Qarshi muhandislik iqtisodiyot instituti neft va gaz fakulteti «texnologik mashinalar va jihozlar» kafedrasi

O`simlik va yer qatlamiga bo`lgan ta‘sirlar.
Yuqorida ta‘kidlaganimizdek, magistral neft va gaz quvurlarida sodir bo`ladigan turli avariyalar natijasida urlar orqali tashilayotgan neft va uning mahsulotlari yerga, suv havzasiga to`kiladi; gazlar esa, atmosferaga tarqaladi. Natijada, atrof – muhit komponentlari, gidrosfera, metosfera, atmosfera va biosfera bo`lgan. Har qanday moddalar singari neft va uning mahsulotlari va gazlar ham, ma‘lum zararli ko`rsatgichlarga ega bo`lib, atrof – muhit komponentining tashkil etuvchilarining (insonlarni, hayvonot va o`simlik dunyosini va boshqalarning) ekologik sharoitlarini yomonlashtiradi.
Magistral quvurlardan to`kilgan neft va uning mahsulotlari, yerning biologik unumdorligini pasayishiga olib keladi. amaliy kuzatishlarga (tekshirishlarga) qaraganda, neft va uning mahsulotlari bilan ifloslanmagani yerga ekilgan o`simliklarga qaraganda, buyining 3 – 4 marta past bo`lishligi hosildorligini esa 5 – 6 marta bo`lishligi aniqlangan.
Neftning qaynash harorati 1500S dan 2750S bo`lgan fraktsiyalar yuqori zaharli hisoblanadilar. Qaynash harorati past bo`lgan fraktsiyalar, tez buluvchi fraktsiyalari, kam zaharli – xavfsiz hisoblanadilar. Chunki bunday fraktsiyalar tez bug`lanishi natijasida, yer qatlamiga kirishga ulgirolmaydilar.
Yuqori haroratda qaynovchi og`ir fraktsiyalarning qovushqoqligini yuqori bo`lishligi, ularning yer – o`simlik qatlamiga bo`lgan ta‘sirini sekinlik bilan amalga oshishini sodir etadi.
Umuman, neft va uning mahsulotlari bilan bo`lgan yer – o`simlik qatlamining o`ziga tozalanish jarayoni, ayniqsa shimoliy rayonlarda 10 yillar vaqtni talab etib, natijada o`simlik dunyosiga bo`lgan ta‘siri ham uzoq vaqt davom etadi.
To`kilgan neft va uning mahsulotlarini yer – o`simlik qatlamiga bo`lgan ta‘sirini kamaytirish (oldingi holatiga qaytarish), kirib olish va regenratsiya usullari yordamida amalga oshiriladi.
Yer osti suv balandligi uning yuzasidan chuqur joylashgan bo`lsa, tuproqni neftdan tozalashda kirib olish usulidan foydalanadi. Aksincha, regenratsiya (erni yuvish) usulidan foydalaniladi. Bu usullarni bajarilishi va texnologik chizmalari bilan ma‘ruza vaqtida batafsil tanishtiriladi.