О
бразование и инновационные исследования (2021 год
Сп.вып.)
ISSN 2181-1717 (E)
291
http://interscience.uz
masala yechishning osonroq yo’li
topiladi, ya’ni masalada berilgan va so’ralganlar
orasidagi munosabatga qaraganda ularga inversion mos figuralar orasidagi munosabat
soddaroq bo’lib qoladi.
Bu shartni qanoatlantiradigan inversiya aylanasi
chizib masalada berilgan va
so’ralganlar bu aylanaga nisbatan inversion akslantiriladi.
3. Chizilgan inversion fi¬guralar orasidagi munosabat aniqlanib, so’ralgan figuraga
mos figurani yasash mumkinligi topiladi, ya’ni beril¬gan masalaga nisbatan osonroq
bo’lgan yordamchi masalani yechish yo’li belgilanadi.
Keyin tanlangan aylanaga
nisbatan inversion
akslantirish bajarilibb, izlangan figura topiladi [3].
Masalan: Uchta (m,n,l) aylanalarga urinma qilib to’rtinchi aylana (t)ni o’tkazish
talab qilingan bo’lsin (3-chizma) [4].
Yechish:
1. Bunda: Radiuslari har xil (R16, R33, R48) bo’lgan va o’zaro kesishmagan uchta
m,n,l aylanalar berilgan bo’lsin (4-chizma). m,n,l aylanalarga urinma to’rtinchi aylana t
ni taxminiy o’tkazib olamiz hamda uni inversion akslantiramiz (5-chizma).
2. Berilgan m,n,l aylanalar ichida eng kichik radiusli aylana m ni nuqta holatiga
keltirib, u nuqtani inversiya markazi O deb belgilaymiz hamda O markazdan i (inversiya
aylanasi)ni chizamiz
va m aylana radiusini n,l aylana radiuslaridan
ayiramiz hamda
4-chizma
5-chizma
Таълим ва инновацион тадқиқотлар (2021 йил Махсус
сон)
ISSN 2181-1709 (P)
292
Education and innovative research 2021 y. Sp.I.
qolgan radiusda aylana chizamiz. U aylanalarni n1 va l1 hamda ularning markazlarini
O1,O2 deb belgilaymiz (6-chizma). i markazi O dan n1 va l1 markazlari O1 hamda O2
dan o’tuvchi nur o’tkazamiz. OO1 bo’yicha o’tkazilgan nur n1 ni 1,2 nutalarda kesadi.
OO2 bo’yicha o’tkazilgan nur esa l1 ni 3,4 nuqtalarda kesadi.
Endi, n1 va l1 aylanalarni inversion akslantirish
uchun ularning nuqtalarini
inversiyalaymiz. Masalan: l1 ni OO2 bo’yicha o’tkazilgan nur bilan kesilganda hosil
bo’lgan 4 nuqtasini inversiyalaymiz. Ya’ni, O markazdan 4 nuqtagacha bo’lgan
masofaning o’rtasini O3 markaz qilib belgilaymiz va O34 radiusda aylana chizamiz. Bu
aylana i ni B,C nuqtalarda kesadi, 4 nuqtadan B nuqtaga to’g’ri chiziq o’tkazamiz va
bu to’g’ri chiziq i ga urinma bo’lib qoladi. BC vatar esa OO2 nurni kesib, 4 nuqtaning
izlanayotgan inversiyasi 41 ni beradi [B41bOO2] (7-chizma).
3. 1,2 va 3,4 nuqtalarni inversion akslantirib, 11,21,31,41 nuqtalarni hamda n1,l1
aylanalarning inversiyalari n11 va l11 larni yasab oldik (8-chizma).
Inversion aylanalar n11 va l11 larga urinma to’g’ri chiziq o’tkazamiz va bu to’gri
chiziq O markazdan o’tuvchi va n1,l1 aylanalarga urinma to’rtinchi aylana t1 ning
inversiyasi t11 ni beradi. t11 i ni E,F nuqtalarda kesadi. O markazdan t11 ga nisbatan
perpendikulyar to’g’ri chiziq o’tkazamiz hamda O markaz bilan F nuqtani birlashtiramiz
va OF to’g’ri chiziqqa perpendikulyar qilib F nuqtadan to’g’ri chiziq chizamiz. Bu
chiziq O markazdan t11 ga perpendikulyar o’tkazilgan to’g’ri chiziqni kesib K nuqtani
beradi [FKbOF], [OKbEF, t11] (9-chizma).
6-chizma.
7-chizma.
8-chizma.
9-chizma.
10-chizma.
11-chizma.
Образование и инновационные исследования (2021 год
Сп.вып.)
ISSN 2181-1717 (E)
293
http://interscience.uz
4. Topilgan K nuqtadan i markazi O gacha bo’lgan masofaning o’rtasini O4 markaz
qilib belgilaymiz va O4 dan O1,O2 markazlardan o’tuvchi nur o’tkazamiz.
Bu nur n1 ni O4O1 nur bo’yicha 5 nuqtada kesadi, l1 ni esa O4O2 nur bo’yicha 6
nuqtada kesadi va albatda n aylanani O4O1 nur bo’yicha 7 nuqtada kesadi, l aylanani
ham O4O2 nur bo’yicha 8 nuqtada kesadi. m aylanani esa O4O nur bo’yicha 9 nuqtada
kesadi. 5,6 nuqtalar n1 va l1 aylanalarning urunuvchi nuqtalari bo’ladi. 7,8,9 nuqtalar
esa n,l,m aylanalarning urunuvchi nuqtalari bo’ladi.
O4 dan O4O radiusli aylana chizamiz, bu aylana albatda E,F,K hamda 5,6 nuqtalardan
o’tib, O markazdan o’tuvchi va n1,l1 aylanalarga urinma to’rtinchi aylana t1 ni beradi
(10-chizma). O4 dan n,l,m aylanalarning urunuvchi nuqtalari 7,8,9 nuqtalardan o’tuvchi
aylana chizamiz va bu 2-chizmadagi, m,n,l aylanalarga taxminan urinma qilib olingan
to’rtinchi aylana t ni beradi (11-chizma).
Shuningdek, 12-18-chizmalarda, berilgan uchta m,n,l aylanalarga urinma to’rtinichi
aylana t ni ichki, tashqi va aralash o’tkazish mumkinligi izohlari berilmagan holatda
tasvirlangan.
Foydalanilgan manba va adabiyotlar:
1. Yodgorov J. va Narzullayev A. “Mashinasozlik chizmachiligi”. -T.: “START-
TRACK PRINT”. 2009-y. 56-61 b.
2. Otajonov R.K. “Geometrik yasash metodlari”. -T.: “O’qituvchi”. 1978-y. 102-
156 b.
3. Turayev X. A. et al. METHODICAL
RECOMMENDATIONS ON THE
IMPLEMENTATION OF THE THEME
OF FORTY IN DRAWING LESSONS
GRAPHICALLY //Science and Education. – 2021. – Т. 2. – №. 2. – С. 264-268.
4. http://www.clipartbank.ru
5. http://dic.academic.ru
12-chizma.
13-chizma.
14-chizma.
15-chizma.
16-chizma.
17-chizma.
18-chizma.