S t a t I s t I k a
Yüklə 8,69 Mb. Pdf görüntüsü
|
| Shadiyev Xamid Azimovich.
Statistika: darslik/ X.A. Shadiyev, I.Xabibullayev, B. Maxmudov, N. Rashitova, M. Umarova; 0 ‘zbekiston Respublikasi Oliy va o‘rta maxsus ta’limi vazirligi; - Toshkent: Tafakkur bo‘stoni, 2013. - 384 b. KBK 60.6ya73 Darslikda statistikani tarixi, rivojlanish bosqichlari, tashkil etilishi, predmeti va vazifalari, statistik kuzatish m a’lumotlariga ishlov ber- ish metodlari, statistik ko‘rsatkichlar, o'rtacha miqdorlar, variatsiya ko‘rsatkichlari, tanlab kuzatish, dinamika qatorlari, statistik indekslar, o‘zaro bog'liqlanishlami statistik o‘rganish, aholi statistikasi, mehnat bozori statistikasi, milliy boylik statistikasi, moiiya bozori statistikasi, makroiqtisodiy ko‘rsatkichlami hisoblash uslubiyati va ulaming o‘zaro bog'liqligi, moddiy ishlab chiqarish tarmoqlari va xizmat ko‘rsatish so- halarining statistik ko‘rsatkichlari, ishlab chiqarish harajatlari va moli- yaviy natijalar statistikasi, milliy hisoblar tizimi ko‘rsatkichlarini hiso blash va ulaming iqtisodiy statistik taxlili metodologiyasi keng yoritil- gan. Iqtisodiy-statistik taxlilda qo‘llaniladigan asosiy atamalar lug‘oti, statistik hisob-kitoblarni amalgaoshirishda ko‘mak beruvchi yordamchi jadvallar, o'quvchi olgan bilimlarini sinab ko‘rish uchun savollar ro‘yxati keltirilgan. Darslik statistik metbdlar yordamida hodisa va voqealarni o‘rganuvchi barcha ixtisosliklar talabalari, magistrlari va ilmiy izlanu- vchilar hamda mutaxassis amaliyotchilarga moijallangan. ISBN - 978-9943-362-76-5 © Tafakkur bo‘ stoni, 2013 © H. Shodiyev va bosqalar, 2013 KIR1SH 0 ‘z fikir va muloxazalarimizni tasdiqlash yoki isbotlash uchun har kuni bir qancha tushuncha yoki ma' lumotlami ishlatamiz va qo‘llaymiz. Masalan, inflyatsiya, aholi, hosildorlik, o‘rtacha yosh yoki oylik, valyuta kursi, kasalning tuzilish vaqti, yalpi ichki mahsulot, o‘rtacha tezlik va baho, tannarx va h. k. Ushbu ko‘rsatkich yoki ma’lumotlar qanday aniqlanadi degan savolni o‘rtaga tashlasak, to-g‘ri aminmizki, ko‘pchilik to‘g‘ri ja- vob bera olmaydi. To‘g ‘ri javob berish uehun statistikani o'rganish kerak. Statistikani o‘rganish uchun darslik va praktikumlar zarur. Respublikada statistikaning ayrim sohalari (statistika nazariyasi, iqtisodiy statistika va h. k) bo‘yicha darsliklar mavjud. Ular, birinchidan, eskirgan, ikkinchidan, oliy o‘qtiv yurtlari uchun tasdiqlangan va amaldagi namunaviy darstur va o‘quv rejasi asosida yozilmagan, uchinchidan va eng asosiysi, XX asrda chop etilgan (ayniqsa, rus tilida) darsliklardan farq qilmaydi. Yuqoridagilami e’tiborga olgan holda Toshkent moiiya instituti statis tika kafedrasining professor o‘qituvchilari va Iqtisodiyot vazirligi xodim- lari hamkorligida Statistika darsli tayorlandi. Mazkur dars lik statistikani o‘rganuvchi barcha mutaxasisliklar uchun mo'ljallangan. Darslikningjushbu tartibda yozilishi, uning mazmuni va tarkibini, nazariy va amaliy (ayrim paytlarda tashkiliy) masalalarni yori- tishni, prinsipial holatlai;ni imisollar yordamida ko‘rsatib berishni oldin- dan belgilabber&di. f Bugungi kunda statistikani o‘rganishda o‘quvchi ayrim qiyinchiliklar- ga va qarama-qarshi fikr hainda yo‘nalishlarga duch kelish mumkin. Bu to‘g‘rida ortiqcha savollar tug‘ulmasdan, biz o ‘quvchini oldindan ogoh- lantirib qo'ymoqchimiz. Masalan, republikada turli salohiyat va iqtisodiy holatda bo‘lgan korxona va tashkilotlarning bozor iqtisodiyotiga bir vaqtda o‘tishi, bir paytning o‘zida xizmatlarning to‘liq pullik xizmatga aylantirilishi va ayni vaqtda, ayrim imtiyozlaming saqlab qolinishi, xalq tushunchalarining evolyutsion yo‘l bilan o‘zgarishi va h. k. Shuning uchun ham o‘quvchiga yuqoridagi o‘zgarishlami hisobga olgan holda statistik metodlami qo‘llash tavsiya etiladi. Darslik ikki qisimdan iborat. Birinchi qismida (1-9 boblar) statistika nazariyasi va metodologiyasi masalalari batafsil yoritilgan, ya’ni statistik 3 kuzatish, jamlash, guruhlash, jadvallar, grafiklar, nisbiy, o‘rtacha ko‘rsat- kichlar va variatsiya’ni o‘rganish metodlari, tanlab kuzatish, dinamikani o‘rganish, indeks, korrelyatsiya-regressiya metodlari va boshqalar ko‘rib chiqilgan. Darslikda, shuningdek, (10-16 boblar) sotsial-iqtisodiy statistika ma- salalari, ya’ni aholi, mehnat bozori, milliy boylik, moiiya bozori, iqti sodiy ko‘rsatkichlami hisoblash texnologiyasi va tahlil qilishning statis tik metodlari aniq va amaliy misollar yordamida o‘quvchiga tushuntirib berilgan. Statistika metodologiyasining namunaviy va amaliy misollar bilan to ‘ldirilganligi darslikning ilmiy-amaliy ahamiyatini oshiradi va uni o‘quvchilar tomonidan o‘zlashtirishni osonlashtiradi. Darslikning maqsadi - barcha hodisa va voqealami xarakterlovchi ko‘rsatkichlami hisoblash texnologiyasini, ularning tarkibini, dinamika- sini, o ‘zaro bogiiqligini, ularga ta’sir qiluvchi omillarni aniqlashda va tahlil qilishda zarur b o ig an iqtisodiy - statistik metodlami qo‘llash ham- da statistik tahlil yordamida mavjud imkoniyat va ishlamayotgan zaxi- ralami aniqlab ularni tezkorlik bilan xo‘jalik oborotiga kiritish yoilarini o‘rgatishdir. Darslikning 1-5, 7, 8, 13-boblari professor X. Shodiyev, 6, 9-bob- lari professor I. Habibullayev, 10,12-boblari dotsent N. Rashitova, 11, 15-boblari dotsent M. Umarova, 14,16-boblari dotsent B. Maxmudov to- monidan yozilgan. 5-bobini tayyorlashda assissent A.Ro‘ziyev ishtirok etgan. Darslik mualliflari taqrizchilarga va uni nashrga tayyorlashda ko‘mak- lashganlarga o‘z minnatdorchiligini bildiradi hamda o‘quvchilardan kitob haqidagi taklif, mulohaza, maslahat va istaklami kutub qoladi. 4 |