Rəy verən: f.ü. f d. dos. Fazil Rüstəmov

Multikulturalizm - fəlsəfi lüğət 

-

 

Burada onu gündəlik təcrübə ilə möhkəmləndirmək hüququ 

yoxdur. 

-

 

Bütün  bunlara  baxmayaraq,  Avropa  dövlətləri  insan 

hüquqlarının  üzərindən  keçir,  onları  görməzdən  gəlir  və 

assimilyasiya layihələri irəli sürür. 

-

 

Multikulturalizmin “açıq-aşkar” nümunələrindən bəzilərinə 

nəzər salaq: 

*

 

İtaliya məktəblərində xaç gəzdirmək və yerləşdirmək; 

*

 

İsveçrədə minarələrin tikilməsinə qadağa; 

*

 

etnik  əlamətə  görə  dövri  təqiblər  (Fransadan  qaraçılar, 

Böyük Britaniyadan irlandiyalılar və s.); 

*

 

müxtəlif geyim növlərinə, dini simvollara qadağa və s.; 

*

 

Fransada küçədə ibadət yasağı, buna qədər isə ictimai yerdə 

hicab daşımaq yasağı; 

*

 

2008-ci  ildə  Fransa  və  Belçika  ictimai  yerlərdə  baş 

örtüklərinin geyilməsinə qadağa qoydu; 

*

 

İtaliyanın  konstitusiya  məsələləri  üzrə  parlament 

komissiyası  2011-ci  ilin  avqust  ayında  ictimai  yerlərdə  pərəncə 

geyməyi  qadağan  edən  qanun  layihəsini  təsdiq  etdi  -qadağanı 

pozanlar “islami cinayətdən ötrü” 150€-dan 300€-a kimi  ən sərt 

cərimə  ödəməli,  habelə  ictimai  işlər  yerinə  yetirməlidirlər  -bu 

qadınlann ərləri 30.000€-a qədər cərimə edilə və ya bir ilə kimi 

həbs cəzası ala bilərlər; 

*

 

2011-ci  ilin  27  sentyabrında  İsveçrənin  Milli  Şurası  77 

razılaşmayan  üzvə  qarşı  101  “lehinə”  səslə  xalqçılann  “sağ” 

partiyasından  deputat  Oskar  Frayzingerin  təxribatçı  şəkildə 

“Maskalan  atın!”  adlandırdığı  analoji  təklifini  qəbul  etdi  - 

başqalarının  paltarları  ilə  mübarizə  heç  də  özgə  həyat  tərzini 

“qəbul  və  təqdir  etmə”  devizi  ilə  uyuşmur  -  ancaq  mahiyyət 

etibarilə multikulturalizm əslində elə bundan ibarətdir. 

*

 

amerikalı İrum Abbasi mart ayında Kaliforniyada təyyarə 

reysinə  buraxılmadığına  görə  Southwest  Airlines  aviakompa- 

niyasını  məhkəməyə  verdi.  Abbasinin  iddia  etdiyi  kimi,  bütün 

bunlar onunla bağlı olub ki, başında müsəlman qadınlann baş 

53 

---

Yaşar Əhmədov Azər Hətəmov 

örtüyü - hicab var imiş. İddiada deyildiyi kimi “o, qorxudulmuş, 

pərt edilmiş, təhqir edilmiş, mat  qalmışdı”.  ABŞ vətəndaşı  olan 

Abbasi  San-Dieqodan  San-Xoseyə  gedən  reysdən  endirilmişdi. 

Abbasinin  sözlərinə  görə,  stüardessaya  elə  gəlib  ki,  o,  kiməsə 

mobİl  telefonla  “qərara  alındı!”  deyib  (“it’s  a  go”).  Əslində, 

Abbasinin dediyinə görə, o söyləyirmiş ki, getməlidir (I have to 

go),  çünki  təyyarə  artıq  havaya  qalxmaq  üzrəymiş.  Qadının 

üzərində  axtanş  apardıqdan  sonra  təyyarənin  göyərtəsinə 

qayıtmasına icazə vermişlər. Ancaq pilot bildirib ki, ekipaj onunla 

uçmaq  istəmir  və  beləliklə  Abbasini  laynerə  buraxmırlar.  Ona 

sonrakı reyslə uçmaq üçün icazə 

ver

mişlər. Los Angeles Timesin 

verdiyi xəbərə görə üç gün sonra aviakompaniya üzr istəmişdir. 

*

 

bütün bu faktları assimilyasiya siyasətinin aktları adlandıra 

bilərik. 

-

 

Assimilyasiya  siyasətinin  məqsədi  azlıqların  müdafiəsi, 

dini  və  ya  etnik  asılılığın  bu  və  ya  digər  növləri  ilə  mübarizə 

deyildir: 

*

 

bu  siyasətin  mahiyyəti  ölkəyə  gələn  əmək  miqrantlan  və 

qaçqınların  assimilyasiyası  və  onların  mühacir  qəbul  edən 

cəmiyyətə xas olan və qəti şəkildə təsbit edilmiş milli əlamətləri 

daşıyan vicdanlı yerli bürgerlərə çevrilməsidir. 

-

 

Əgər  Avropada  həqiqətən  də  multikulturalizm  olsaydı, 

imiqrant  və  qaçqınlara  dövlət  həyatında  iştirak  etmələri  üçün 

geniş imkanlar verilərdi: 

*

 

bu  imkanlar  o  qədər  genişdir  ki,  Avropa  dövlətləri- 

millətləri bu imkanlan tamamilə təmin edə bilmir. 

-

 

2010-cu  ildən  sonra  Britaniya,  Almaniya  və  Fransa  kimi 

dövlətlərin  liderləri  Avropada  multikulturalizm  siyasətinin 

uğursuzluğa düçar olduğunu və bu siyasətdən imtina etdiklərini 

bildirdilər. 

-

 

Avropada  multikulturalizmin  böhranı  mədəniyyətlərarası 

təbii  inteqrasiya  prosesində  miqrantlarm  gətirdiyi  mədəniyyətin 

daha güclü olması ilə bağlıdır. 

54 

---

Multikulturalizm - fəlsəfi lüğət 

-

 

AvTopa iki problemlə qarşılaşdı; 

*

 

birinci,  müsəlmanlar  yerli  mədəniyyətlə  inteqrasiyaya 

getmədi, əksinə avropalılarda islama yönəlmə prosesi başlandı; 

*

 

eyni  zamanda,  müsəlmanlar  arasında  təbii  artım 

səviyyəsinin  yüksək  olması  Avropa  liderlərini  narahat  etməyə 

başladı; 

*

 

müsəlman  icmasının  sayımn  artmasında  əsas  təhlükə 

islamın mahiyyətində dövlətin islamlaşdınimasının dayanmasıdır; 

*

 

hər  bir  müsəlman  cəmiyyətinin  yekun  hədəfi  islam 

dövlətində yaşamaq istəyidir. 

*

 

ikinci problem, isə get-gedə ağ dərili irqin azalması və təbii 

artım hesabına qaradərililərin sayının durmadan artması idi; 

*

 

bu  ənənə  perspektivdə  Avropada  ağ  dərili  irqin  yoxa 

çıxması təhlükəsini yaradır. 

-

 

Qərbin əhalinin humanist yolla azalmasına istiqamətlənmiş 

təbliğatı Avropanın köklü əhalisinə də öz təsirini göstərdi: 

*

 

ailənin planlaşdırılması, qadın kişi bərabərliyi, 

*

 

cinsi azlıqların hüquqlan, gender problemləri, 

*

 

qadının cəmiyyətdə rolunun artması və s. - kimi məsələlər 

əslində doğum səviyyəsinin aşağı salınmasına hesblan- mışdır. 

-

 

Lakin  miqrantlar  bu  dəyərləri  istənilən  səviyyədə 

mənimsəmədikləri üçün nəticədə Avropa əhalisi azalmağa, miq- 

rantlarm  sayı  isə  artmağa  başladı  -  bu  isə  Qərb  mədəniyyətinin 

get-gedə assimilyasiya olunmasına gətirib çıxara bilər. 

-

 

Beləliklə,  Avropadakı  multikulturalizm  haqqında  hətta 

əvvəllər də əsasən şərti olaraq danışmaq olardı. 

-

 

Avrointeqrasiya  prosesinin  siyasi  çərçivələrindən  birinə 

çevrilməsi  üçün  bu  konsepsiyanın  bütün  şansları  var  idi,  ancaq 

demokratiyadan sui - istifadə və insan hüquqlarının təhrif edilmiş 

şəkildə  şərh  edilməsi  bir  sıra  böyük  Avropa  dövlətlərinin  yeni 

vətəndaşlarına  “azad  dünyanın”  bəhrələrindən  tam  mənası  ilə 

yararlanmağa imkan vermirdi. 

55 

---