47
ALISHeR NAVOIY
(1441–1501)
Sharqda xamsachilikning o‘ziga xos tarixi va an’anasi mavjud.
“Xamsa” yozishni ozarbayjonlik ulug‘
shoir Nizomiy Ganjaviy bosh
-
lab bergan. Lekin u bu
asarini avvaldan niyat qilib, ma’lum
bir reja
asosida yaratmagan. Nizomiy 1173—1179- yillarda Arzinjon hokimi
Faxriddin Bahromshohga bag‘ishlab “Maxzan ul-asror” (“Sirlar xazi-
nasi”) nomli pandnoma yozadi. 1180—1181-
yillarda Iroq hukmdori
To‘rg‘ul II ning iltimosiga ko‘ra “Xusrav va Shirin”
dostonini yarata-
di. 1188- yilda Shirvonshohlardan Axsatan I Nizomiyga “Layli va
Majnun” dostonini yozishni buyuradi. 1196- yilda hukmdor Alovuddin
Ko‘rpa Arslonning topshirig‘i bilan Bahrom haqida “Haft paykar”
(“Yetti go‘zal”) yoziladi. 1196—1201- yillarda “Iskandarnoma” yaratila-
di. Shu tariqa 1173—1201- yillar oralig‘ida – 28
yil davomida muallif-
ning besh dostoni dunyo yuzini ko‘rdi. Shundan so‘ng
adibda turli yil-
larda bitilgan bu dostonlarni jamlab, yagona bir nom bilan atash fikri
tug‘ilgan va “Panj ganj” (“Besh xazina”) nomi bilan mashhur bo‘lgan
birinchi “Xamsa” vujudga kelgan.
Nizomiydan yuz yildan so‘ng asli shahrisabzlik turkiy qavmlar
avlodidan bo‘lgan Xusrav Dehlaviy (1253—1325) o‘zining “Xamsa”sini
1299—1301- yillarda yozib tugalladi. U “Matla’ ul-anvor” (“Nurlarning
boshlanmasi”), “Shirin va Xusrav”, “Majnun va Layli”, “Hasht behisht”
(“Sakkiz jannat”), “Oyinayi Iskandariy” (“Iskandar oynasi”) dostonlari-
ni yozib, Nizomiy ishini davom ettirdi va natijada adabiyotda xam-
sachilik an’anasi paydo bo‘ldi.
Dostları ilə paylaş: 
