Практикум по процессам и аппаратам пищевых производств/ С. М. Гребенюк, А. С. Гинзбург и др под ред. С. М. Гребенюка

Səthi absorberlər.  Bu tip absorberlərdə qaz və maye müxtəlif formaların
taxılması ilə yaradılan yayılmış səthdə təmasa girirlər. Buna görə də bəzi hallarda
bu növ absorberləri “t a x m a l ı”  absorberlər kimi də adlandırırlar. 
Aşağıdakı 2 – ci şəkildə taxmalı absorberin ümumi görünüşü verilmişdir. Bu
aparata   maye   1   –   paylaşdırıcı   qurğusundan   verilir,   ki   bu   da   2   –   hərəkətsiz
taxmaların bütün en kəsiyi boyunca bərabər islanmasını təmin edir.
Şəkil 2. Taxmalı absorber.
1 – Paylaşdırıcı qurğu; 2 – Taxmalar; 3 – Qəfəs; 4 – Konus.
Taxmaları xarakterizə edən əsas kəmiyyətlər aşağıdakılardır:
a) f – xüsusi səthi – (m
2
/m
3
) – absorberin 1 m
3
 həcmini dolduran taxmanın
səthi;
4

---

b) V
s
  – sərbəst həcmi – (m
3
/m
3
) – tıxacın tutduğu 1 m
3
  fazadakı sərbəst
həcm;
c) tıxacın ρ – xüsusi çəkisi, kq/m
3
.
Taxmalarda süzülən maye, aşağı istiqamətdə hərəkət edərək qaz axını ilə
qarışır ki, bu da fazalar arasındakı kontaktı pisləşdirir. Bu arzuedilməz halı aradan
qaldırmaq   üçün   300   mm   –   dən   böyük   diametrli   absorberlərdə   taxmalar   3   –
qəfəslərində  1,5 – 3,0 metr təbəqə şəklində qalaqlanır ki, bunun da altında süzülən
mayeni aşağıdakı taxma qatının mərkəzinə istiqamətləndirən 4 – konusu yerləşir. 
Taxmalı   absorberlər   qurğunun   sadəliyi   və   aqressiv   mühitlərlə   işləmə
yararlılığı   ilə   fərqlənirlər.   Buna   baxmayaraq   bu   növ   absorberlər   də   müəyyən
çatışmazlıqlara malikdirlər. 
B a r b o t a j    a b s o r b e r l ə r. Bu növ absorberlərdə fazaların təmas
səthi maye qatından şırnaq və qabarcıq şəklində keçən qaz axını ilə yaradılır. Qazın
belə hərəkəti     b a r b o t a j       h ə r ə k ə t     adlanır və ona görə də bu növ
absorberlər   b a r b o t a j     a b s o r b e r l ə r    adlandırılır. Ən sadə barbotaj
absorberin sxemi 3 – cü şəkildə təsvir edilmişdir. 
Şəkil 3. Barbotaj absorber.
 
P ü s k ü r ü c ü    a b s o r b e r l ə r.   Püskürücü absorberlərdə fazaların
təmas səthi qaz kütləsində mayenin xırda damcılar şəklində püskürülməsi yolu ilə
5

---

yaradılır. Belə absorberlər sütun şəklində hazırlanır ki, burada da maye, sütunun
yuxarı   hissəsindən   püskürülür,   qaz   isə   aşağı   hissədən   yuxarıya   doğru   hərəkət
etdirilir. Damcıların ümumi səthi suvarılma sıxlığının artması və damcı ölçülərinin
kiçilməsi ilə böyüyür. Buna görə də absorberin effektli işi üçün suvarılma sıxlığı
həlledici   məna   kəsb   edir.   Mayelərin   püskürülməsi   mexaniki   və   ya   pnevmatik
forsunkalar   vasitəsi   ilə   və   yaxud   da   mərkəzdənqaçma   püskürücüləri   ilə   yerinə
yetirilir. 
Qeyd   olunanlarla   yanaşı   boşqablı   ələkli   absorberlərdən   də   geniş   istifadə
olunur ki, bu növ absorberin sxemi 4 – cü şəkildə göstərilir. 
Şəkil 4. Boşqablı absorber.
6

---

Absorbsiya zamanı kütlə mübadiləsi
Absorbsiya zamanı kütlə mübadiləsi, əsasən qazın mayedə həll olmasından,
həmçinin aparılan prosesin temperaturundan və təzyiqindən asılıdır. Absorbsiya
prosesində kütlə mübadiləsi əmsalı – K' aşağıdakı (8) tənliyi vasitəsilə təyin edilir:
x
y
K


1
1
1



                                (8)
Bu tənliyə daxil olan β
x
  və   β
y
  – kütlə verimi əmsalları isə rus alimi O.S.
Çexovun təklif etdiyi aşağıdakı tənliklərdən təyin edilir:
a) Qaz mühitində kütlə verimi əmsalı:
32
,
1
8
,
15
y
y




,          
saat
m
kmol
2
        
x
y
y
P




76
,
0
7
,
10


,      
saat
m
kmol
2
.
b) Maye fazada kütlə verimi əmsalı:
x
y
x
P




79
,
0
119


,    
saat
m
kmol
2
       
41
,
0
95
,
1
119



y
x
x
P


,           
saat
m
kmol
2
.
Kütlə mübadiləsində fazaların F – ümumi kontakt səthi, kütlə mübadiləsinin
əsas tənliyindən aşağıdakı kimi təyin edilir:
c
K
M
F




                                (9)
7

---

burada:  M – bir fazadan digərinə keçən maddənin miqdarı, kq və ya
kmol;
K' – kütlə mübadiləsi əmsalı, m
3
/san;
∆c – prosesin hərəkətverici qüvvəsi, kq/m
3
.
8

---

MÖVZU 20. ADSORBSİYA PROSESİ. UYĞUN APARATLAR – 2 SAAT.
Qaz, buxar və ya məhlul komponentinin    a d s o r b e n t    adlanan bərk
cisimlərin səthi ilə seçilərək udulması hadisəsi   a d s o r b s i y a    prosesi adlanır.
Prosesin effektiv olması üçün adsorbentin aktiv səthi böyük olmalıdır. Buna görə
də   adsorbsiya   üçün   böyük   səthə   malik   məsaməli   cisimlərdən   istifadə   edilir.
Adsorbsiya prosesi 2 tipə bölünür: 
1) f i z i k i    a d s o r b s i y a; 
2) k i m y ə v i    a d s o r b s i y a – x e m o s o r b s i y a.
Fiziki adsorbsiyadan fərqli olaraq, kimyəvi adsorbsiya, yəni  xemosorbsiya
zamanı adsorbent molekulları ilə udulan komponent molekulları arasında kimyəvi
reaksiya   baş   verir   və   kimyəvi   əlaqə   əmələ   gəlir.   Buxarların   adsorbent
məsamələrində udulması zamanı, bəzi hallarda ola bilir ki, buxar kondensləşir və
məsamələr maye ilə dolur. Bu proses   k a p i l l y a r     k o n d e n s l ə ş m ə
adlanır. 
Qida sənayesində adsorbsiya prosesi su – spirt qarışıqlarının təmizlənməsi
və   şəkər,   nişasta   –   patkə   istehsalında   şirələr   və   şərbətlərin   rənginin
solğunlaşdırılması   üçün, pivə  istehsalında   pivənin  şəffaflaşdırılması   üçün tətbiq
edilir.   Hər   bir   adsorbent   mürəkkəb   qarışıqlardan,   istənilən   hər   hansı   bir
komponentin,   digər   komponentlərə   toxunmadan   udmaq   qabiliyyətinə   malikdir.
Adsorbsiya   prosesi,   əks   istiqamətdə   də   gedə   bilər,   belə   ki,   udulan   maddəni
adsorbentdən,   onun   uyğun   emalı   yolu   ilə   ayırmaq   olar.   Bu   hadisə  desorbsiya
prosesi adlanır.
A d s o r b e n t l ə r i n     t i p l ə r i.  Qida sənayesində müxtəlif
adsorbentlərdən istifadə edilir. Ən geniş yayılan adsorbent böyük xüsusi səthli,
məsaməli struktura malik   a k t i v l ə ş d i r i l m i ş    a ğ a c   k ö m ü r ü d ü r .
Bir   kiloqram   aktivləşdirilmiş   ağac   kömürünün   aktiv   səthi   600   m
2
  –   1700   m
2
civarında olur. Aktiv kömürün hissəciklərinin ölçüləri 1÷5 mm arasında dəyişir.
Aktiv ağac kömüründən başqa, adsorbsiya prosesi üçün   s ü m ü k    k ö m ü r ü n
d   ə   n      də   istifadə   olunur.   Sümük   kömürü   yağsızlaşdırılmış   böyük   heyvan

---