sümüklərindən havasız şəraitdə
r e t o r t l a r d a onların tablaşdırılması yolu
ilə alınır. Təzə sümük kömürü hissəciklərinin ölçüləri təqribən 3 mm olur. Onlar,
məsaməli mineral skeletdən ibarət olurlar. Aktivləşdirilmiş ağac və sümük
kömürlərindən başqa, qida istehsalında adsorbent kimi
sellüloza kütləsi və
silikaheldən də istifadə olunur. Sellüloza kütləsi pivəni şəffaflaşdırmaq və eyni
zamanda filtrləmək üçün tətbiq edilir. Bu materialın adsorbsiya qabiliyyəti aktiv
ağac kömürünün adsorbsiya qabiliyyətindən çox aşağıdır. Sellüloza kütləsi iplik
parçadan, onun mexaniki və kimyəvi emalı yolu ilə hazırlanır. Silikahel 0,2 – 7,0
mm ölçülü dən şəklində işlədilir. Bir kiloqram silikahelin xüsusi aktiv səthi 400 –
770 m
2
arasında tərəddüd edir. Silikahel, əsasən rütubəti udmaq üçün işlədilir. O,
adsorbentin çəkisinin 50 % – nə qədər rütubət udmaq qabiliyyətinə malikdir. Bu
adsorbentlərdən başqa, qida istehsalında
d i a t o m i t, p e r l i t və başqa
adsorbentlərdən də istifadə edilir.
Ad s o r b s i y a p r o s e s i n i n m a t e r i a l b a l a n s ı.
Adsorbsiya prosesi
f a s i l ə l i və
f a s i l ə s i z olmaqla iki cür aparıla bilər.
Həm fasiləli və həm də fasiləsiz üsulla aparılan adsorbsiya prosesində prosesin
material balansı (1) tənliyi şəklində ifadə edilir:
s
i
i
s
y
y
G
x
x
L
(1)
Əsas fərq ondan ibarətdir ki, fasiləli və fasiləsiz proseslərdə tənliyə daxil
olan kəmiyyətlər müxtəlif məna daşıyırlar:
Fasiləli prosesdə:
L – adsorbentin kütləsi, kq;
G – adsorbsiya dövründə keçən daşıyıcının kütləsi, kq;
x
s
, x
i
– sorbtivin adsorbentdəki son və ilk miqdarı, %;
y
i
– sorbtivin daşıyıcıdakı miqdarı, %;
y
s
– adsorbsiya dövründə tullantı qazlarında komponentin orta miqdarı,%.
Fasiləsiz prosesdə:
L – adsorbentin kütləsi, kq;
G – daşıyıcının kütləsi, kq;
2
A d s o r b s i y a p r o s e s i n d ə k ü t l ə m ü b a d i l ə s i.
Maddənin τ – vaxt ərzində, 1 m
3
adsorbent tərəfindən adsorbsiya olunan M –
miqdarı, fasiləsiz adsorbsiya zamanı aşağıdakı tənlikdən təyin edilə bilər:
c
F
M
(4)
burada:
∆c – prosesin orta hərəkətverici qüvvəsi;
β – adsorbsiya əmsalıdır, m/san;
β – adsorbsiya əmsalı təcrübi yolla təyin olunur.
DESORBSİYA
Adsorbsiya prosesi haqda məlumat verərkən qeyd etmişdik ki, bu prosesin
əksinə gedən proses
d e s o r b s i y a p r o s e s i adlanır, yəni adsorbentdən,
sorbsiya olunmuş materialın çıxarılması prosesi desorbsiyadır. Udulmuş maddədən
azad olunan adsorbent 2 – ci dəfə istifadə oluna bilər. Beləliklə, adsorbentlər
regenerasiya olunmaq qabiliyyətinə malikdirlər. Desorbsiya prosesi, adsorbentdən
qaz və ya buxar keçirilməsi yolu ilə yerinə yetirilir. Desorbsiyaedici agent
adsorbentdən udulmuş maddəni çıxarır, sonra isə adsorbent qurudularaq, II dəfə
istifadə üçün yararlı hala salınır. Silikahel qızdırılmış quru qazla üfürülməklə
regenerasiya edilir. Sümük kömürü isə sobalarda tablaşdırılaraq II dəfə istifadə
üçün yararlı vəziyyətdə salınır. Desorbsiya prosesləri fasiləli və ya fasiləsiz işləyən
aparatlarda yerinə yetirilir.
İon mübadiləsi prosesləri. Adsorbentlərin müxtəlifliklərindən biri də
onların təbii və sintetik ionitlərdən ibarət olmalarıdır. 2 tip ionitlər mövcuddur:
1) Anionitlər;
2) Kationitlər.
A n i o n i t l ə r – emal edilən elektrolitlərdə anionları,
k a t i o n i t l ə r –
isə kationları mübadilə edirlər. Qida sənayesində istifadə olunan sintetik ionitlər
xarakterlərinə görə qatranlara aid edilirlər. Onlar, kimyəvi dayanıqlığı, mexaniki
möhkəmliyi və müəyyən ionları seçərək mübadilə etmək qabiliyyəti ilə üstünlük
təşkil edirlər. İon mübadiləsi əsasında qida sənayesində bir sıra proseslər: məsələn,
4
