Практикум по процессам и аппаратам пищевых производств/ С. М. Гребенюк, А. С. Гинзбург и др под ред. С. М. Гребенюка

Şəkil 1.
Şəkil 1, a – ya uyğun olaraq, sərf edilən qatı su buxarı, kq / san ölçü vahidi
ilə aşağıdakı istilik balansı tənliyindən tapılır:
.
2
1
it
k
k
k
Q
t
c
G
Gct
Di
Gct




                (1)
G – qızdırılan mayenin miqdarı, 
;
san
kq
t
1
 və t
2
 – qızdırılan mühitin ilk və son temperaturu,   
;
0
S
c – t
1
 – t
2
 temperatur intervalında mühitin orta istilik tutumu, 
K
kq
C

;
i – qızdırıcı buxarın entalpiyası, 
;
kq
C
c
k
  və   t
k
  –   kondensatın   istilik   tutumu   və   temperaturudur   (
K
kq
Coul
c
k

 4187
, 
2
t
t
k

 və 
D
G
k

 qəbul edilir).
2

---

Q
it.
 – aparatın divarlarından ətraf mühitə itən istilikdir (otaqlarda olan
aparatlar üçün Q
it.
= yeridilən istiliyin 3 – 5 % – i qədər qəbul
edilir, yəni 
.
.
%
5
3
üm
it
Q
Q



).
(1) bərabərliyindən qızdırılmaya sərf edilən buxarın miqdarı hesablanır:




k
k
k
k
it
t
c
i
x
t
t
Gc
t
c
i
Q
t
t
Gc
D










1
1
2
.
1
2
                             (2)
05
,
1
03
,
1
1


x
 – ətraf mühitə itən istiliyi nəzərə alan əmsaldır.
Açıq buxarla məhsulları o vaxt qızdırırlar ki, məhsula daxil olan kondensat
onun keyfiyyətini aşağı salmasın, əks halda qapalı buxarla qızdırılma tətbiq edilir
(Şəkil 1, b).
Qapalı qızdırılma zamanı, məhsulun buxarla açıq qarşılaşması baş vermir.
Bu zaman əmələ gələn kondensatın temperaturu qızdırıcı buxarın temperaturuna
bərabər götürülür, daha dəqiq olaraq aşağıdakı bərabərliklə təyin edilir:




S
t
t
o
b
k
3
2



                                                        (3)
Qapalı buxar sərfi (1) tənliyindəki balansa analoji olan istilik balansının (4)
və (5) tənliyindən təyin edilir:
.
2
1
it
k
k
k
Q
t
c
G
Gct
Di
Gct




                                        (4)
D
G
k

 və 
b
k
t
t

 qəbul etsək




b
k
b
k
it
t
c
i
x
t
t
Gc
t
c
i
Q
t
t
Gc
D










1
1
2
.
1
2
                                 (5)
(2) və (3) formullarından görünür ki, qapalı buxar sərfi həmişə qaynar buxar
sərfindən çox olur, belə ki, t
b 
> t
2
.  
Qaynar su ilə qızdırma prosesi, su buxarı ilə qızdırma prosesinə nisbətən
xeyli   az   istifadə   edilir.   Qazan   qurğularından   çıxan   tüstü   qazları   ilə   qızdırma
3

---

istilikdəyişdirici  aparatın  ancaq   səthindən   qızdırılma  üçün  istifadə  edilir.  Bu,  o
məqsədlə edilir ki, tüstü qazları qida məhsulları ilə qarşılaşmasın. Qaynar hava ilə
qızdırma,   quruducu   qurğularda   geniş  istifadə   edilir.  Məsələn,   quru  süd,   suxarı,
şəkər, quru səməni və bu kimi bir sıra digər məhsullar istehsalı zamanı qaynar hava
ilə   isitmə   üsulundan   istifadə   edilir.   Son   zamanlar   qida   sənayesində   ərzaq
məhsullarının elektriklə qızdırılması daha geniş tətbiq edilir. Elektriklə qızdırma
zamanı,   elektrik   cərəyanı   xüsusi   qızdırıcı   elementlərdən   keçirilir   ki,   bunun   da
nəticəsində istilik qızdırılan məhsula şüaburaxma və konveksiya yolu ilə çatdırılır. 
Qazan qurğularından çıxan tüstü qazları ilə qızdırma istilikdəyişdiricilərin
yalnız   səthindən   ona   görə   yolveriləndir   ki,   bu,   qida   məhsullarının   tərkibinə
qazlarda mövcud olan kanserogen maddələrin düşməsinin qarşısını alır. 
Qaynar   hava   ilə   qızdırma   quruducu   qurğularda,   məsələn   quru   südün,
suxarıların,   şəkərin,   quru   səməninin   və   başqa   məhsulların   alınmasında   geniş
miqyasda   istifadə   edilir.   Bunun   üçün   havanı   asılı   hissəciklərdən   əvvəlcədən
təmizləyir, tüstü qazları və ya qaynar buxarla hava qızdırıcılarda (kaloriferlərdə)
lazım olan istiliyədək qızdırırlar. 
Son   zamanlar   qida   sənayesində   elektrik   cərəyanı   ilə   qızdırma   daha   çox
tətbiq edilməyə başlamışdır. 
S o y u d u l m a.   Məhsulları soyutmaq üçün soyuq çay və artezian suları,
buz, buz – duz qarışığı, quru buz, sərinləşdirici NaCl və CaCl
2
 məhlulları, sıxılmış
ammonyak, freonlar və başqa agentlərdən geniş istifadə olunur. Soyuq su asan əldə
edilən   və   çox   da   baha   olmayan   bir   soyuducu   agent   kimi,   soyuducularda,
kondensatorlarda   və   digər   qurğularda   daha   çox   istifadə   edilir.   Mövsümdən   və
klimatik – iqlim şəraitlərindən asılı olaraq, su hövzələrindəki suyun temperaturu 12
– 25
o
 S, artezian quyularından çıxan suyun temperaturu isə 6 – 12
o
 S olur.
Soyutma   prosesində   sərf   edilən   suyun   miqdarı   istilik   balansı   tənliyindən
təyin edilir:




ilk
su
son
su
su
t
t
Wc
x
t
t
Gc
.
.
2
2
1






                                (6)
4

---