Psixologiya 1
Yüklə 4,67 Mb. Pdf görüntüsü
|
387
hesab etmək, yəni psixopatiya kimi qiymətləndirmək olar. A.E.Liçkonun fikrincə bu ilk əlamət atalar sözündə yaxĢı misal gətirilir (Necə gəlibsənsə elə də gedəcəksən). Ġkinci əlamət – xarakterin ümumilik əlamətidir; psixopatlarda xarakterin eyni bir xüsusiyyətinə hər yerdə rast gəlinir: evdə, iĢdə istirahət edərkən və tanıĢların da, özgələrinin də arasında. Əgər insan evdə bir cür, adamlar arasında baĢqa cürdürsə o psixopat deyil. Nəhayət, üçüncü, demək olar ki, psixopatiyanın ən güclü əlaməti – sosial uyğunsuzluqdur. Bu əlamət ondan ibarətdir ki, insan daima həyati çətin- liklərlə qarĢılaĢır. Normal xarakterlərin son variantları kimi xarakterin ak- sentuasiyasına gəldikdə isə, bu xarakterli insanlar üçün də bəzi problemlər və çətinliklər xarakterikdir. Buna görə də həm terminin özü, həm də aksentuasiyalı xarakterlərin ilk tətqi- qatları psixiatrların əsərlərində ilk dəfə iĢıq üzü görüb. Hər halda aksentuasiyalı xarakterlərin problemləri bəlkə də daha çox ümumi psixologiyaya aiddir. MəĢhur alman psixiatrı K.Leonqardın fikrincə, 20%-50% insanlarda xarakterin bəzi əlamətləri o qədər kəskinləĢir ki, (diqqəti cəlb edir) mübahisələrə və əsəb pozuntusuna gətirib çıxarır. Xarakterin aksentuasiyası onun ayrı-ayrı xüsusiy- yətlərinin, digərlərinin əksinə olaraq inkiĢafının ĢiĢirdilməsidir və bunun nəticəsində də ətrafdakı adamlarla qarĢılıqlı əlaqəni çətinləĢdirir.Leonqard aksentuasiyanın 12 tipini ayırır. Xarakterin aksentuasiyasına daha çox yeniyetmə və gənclərdə rast gəlinir (50-80%). Aksentuasiyanın tiplərini xüsusi psixoloji testlərin köməyi ilə müəyyən etmək olar. Leonqard aksentuasiyanın tiplərinin aĢağıdakı təsnifatını vermiĢdir.
həddindən artıq təmasda olmağı sevməklə, ifadəli jest, mimika və pantomimikaları, çox danıĢan, azdanıĢan, baĢladıqları söhbətdən spontan Ģəkildə uzaqlaĢmaları, həmiĢə birinci olaraq
388
konflikt yaratmaları ilə fərqlənirlər. Müsbət cəhətlərinə gəldikdə bu cür adamlar, həmsöhbəti cəlb edən, optimist, təĢəbbüskar olurlar. Onlar çətin iĢi, tənhalığı sevmirlər. 2) Distim tip – onlar üçün zəif təmas, az danıĢmaq, pessimist əhval-ruhiyyənin üstünlüyü xarakterik haldır. Konfliktə az girir, qapalı həyat keçirməyə meyllidirlər. Onlarla dostluq edəni sevir, ona tabe olmağa hazırdırlar. Ciddiliyi, həqiqəti sevirlər. Passivlik, lənglik, fərdiyyətçilik onlar üçün xarakterik haldır. 3) Tsikloid tip – bunlara əhval-ruhiyyənin tez-tez dəyiĢ- məsi xarakterikdir və bunun nəticəsində ətrafdakılarla ünsiyyət qaydaları dəyiĢir, əhvalları yaxĢı olduqda ünsiyyətli, pis olduqda qapalı olurlar; 4) Təsirlənən (qıcıqlanan) tip – ünsiyyətdə təmasə az həvəsliliyə , mübahisələrə və söyüĢə meyillidir; 5) Ləngiyən tip – orta ünsiyyət, öyüd-nəsihət verməyə meyillilik, azdanıĢan, bəzən həddən artıq özünə güvənən, qısqanc, Ģöhrətpərəst, yaxınlarına və iĢçilərinə ifrat tələblər irəli sürəndir. 6) Pedant (xırdaçı) tip – münaqiĢəyə çox az halda giriĢir, mübahisələrdə passiv mövqe tutur, iĢdə özünü bürokrat kimi aparır. Səliqəli, ciddi, eyni zamanda konfliktə meyllilik xüsusiyyətlərinə malikdir. 7) Həyəcanlı tip – ünsiyyəti sevmir, özünə inamsızlıq, qorxaqlıq göstərir, qəmgin əhval-ruhiyyədə olur, az halarda münaqiĢəyə girirlər. Dostluğa, özünü tənqidə, iĢgüzarlığa meyllidirlər. 8) Emativ tip – seçdiyi çox az adamla ünsiyyətdə olmağı üstün tutur, nadir hallarda mübahisəyə giriĢir, həddən artıq həssas və ağlağandır;
hakimiyyətə və tərifə çox həvəslidir. Ġnsanlara yüksək uyğunlaĢma qabiliyyətini və bununla birlikdə xüdbinlik, ikiüzlülük, lovğalıq, intriqalara meylini nümayiĢ etdirir;
389
CoĢğun tip – yüksək ünsiyyətlilik bacarığı, çox da- nıĢan (qeybətçil), tez-tez aĢiq olmaq onlar üçün xasdır. Onlar alturistdirlər, ürəyi yumĢaqdırlar, yaxĢı zövqləri var, hisslərində səmimi və açıqdırlar, hay-küyçüdürlər;
dostları var, çox danıĢandırlar, hər bir məlumatı müzakirə etməyi xoĢlayırlar, tez-tez liderliyi baĢqalarına verirlər, itaət etməyi və kölgədə qalmağı üstün tuturlar, tez təsirə düĢürlər, yüngülxasiyyətlidirlər, əyləncələrə, dedi-qodulara meyllidirlər;
pərvərdir, filosofluğa meyllidir. Həmçinin bu insanlar təkliyi sevirlər, prinsipiallıq və təmkinlilik kimi cəzbedici xüsusiyyətlərə malikdirlər. XoĢagəlməz xüsusiyyətləri bunlardır: inadkarlıq, təfəkkürdə lənglik, öz ideyalarını (hətta səhv olsa belə) inadkarcasına müdafiə etmək. Sonralar Yeniyetmələrdə xarakterin aksentuasiyasının təsnifatını A.E.Liçko (1983) vermiĢdir. Bunlar aĢağıdakılardır:
meyllidir; Onların əhvalı həmiĢə yaxĢı, yüksək olur. Tez-tez konfliktə girirlər. Onlar çox Ģeyə həvəs göstərirlər, lakin axıra qədər çatdırmırlar. 2) Tsikloid tip – tez qıcıqlanır, fəaliyyətsizliyə meyllilidir, əhval-ruhiyyəsi tez-tez dəyiĢir. Evdə tək qalmağa üstünlük verirlər.
həm də daha çox gözlənilməz surətdə dəyiĢir; 4) Astenonevrotik tip – bu tip həddən artıq vasvasılığı, Ģıltağlığı, yoruculuğu və tündməcazlığı ilə xarakterizə olunur; 5) Senzitiv tip – o hər Ģeyə qarĢı yüksək həssaslıq göstərir. Bu yeniyetmələr böyük məclisləri və hərəkətli oyunları sevmirlər, onlar adətən utancaq və qorxaqdırlar;
erkən və sürətli inkiĢafı ilə, düĢüncə və xəyallara dalmağa meylliliklə xarakterizə edilirlər. Buna baxmayaraq, onlar çox
Yüklə 4,67 Mb. Dostları ilə paylaş:
|