  Zaten  dulluk,  bo anmayla 

de il  daha  çok  e   kaybetmeyle  olur.  Bu  durumlarda  da  dullar 

evlendirilmeye  çalı ılır.  Dı arıdan  kız  alıp  verme  de  en  az  evde  kalmı lık 

kadar ho  kar ılanmaz. 

Timur (1972) berder örne ini vererek, tercihli evlenmelerde ailelerin 

yararının gözetildi ini belirtmektedir. Böylece tercihli evlenmelerde aileler 

yeti kin  çocukları  üzerindeki  kontrollerini  korumaktadırlar.  Erdentu  

(1956) da tercihli evlenmeler de duygusal ba  ve romantizm yerine, çıkar 

ili kileri,  soy  devamı,  dirlik,  uyum  ve  mevcut  uyumun  sürdürülmesinin 

önemli  oldu unu  ifade  etmektedir.  Tercihli  evlilikle  ilgili  olarak  yukarıda 

yapılan  açıklamalardan  hareketle  kan  bedeli  evlili inin  de  bireysel  irade 

yerine,  ailenin  iradesine  dayanması  ve  aileler  arasındaki  uyuma  hizmet 

etmesi açısından tercihli evlilik örne i olarak verebiliriz. 

Bu  noktada  konumuzla  alakalı  olarak  içten  evlenme  (endogami) 

kavramından  bahsetmemiz  uygun  olacaktır.  çten  evlenme  genellikle 

“belirli  bir  grubun  kendi  arasındaki  ili kiyi  devam  ettirmek  ve  grup  içi 

uyumu  korumak  için  yapılır”  (Ba lı  ve  Sever,  2005).  Gökçe  (1996) 

ülkemizin Do u ve Güneydo u Bölgesi’ndeki içten evlenmelerin temelinde 

mal ve mirasın bölünmesinin engellenmesi i levini görmektedir.  

nceleme konumuzu olu turan evlilik çe itlerine baktı ımızda;  

1.1.Taygeldi Evlili i: Halk arasında analı-kızlı ya da içli-dı lı olarak 

tabir edilen taygeldi evlili i, farklı cinsiyetten çocukları olan iki dulun hem 

çocuklarının,  hem  de  kendilerinin  evlenmeleri  ile  olu maktadır.  Balaman 

(2002:  44-45)  taygeldi  evlili ini,  “çocuklu  dul  bir  erkekle,  kar ı  cinsten 

çocuklu dul bir kadının, çocuklarının ve kendilerinin evlenmeleriyle ortaya 

çıkan evlilik olayı” olarak tanımlamaktadır.  

Yasa (1962), “Taygeldi Ailesi” adlı makalesinde tay sözcü ünü atın 

yavrusu anlamında kullanarak, “dul kadının beraberinde getirdi i çocu a, 

dul erke in taygeldisi” denildi ini ifade etmektedir. Ancak Balaman (2002: 

45-46)  tay  sözcü ünün  Türkçede  “denk”  anlamında  da  kullanıldı ını 

belirterek, taygeldi evlili inin “denk gelen evlilik” anlamında kullanıldı ını 

belirtmektedir.  Ona  göre  bu  tür  evlili in  ülkemizde  yaygınlı ına  kar ın 

yo un  olmaması  da  denk  gelme  özelli inin  güçlü ünden  gelmektedir. 

Kadın  ve  erkek  dul  ve  çocuklu  olacak,  ya lar  a a ı  yukarı  e it  olacak  ve 

---

 

 

 

 

 

 

118 

çocuklar  kar ı  cinsten  olacak.  Balaman’a  göre,  böylesi  birden  fazla 

olacakların bir araya gelip olur olmaları bir denklik (taylık) durumudur. 

Yasa  (1962),  “en  kısa  tanımı  ile  ayrı  cinsten  çocukları  bulunan  dulların 

evlenme  eklidir”  dedi i  taygeldi  evlili ini  Hasano lan  Köyü’nde 

incelemi   ve  ara tırmaları  sonucunda  bu  tip  evlenmelere  Batı’da 

rastlanmadı ını,  slam  memleketlerine  has  bir  olay  oldu unu  belirtmi tir. 

Taygeldinin  çe itli  tanımlarını  veren  Yasa’ya  göre  tanımların  ilkinde;  dul 

bir erke in dul bir kadınla evlenmesi halinde ölen kadından, dul bir kadın 

ise ölen veya bo andı ı kocasından getirmi  oldukları küçük veya yeti kin 

erkek  ve  kız  çocuklara  takılan  addır.  Taygeldinin  ikinci  anlamı  ise, 

evlenecek olan dulların sayı, ya  ve cinsleri söz konusu olmaksızın eski karı 

ve  kocalarından  getirmi   oldukları  çocuklardır.  Bu  çocuklara  tay  adının 

verilmesinin  temel  sebebi,  yeti kin  iseler  hemen,  de ilseler  ileriki  yıllarda 

bunlardan  tarım  i lerinde  yararlanmak  dü üncesiyle  sıkıdan  sıkıya  ilgili 

bulunmasıdır.  Yeni  evli  dulların  ya ları  ve  i   ba arma  kuvvetleri  göz 

önünde tutulacak olursa, bunları yıpranmı  at ve kısraklara benzetebiliriz. 

Bu  itibarla  taylar  daha  kuvvetli,  i e  yatkın  ve  daha  verimli  olacaklardır. 

Mesele  bu  açıdan  dü ünüldü ü  zaman  yeni  kurulan  aileye  gelen  bir  tay, 

bir  insan  gücünü  temsil  ediyor  demektir.  Taygeldilerde  art  e itli i 

meselesi ile ilgili olarak ise Yasa, dullardan her ikisinin de ayrı cinsten ve 

aynı  sayıda  yeti kin  veya  küçük  ya ta  çocukları  olursa,  dulların  veya 

çocukların  gerçekten  veya  sembolik  olarak  evlenmelerine  art  e itli i 

demektedir.  

1.2.  Levirat  Evlili i:  Levirat  evlilik,  abinin  ölmesi  üzerine,  ölen 

ki inin  erkek  karde inin  dul  kalan  e le;  yani  yengesi  ile  evlenmesiyle 

meydana  gelir.  Bu  tür  evlenme  biçimi  ülkemizin  özellikle  Do u  ve 

Güneydo u  Anadolu  Bölgesi’nde  görülür.  Balaman  (2002:  51)  levirat 

evlili ini,  “yenge-kayınbirader  evlili inden  olu an  tercihli  evlilik  türü” 

olarak  tanımlamaktadır.  Balaman  bu  tür  evlili in  uygulanmasında 

bölgeden  bölgeye  farklılıklar  oldu undan  söz  eder.  Do u  ve  Güneydo u 

Anadolu  bölgelerinde  uygulanması  zorunlu  olan  töre  gücünde  bir 

kuraldan bahsederek, bu kurala göre bu bölgelerde dul kadının kesinlikle, 

ölen kocasının a abeyiyle evlenemeyece ini, ancak kocasının küçü ü olan 

kayınbiraderiyle evlenebilece ini ifade eder.  nanca göre, gelin koca evine 

geldi inde,  kocasının  büyük  karde lerini  a abey,  küçüklerini  de  adlarıyla 

ça ırmı tır.  A abey  dedi i  büyük  kayınbiraderler,  gelinin  gerçek  a abeyi 

kabul  edilece inden  nikâh  dü mez  inancı  yaygındır.  Ne  var  ki  ülkemizin 

Batı bölgelerinde böyle bir ayrım söz konusu de ildir. 

---