Практикум по процессам и аппаратам пищевых производств/ С. М. Гребенюк, А. С. Гинзбург и др под ред. С. М. Гребенюка

Bu əmsal, prosesin fiziki və hidrodinamiki parametrlərindən, həmçinin onun
geometrik (həndəsi) faktorlarından asılıdır.
Kütlə keçiriciliyi proseslərinin oxşarlıq kriteriyaları
1. Diffuzion Nusselt kriteriyası:
D
u
N
ℓ




                                (6)
burada: β – kütlə verimi əmsalı, m/san;
D – diffuziya əmsalı, m
2
/san;
l – axının xarakterik xətti ölçüsü, m;
2. Diffuzion Prandtl kriteriyası:
D



r
P
                                (7)
burada: γ – mühitin kinematik özlülüyü, m
2
/san.
Termodiffuziya anlayışı – maddələrin köçürülməsi prosesinin hərəkətverici
qüvvəsi,   köçürülən   maddənin   fazalardakı   qatılıq   (konsentrasiya)   fərqi   olması
məlumdur.  Belə diffuziya konsentrasiyalı diffuziya adlanır. Təcrübi yolla sübut
olunmuşdur   ki,   kütlə,   temperatur   fərqinin   təsiri   altında   da   köçürülə   bilər.
Maddələrin göstərilən üsulla köçürülməsi prosesi –   t e r m o d i f f u z i y a
adlanır.
Şəkil 3.
6

---

Məsələn,   qaynar   və   soyuq   səthlər   arasında,   ağır   və   yüngül   molekullara
malik, qaz qarışığı mövcud olarsa (şəkil 3), onda temperatur fərqinin təsiri altında
daha ağır molekullar istilik axını istiqamətində (yəni soyuq səthə tərəf) yüngül
molekullar isə əks axın istiqamətində (yəni qaynar səthə tərəf) yerlərini dəyişməyə
başlayacaqdır.   Əgər   konsentrasiyalı   diffuziya   və   termodiffuziya   axınlarının
istiqaməti   üst   –   üstə   düşərsə,   onda   diffuziya   sürəti,   konsentrasiya   fərqi   və
temperatur   fərqi   hesabına   yaranmış,   kütlənin   köçürülməsi   sürətlərinin   cəminə
bərabər olacaqdır. Əgər istiqamətlər əkslik təşkil edərsə, onda termodiffuziya, qida
istehsalında   bəzi   proseslər   zamanı,   məsələn,   məsaməli   kolloid   materialların
qurudulması prosesində vacib rol oynayır.
7

---

MÖVZU 19. ABSORBSİYA  PROSESİ. UYĞUN  
APARATLAR – 2 SAAT.
A b s o r b s i y a   p r o s e s i    h a q q ı n d a   ü m u m i    m ə l u m a t.
Qaz və ya buxar qatışıqlarının bir və ya bir neçə komponentlərinin, maye uducular
– absorbentlər tərəfindən seçilərək udulması prosesi  a b s o r b s i y a  p r o s e s
i     adlanır. Absorbsiya prosesi qida sənayesinin müxtəlif sahələrində geniş tətbiq
olunur. Məsələn, alkoqolsuz içkilər, pivə və bəzi şərab növləri CO
2
 ilə doydurulur,
spirt   və   şərab   sənayesində   qıcqırma   zamanı   ayrılan   qazlardan   spirt   buxarları,
onların suda udulması yolu ilə ayrılır, nişasta istehsalında kükürd qazından (SO
2
)
alınan məhlul, qarğıdalının isladılması  üçün istifadə  olunur, çuğundurdan şəkər
istehsalı zamanı isə şəkər məhlulu karbon qazı ilə (CO
2
) emal olunur, daha sonra
alınmış şərbət məhlulu kükürd qazı (SO
2
) ilə emal edilir. Əks proses – məhluldan
onun udduğu qazın çıxardılması əməliyyatı –    d e s o r b s i y a    p r o s e s i
adlanır.
A b s o r b s i y a   p r o s e s i n i n    f i z i k i    ə s a s l a r ı.  Qazların
mayelərdə həll olması, qazın və ya mayenin xassələrindən, həll olan qazın və ya
komponentin qaz və ya buxar qatışığındakı parsial təzyiqindən, həmçinin prosesin
temperaturundan asılıdır. 
Durulaşdırılmış məhlullar üçün, qazın həllolması – x ilə onun P – parsial
təzyiqi   arasındakı   asılılıq   Henri   qanunu  ilə   xarakterizə   edilir.  Bu   qanuna   görə,
verilmiş   temperaturda,   mayedə   həll   olan   qazın   miqdarı,   onun   təzyiqi   ilə   düz
mütənasibdir, yəni  

P
x

                                (1)
və ya 
x
P



                                (2)
burada:   φ  –   qazın   və   absorbentin   xassələrindən   asılı   olan   Henri
əmsalıdır. 

---

Məlumdur   ki,   təzyiqin   yüksəlməsi   və   temperaturun   azalması   ilə   qazın
mayedə   həll   olması   artır.   Buradan   belə   çıxır   ki,   təzyiqin   yüksəlməsi   və
temperaturun azalmasını absorbsiya prosesi üçün müsbət, desorbsiya prosesi üçün
isə mənfi faktorlara aid edirlər. 
Dalton qanununa görə, qaz qarışığının məlum olan P
üm.
 – ümumi təzyiqində
və ondan çıxarılan komponentin y – miqdarında qarışıqdakı komponentin parsial
təzyiqi aşağıdakı kimi təyin edilir:
y
P
P
üm


.
                                 (3)
(2) və (3) tənliklərinin sağ tərəflərinin bərabərliyindən tapırıq:
.
üm
P
x
y


                                (4)
H
P
üm

.

 qəbul etsək, alarıq:
x
H
y


                                (5)
(5) tənliyi müvazinət xəttinin tənliyidir (Şəkil 1).
Şəkil 1. Absorbsiya prosesinin müvazinət xətti
2

---

Bu   tənlikdən   görünür   ki,   durulaşdırılmış   məhlullar   üçün   H   –   kəmiyyəti
sabitdir və müvazinət xətti (1) şəklindəki OB – yə bərabərdir. 
Qatılaşdırılmış məhlullar üçün müvazinət xətti (1) şəklindəki OC – əyrisi
şəklində   olur.   Bu   əyri,   təcrübələr   yolu   ilə   qurulur,   və   ondan   absorbsiya
aparatlarının qrafiki hesablanması üçün istifadə olunur. 
Absorbsiya zamanı material balansı və prosesin işçi xətti
Absorbsiya zamanı material balansından, adətən verilmiş şəraitdə prosesin
aparılması   üçün   absorbent   sərfini   təyin   edirlər.   Absorbsiyanın   material   balansı
aşağıdakı  bərabərliklə xarakterizə olunur:
i
s
s
i
x
x
y
y
G
L
l




                                (6)
burada: G – daşıyıcı qazın miqdarı, kq/san;
y
i
 və y
s
 – prosesin əvvəlində və sonunda maye tərəfindən udulan
komponentin miqdarı, kq/kq;
x
i
  və   x
s
  –   prosesin   əvvəlində   və   sonunda   keçən   komponentin
absorbentdəki miqdarı, kq/kq;
L – absorbent sərfi, kq/san;
l – absorbentin xüsusi sərfi.
Absorbsiya prosesinin işçi xətti (7) bərabərliyi vasitəsi ilə təsvir olunur. 


i
s
x
x
G
L
y
y










                                 (7)
Absorbsiya   prosesinin   işçi   xəttini   qurmaq   üçün   absorberin   girişində   və
ondan çıxışda fazaların tərkibini bilmək lazımdır. Bu məlumatlara görə A və B
nöqtələri qurulur.
A b s o r b e r   q u r ğ u l a r ı. Absorbsiya zamanı kütlə mübadiləsi prosesi
qarşılıqlı əlaqədə olan fazaların səthi təması ilə baş verir. Bununla əlaqədar olaraq,
absorberlərdə qaz və maye fazalar arasında yayılmış səth yaratmağa çalışırlar. Belə
səthin yaranma üsuluna görə, absorberlər üç tipə –  səthi, barbotaj  və püskürücü
absorberlərə bölünürlər. 
3

---