128
Çox zaman aminturşuların dekarboksizləşməsindən aminlər alınır. Alınan
aminlər orqanizmdə yüksək bioloji aktivliyə malik olurlar. Onları biogen aminlər
adlandırırlar. Histamin daxili sekresiya vəzlərinin fəaliyyətini gücləndirir, qan
təzyiqini aşağı salır.
Bəzi hallarda dekarboksizləşmə prosesində başqa maddə alınır. Məsələn,
qlutamin turşusunun dekarboksizləşmə məhsulu olan γ-aminyağ turşusu əmələ
gəlir. Bu maddə sinir hüceyrələrinin təbii ləngidici amili hesab olunur.
Anoloji olaraq bu ardıcıllıqla asparagin turşusunda β-alanin alınır. Həmçinin
sistindən-sistaamin, histidindən-histamin, lizindən-kadaverin, ornitindən-putressin,
serindən-etanolamin və s. alınır.
Biogen aminlərin yüksək dozaları orqanizm üçün ciddi təhlükə törədir. Buna
görə də normal şəraitdə toxumalarda biogen aminlər aminoksidazaların təsiri ilə
oksidləşərək müvafiq aldehidlərə və nəhayət üzvi turşulara qədər oksidləşərək
orqanizmdən sidiklə xaric edilir.
Qaraciyər, bağırsaqlarda və böyrəklərdə aminoksidazaların miqdarı daha
çoxdur. Onlar da təsir etdiyi aminin mənşəyinə görə-mono və diaminoksidazalara
bölünürlər.
Aminturşuların karboksil qrupunun digər vacib reaksiyasından biridə onların
aminoasiladenilata çevrilməsidir. Bu barədə zülalların biosintezində ətraflı məlu-
mat veriləcəkdir.
Aminturşularının çevrilmələrindən biri də radikal yerdəyişməsidir. Bu
zaman üzvi radikal görünüşünü dəyişir bir aminturşudan digərinə keçir, nəticədə
Qlutamat-
HOOC−CH
2
−(CH
2
)
2
−COOH
dekarboksilaza
H
2
N−CH
2
−(CH
2
)
2
−COOH + CO
2
│
Qlutamin turşusu γ-Aminyağ turşusu
NH
2
CH
2
−CH
2
−NH
2
+ CO
2
N
N
H
COOH
│
CH
2
−CH
│
NH
2
N
N
H
Histidin:
CO
2
-liaza
Histamin
Histidin
R−CH
2
−CH−COOH
Karboksilaza
R−CH
2
−CH
2
−NH
2
+ CO
2
│
NH
2
Aminturşusu
Amin
O
R
─
CH
2
─
NH
2
+ O
2
oksidaza
a min
R
─
CH=NH + H
2
O
─
→ R C +
2
1
O
2
─
→ R COOH
H
─
H
2
O
2
129
yeni aminturşusu sintez olunur. Məsələn fenilalanın oksidləşməsindən tirozin
alınır.
Arginin hidrolizindən ornitin və karbamid (zülal mübadiləsinin son
məhsulu) alınır. Bu reaksiya arginaza fermentinin iştirakı ilə baş verir. Su
molekulasındakı oksigen atomu karbamidin sintezinə sərf olunur.
Yenidən zülalların sintezində və digər maddələrin (hormonların, vitamin-
lərin, fermentlərin) əmələ gəlməsinə sərf olunmayan aminturşular son məhsullara:
ammonyaka, karbamidə, karbon qazına və suya parçalanır. Su orqanizmdə
müxtəlif mübadilə proseslərinə qoşulur və artıq hissəsi orqanizmdən xaric edilir.
Karbon qazın da həmçinin orqanizimdən xaric edilir. İnsan və heyvanların mərkəzi
sinir sistemi ammonyaka qarşı həssasdır. Orqanizimdə ammonyakın artıq toplan-
ması (qidanın tərkibində zülal çox olduqda) sinir oyanıqlığı və qıcolma ilə nəticə-
lənir.
Canlı orqanizmlərin əksəriyyəti biosintez prosesində ammonyakdan istifadə
edə bilir. Ammonyak qlütamatdehidrogenaza fermentinin katalizatorluğu şəraitində
α-kefoqlütar turşusu ilə birləşir:
Lakin orqanizmdə əmələ gələn ammonyakın bir hissəsi istifadə edilmir və
orqanizimdən ya sidik cövhəri ya da sidik turşusu şəklində xaric edilir. Quruda
α-ketoqlütar + NH
3
+ NAD ∙ H
2
aza
dehidrogen
qlütamin
qlütamin + NAD ∙ H
2
O
turşusu turşusu
NH
2
NH
2
│
│
C=NH CH
2
│
H
2
O; arginaza
│
NH CH
2
+ H
2
N−C−NH
2
│
│
║
(CH
2
)
3
CH
2
O
│
│
Sidik cövh
ə
ri
CH−NH
2
CH−NH
2
│
│
COOH COOH
Arginin Ornitin
Fenilalanin-
hidroksilaza;[O]
CH
2
│
H
2
N−CH−COOH
OH
CH
2
│
H
2
N−CH−COOH
Fenilalanin
Tirozin
Dostları ilə paylaş: |