Redaktor: Korrektor: Cildin
Yüklə 2,78 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Darsin alavəsi - 5 (Beş ümumi)
- "zatın özünü təşkil"
- "Əgər Allah mütləq Rəh- man-Rəhimdirsə, niyə razı olur ki, İblis və bəzi insanlar Cəhənnəmdə əbədi qalsınlar"
- "varlıq-yoxluq", "xeyir-şər", "Mütləq kamillikdən, yaxud mütləq gözəldən naqislik törəməz!", "Mən gizli bir xəzinə idim, məxluqatı
Məntiq ____________________________________________________________ dən, yalnız Allahın zatınm təsəvvür edilməsi qadağan edilmişdir. Amma Allahla, ilahiyyatla bağlı başqa sahələrdə təsəvvürə müəyyən həddə icazə verilir. Məsələn, Cənnətin ağlagəlməz nemətlərinin təsəvvür edilməsi ilə Allaha şövq yaratmaq icazəlidir. Onsuz da bizim Cənnət haqqmdakı biliklərimiz, məlumatlarımız elə zehni təsəvvürdən başqa bir şey deyil. Yəni əvvəl də qeyd etdiyimiz kimi, bu, insarun təbii xüsusiyyətlərin- dəndir. Yaxud Cəhənnəmin dəhşətli işgəncələrini zehində əks etdirməklə Allahdan qorxmaq, İslam tarixində, həzrət Peyğəmbərin (s) həyatmda baş vermiş hadisələri tarixi kitablardan oxuduqdan sonra zehində canlandırmaq və s. Qeyd edək ki, msan bu sahədə hər hansı yöndə olur olsun, diqqətli olmalıdır. Çünki bu sahə zehinlə bağlıdır və bu da xəyallara gətirib çıxara bilər ki, insam ömür boyu xəyallarla yaşamağa sövq edə bilər. 3.
Zehni məkanda qadağan və qeyri-mümkün olsa da, qalan iki - yazılı və şifahi məkanda Allahm cilvələri mümkündür, icazəlidir və vardır. Yazılı məkandakı Allah dedikdə, gözəl xətlərlə yazan xəttatlarm "Allah" kəlməsi və Allahm "99 mübarək ad"ları (əsma əl-husna) başa düşülür. Hamımız xəttatlarm valehedici şəkildə səhifələr üzərinə həkk etdikləri belə yazılı məkandan xəbərdarıq və bunun insan ruhuna nə qədər müsbət təsirini də danmaq ohnaz. Məsələn, məscidlərin divar- larmdakı Quran ayələrinin məscidə verdiyi gözəllik, Quranm gözəl xətlə yazılması və s. 4.
Allahm şifahi məkandakı cilvəsi də musiqi sahəsinə aiddir. Belə ki, Allahm adlarmm ilahi nəğmə şəklində oxunması, dini, ruhani musiqilər, ilahi ney havaları buna misaldır. Bu sahənin də insan ruhuna müsbət təsiri vardır. Amma qeyd edək ki, bu sahə də diqqət ediləsi sahədir. Çünki musiqi xəyal yaradır və zehni məkanda, dediyimiz küni, insanı mənasız, zərərverici xəyallara apara bilər. Bu cəhətdən də İslamda musiqiyə ciddi yanaşılmışdır. 446
.Xaric oxu Bunlardan sonra, demək olar ki, irfam da bunlara əsasən, dörd hissəyə bölmək olar: həqiqi (xarici aləmdə), xəyali (ze- hində), yazılr (rəsm əsərləri və filmlər), şifahi (Quran tilavəti, mənəvi musiqilər). Bunlar tam dəqiq olmasa da, burada sadəcə işarə edilmişdir və əvvəlki fəsildə də bu haqda bəhs oirmdu. Darsin alavəsi - 5 (Beş ümumi): İnsan xüsusiyyətlərini bir cəhətdən adət və mələkə olan iki hissəyə bölmək olar. Əgər bir xüsusiyyət və ya hansrsa bir əməl insan üçün vərdiş halma çevrilsə, bildiyiniz kimi, belə xüsusiyyətə "adət" deyilir. Məsələn, gecələr dəstəmazsrz yata bilməmək kimi. Amma hər hansı bir xüsusiyyət adət halım keçib, ruha nüfuz etsə, bu zaman insan bu xüsusiyyətinə qarşı çıxa bilməz və belə hala isə "mələkə" deyUir ki, bu, adətdən daha şiddətli olur. Belə ki, adətin tərk edilməsində insan bir o qədər də əziyyət çəkməz, amma mələkənin tərk edilməsi, demək olar ki, mümkün olmur. Məsələn, Quran və həzrət Peyğəmbərin (s) hədislərindən, dəstə- mazlı yatan şəxsin nə qədər önəmli mənəvi xeyirlərə çatmasm- dan xəbərdar olan bir müsəlmanm dəstəmazsız yata bilməməsi kimi və yaxud, sommun pisliklə bitəcəyini bildiyi halda, yenə də alkoqollu maddələrdən istifadə edən insan kimi. İnsarun bu iki zəif və qüvvətli vərdişi olan adət və mələkə, eyrd zamanda hər biri müsbət-mənfi olub əks istiqamətə yönələn iki yerə bölünür. Yəni yaxşı-pis adətlər və yaxşı-pis mələkələr. Beləliklə, adət və mələkəni məntiqin dili ilə "zati" və "qey- ri-zati" adlandırmaq olar. Bunlar arasmdakı oxşarlıq onlarm təriflərindən, zati və qeyri-zati məfhumlarm xüsusiyyətlərindən aydmdır. Burada demək istədiyimiz bundan ibarətdir: Nə qədər ki, pis adətlər mələkəyə çevrilməmişdir, insan, gərək, bu adətləri özündən uzaqlaşdırsm, əks təqdirdə, mələkə halmı belə aşmış zati məfhumlarm qeyd edilən xüsusiyyəti kimi insarun bütün varlığmı bürüyə bilər. Bundan daha da qüvvətli 447
Məntiq ____________________________________________________________ olan zati və qeyri-zati məfhumların xüsusiyyəti olan "zatın özünü təşkil" etsə, artıq bunun əksi qeyri-mümkün olar. Burada məntiqlə dolayısı, uzaqdan-uzağa olsa da, əqaid, irfanla bağlı əbədi səadət (Cənnət) və əbədi şəqavət (Cəhənnəm) bəhsləri açılır. Qısa olaraq qeyd edək ki,
sualınm cavabmı da, zati və qey- ri-zati məfhumlarm xüsusiyyətlərinə əsasən, belə cavablandırmaq olar: Zati və qeyri-zati məfhumlarm qeyd edilən xüsusiyyətlərinə əsasən, zatı, pisliyin özünə çevrilmiş ruhim bu pislikdən təmizlənməsi qeyri-mümkündür. Çünki burada ikilik (zat və pislik) öz mənasmı itirir. Məlumdur ki, zati və qeyri-zati məfhumlarm qeyd edilən xüsusiyyətlərinə əsasən, verilən bu cavab əqli bir qanundur. Dünya həyatmdan sonra əbədi həyatla bağlı,
və s. fəlsəfi, irfa- ni mövzular ilə bağlı paradoksial suallarm cavabmı da bu bəhslərlə vermək olar. Allahm izni ilə, məntiq kitabmdan sonra nəzərdə tutduğumuz silsiləvi olaraq fəlsəfə, irfan kitablarm- da bu suallarm cavabı gələcək. Yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi, insanm xüsusiyyətləri mənfi istiqamətin əksinə olaraq, müsbət istiqamətdə də formalaşa bilər. İnsan çalışmalıdır ki, belə müsbət xüsusiyyətlərə, məlakələrə malik olsun. Çünki müsbət mələkələr msanm zatma çevrilərək, heç bir zaman ayrılmamaq şərti ilə, onu səadətin ən ali mərtəbəsinə apara büər ki, bu da bütün insanlarm arzusudur. Burada yaxşı olar ki, həzrət Peyğəmbərin (s) elminin bir qapısı olan İmam Cəfər Sadiqin (ə) yaxm səhabələrindən birinin söylədiyi hədisin məzmununu xatırlayaq. Bir dəfə həzrət İmamm (ə) məşhur səhabələrinin birindən soruşurlar: 448
Yüklə 2,78 Mb. Dostları ilə paylaş:
|