Redaktor: Korrektor: Cildin
Yüklə 2,78 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Həlli cavab
- Dörd mərhələnin əlaqəsi
- DƏRSLƏRIN ƏLAVƏSİ Darsitı slavəsi - 1 (Məntiqin mənəvi tətbiqi)
- Dərsin əlavəsi - 2 (Dəlalət)
Məntiq ____________________________________________________________ göstərir. Çünki onun, odun onu yandırmağına etiraz etməsi odun varlığmı qəbul etməsindən irəli gəlir. 3.
Əgər şəkçi öz iddiasma dəlil gətirsə, bu zaman o, aşağıdakı yəqinləri qəbul etmiş olur: Dəlilinin müqəddimələrinin qəbulu, zehnin səhvinə etiqad, dəlilinin nəticəsinə yəqin, dəlili gətirdiyi qarşı tərəfin varlığma yəqin, dəlilinin səhv obnadığma yəqin və s. Bunlar da, şək- çinin yəqin olduğu şeylərin var olmasma dəlildir. Həlli cavab: Qeyd etdiyimiz kimi, idrak ya hüsuli, ya da hüzuridir. Hü- zuri idrakda məlumla alim arasmda vasitə olmur. Məsələn, dərd, şadlıq və s. Buna görə də bu növ idrakda şübhəyə yer yoxdur. Hüsuli idrak da öz növbəsində növlərə bölünür: Zəruri və nəzəri (bax: 1 hissə, 1 fəsil, 111 dərs). Zəruri biliklərdə də şübhəyə yer yoxdur. Çünki zəruri biliklər riyazi "aksiom" kimidir və onu təşkil edən hissələri sadəcə təsəvvür etməklə təsdiqlənmiş olur. Məsələn, "Hissə tamdan kiçikdir", "Düz xəttə bir nöqtədən, yalnız bir paralel xətt çəkmək olar" və s. Amma nəzəri biliklərdə səhv və şübhə ola bilər. Bu da həqiqətin, yəqinin olmaması demək deyil. Onu da qeyd edək ki, bəzi sofistlərin, şəkkçilərin həqiqəti qəbul etməmələri, yaxud şübhələri yersiz olsa da, onlara haqq vermək olar. Bunu da insanm həqiqətə marağma, doğrudan da, həqiqətə çatmalarma hələ də şübhə edənlərin olmasma görə demək olar. Hətta onlarm bəzilərinin həqiqəti İnkar etmələri, fəlsəfi bəhs olan "Aləm mümkünəl-vücuddur" və irfani bəhsin özəyini təşkil edən "Aləmdə Allahdan başqa həqiqi vücud, həqiqi varlıq yoxdur" idraklarma söykənir ki, onlar bu dərin idrakın müqabilində davam gətirə bilməmişlər. Buna görə də varlığı düzgün təfsir edə bilməmiş, mövcudatı, varlı- ğm zəif mərtəbəsində qərar tutduqları halda, yox hesab et 438
_________________________________________________________ Xaric oxu mişlər. Bu cür səthi və dərin düşüncəli insanı gördükdə, onun təfəkkürünün necə də əsrarəngiz olduğuna təəccüb edirik.
1.
Riyaziyyatın hər bir qanunu məntiq əsasmda verilir. 2.
Riyaziyyatm əsas anlayışlarım təşkil edən vahid, sıfır, ədəd, nöqtə, xətt, səth və həcmin mahiyyətini düzgün verən təriflər məntiqin əsasmda fəlsəfəyə aiddir. 3.
Bu riyazi ünsürlərin hansı aləmdə mövcud olması da fəlsəfəyə aiddir, çünki xarici aləmdə nə ədəd var, nə də xətt. 4.
5.
Məntiqin maddi bölməsini fəlsəfənin iki bölməsindən birincisi olan "mərifətşünaslıq" (şey haqqmda elm və ya yəqin əldə etmə) bölməsi həll edir. 6.
7.
Təbiət elmləri riyaziyyatm təcrübəsidir. 8.
Təbiət elmlərinin əsasmı təşkil edən cismin həqiqətini fəlsəfə aça bilir. 9.
Fəlsəfə ehni, yalmz məntiq əsasında damşa bilir. 10.
Fəlsəfə sırf əqli təhlillərdən ibarət olsa da, elmi təcrübələrdən istifadə edir. 439
- I I - DƏRSLƏRIN ƏLAVƏSİ Darsitı slavəsi - 1 (Məntiqin mənəvi tətbiqi): Məntiqin tərifində dedik ki, məntiq təfəkkür zamam zehni, ağh səhv etməkdən qoruyur. İnsan nə qədər məntiqlə məşğul olsa, omm ağlı bir o qədər dəqiq işləyər. Ağılla ruhun sıx əlaqəsinə görə, əgər ağıl lazımi qədər məntiqlə silahlansa, təfəkkür zamanı həmişə onun qanunları ilə hərəkət etsə, müəyyən zamandan sonra həmin qanunlar ağla təsir etdiyi kimi, ruha da öz təsirini göstərməlidir. Başqa sözlə, mənəvi hallarla əqli proseslərin sıx əlaqəsi vardır. Buna kitabm əvvəlində də işarə edilmişdir. Əgər insan bəzi mənəvi məsələlərdə səhvə yol verirsə, bu, ağIm qəbulundan irəli gəlir. Yəni ağIm səhvi nəticəsində mənəviyyatda lazımsız hallar baş verə bilər. Doğrudur, məntiqlə tanış olduqdan sonra, məntiqin, bütün həyatı əhatə etdiyini müşahidə edirik və əqli, nəqli elmlərdə məntiqin təcrübəsi özünü tamamilə göstərir. Amma biz məntiqin təcrübəsini, tətbiqini bəzi xüsusi yerlərdə misallarla gətirəcəyik. Buna görə də məntiqin ağıldan, zehindən sonra başqa yerlərdə də istifadəsi və ya mənəvi hallar zamam səhvlərin qarşısım ahnaq üçün bəzi bəhslərə uyğun misallar verəcəyik. Ümidvarıq ki, bu, mənəvi məsələlərlə maraqlananlar üçün qiymətli olar. 441
Məntiq ____________________________________________________________ Əxlaq alimləri mənəvi problemlərin həlli üçün bir sıra; dua, zikr, riyazət və s. kimi yollar göstərirlər. Biz eyni zamanda "məntiqdən istifadə" yolımu da mənəviyyatmı saflaşdırmaq istəyənlər üçün münasib görürük. Bu yolla, yalmz bəzi mənəvi problemlərin həllini verəcəyik və başqa yerlərdə tətbiqini isə şəxsin öz öhdəsinə buraxırıq. Bu yol, əvvəlki hissədə dediyimiz irfan üçün çox əhəmiyyətlidir. "Məntiqdən istifadə" mövzusu bəziləri üçün maraqsız görünə bilər. Amma yenə də təkrarlayaq ki, bu, məntiqi tam qav- ramamaqdan irəli gəlir. Ağlı məntiqlə silahlanmayarun, təfəkkürdə məntiqi tətbiq etməyə yeni başlayarım və məntiqi tam qavramayarun, mənəvi problemlərdə məntiqi tətbiq etməsi mümkün deyil. Dərsin əlavəsi - 2 (Dəlalət): Dəlalət bəhsindəki uyğunluq qanunu bizi tez qərar verməkdən, tələsməkdən saxlayır. Əgər bu məntiqi qanuna ciddi diqqət etsək, kimlər haqqmdasa yersiz zənnin, gümanm qarşısım alarıq. Əslində, əziz Peyğəmbərimizin (s) - "Müsəlmandan bir hərəkət görən zaman zənnə qapılmamaq üçün, onun bu hərəkətini yetmiş yerə yozun ki, bəzi zənlər böyük günahlardandır." - buyurması da bu qanunu ifadə edir. Yəni burada "müsəlmanm hərəkəti" ümumi məfhum, "yetmiş yerə yozulma" həmin ümumi məfhumun müxtəlif nümunələri, predmetləridir. Əlbəttə ki, həzrət Peyğəmbər (s) bu sözü demişdirsə, deməli, "müsəlmanm hərəkəti" ilə "yetmiş yer" arasmda uyğunluq olmalıdır. Yoxsa bir şeyi aralarmda heç bir uyğunluq olmayan başqa şeyə yozmaq düzgün deyil. Məsələn, "Göyün üzü buludludur", çünki "Axşam televiziyada həzrət Peyğəmbərin (s) filmi var". Bu hökmlər arasmda heç bir əlaqə yoxdur.
Yaxud əl-Hucurat surəsinin 12-ci ayəsində bəzi zənlərin günah ohnası da buna əsasəndir. 442
Yüklə 2,78 Mb. Dostları ilə paylaş:
|