Şahbaz muradov, ÇİNGİz baxiş
Yüklə 2,88 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- «Erməni-Müsürman davası»
~ 61 ~ kimi qeydə alınmışdılar. Yəni millətimiz öz tarixi etnonimi ilə qeydə alınmışdı. «Türk» etnoniminin bərpası isə 1918-ci ildə müstəqil Azərbaycan Cumhuriyyəti qurulduqdan sonra mümkün olmuşdu. 1937-ci ildə keçirilən və sonradan Stalin repressiyasına uğrayaraq gizli saxlanılan əhali sayımının materiallarında da azərbaycanlılar «türk» kimi qeydə alın- mışdılar 43 . 1939-cu ildə keçirilən əhali sayımının mate- riallarında isə artıq «türk» etnonimi «azərbaycanlı» ilə əvəz edilmişdi. Beləliklə, 1938-ci ildə «Stalin milli siyasətinin» islahatları nəticəsində millətimizin etnonimi növbəti dəfə dəyişdirilərək indiki şəklini almışdır. Həmin cədvəldən göründüyü kimi, 1897-ci ildə Azərbaycan əhalisinin etno- linqivistik tərkibi kifayət qədər mürəkkəb idi. Etnik azlıqlar əhalinin 38,2%-ni təşkil edirdi. Ancaq gözə çarpan əsas cəhət əhalinin etnik tərkibində ermənilərin xüsusi çəkisinin o biri etnik azlıqlarla müqayisə olunmaz dərəcədə yüksək olmasıdır (16,6%). Yəni Çar Rusiyasının Azərbaycanda apardığı ermənipərəst milli siyasəti öz bəhrəsini vermişdi. Artıq Azərbaycanda hər 6 nəfərdən biri erməni idi. Bu siyasət şəhərlərdə və qəza mərkəzlərində özünü daha qabarıq şəkildə göstərirdi. Məsələn, 1897-ci ildə əhalisinə görə Azərbaycanın üçüncü şəhəri olan Şuşada ermənilər əhalinin 55,7%-ni təşkil edirdi; Zaqatala şəhərində, həmçinin qəza mərkəzləri olan Qazaxda və Cəbrayılda da 43 Всесоюзная перепись населения 1937 г. – Вестник статистики, 1990, №7, səh. 77 ~ 62 ~ ermənilər sayca azərbaycanlılardan çox idi. Gəncədə əhalinin 35,9%-ni, Naxçıvanda – 25,7%-ni, Bakıda – 17,1%-ni və Şəkidə - 16,9%-ni ermənilər təşkil edirdi. Yeri gəlmişkən onu da xatırladaq ki, 1897-ci ildə bizim hesablamalarımıza görə indiki Ermənistan Respublikasının ərazisində yaşayan 798 min nəfər əhalinin 62,4%-ni ermənilər, 30,7%-ni isə azərbaycanlılar təşkil edirdi. Ermənilərdən fərqli olaraq rusların Azərbaycanda kütləvi şəkildə məskunlaşması 1897-ci il əhali sayımı ərəfəsindəki 10-15 illik qısa bir dövrü əhatə edirdi. Ancaq buna baxmayaraq, cədvəldən göründüyü kimi ruslar artıq Azər- baycan əhalisinin milli tərkibində önəmli yer tuturdular. Ruslarla yanaşı bu dövrdə Azərbaycana miqrasiya edən ukraynalılar, gürcülərin və yəhudilərin bir hissəsi, tatarlar, eləcə də əsasən Bakıda məskunlaşan və az sayda olduqlarına görə cədvələ salınmayan digər gəlmə xalqlar (o cümlədən almanlar – 6,7 min nəfər, beloruslar – 3,5 min nəfər, polyaklar – 2,3 min nəfər, yunanlar – 0,7 min nəfər, mordvalılar – 0,6 min nəfər, litvalılar – 0,4 min nəfər, isveçlilər – 0,3 min nəfər və s.) hesabına Azərbaycan əhalisinin milli tərkibi xeyli zənginləşmiş oldu. Bu dövrdə Azərbaycan əhalisinin etnik tərkibində diqqəti çəkən cəhətlərdən biri də əhalinin böyük bir qrupunun (əhalinin 15%-i) yerli etnik azlıqlardan ibarət olmasıdır. O cümlədən, təkcə tat dilli etnik qrup əhalinin 5,1%-ni təşkil etməklə sayca Azərbaycanın üçüncü etnosu idi. ~ 63 ~ 1897-ci ilin yanvarında və 1926-cı ilin dekabrında keçirilən əhali sayımları arasındakı 30 illik dövrdə Azərbaycan əhalisinin etnik tərkibi böyük dəyişikliklərə uğramışdır. Çünki bu dövr I Dünya Müharibəsi illərini, erməni terrorçularının Azərbaycanda apardığı etnik təmizləmə siyasətinə qarşı aparılan və xalq arasında «Erməni-Müsürman davası» kimi xatırlanan müharibə illərini, Azərbaycan Cümhuriyyətinin 1918-1920-ci illərdəki müstəqillik dövrünü və nəhayət, bolşevik işğalı ilə bağlı kataklizmləri əhatə edirdi. Bununla yanaşı onu da qeyd edək ki, 1905-1907-ci illərdə Rus çarizminin fitvası ilə baş verən və etnik zəmində qırğınlara gətirib çıxaran ermənilərin azərbaycanlılarla hərbi münaqişəsi istisna olmaqla, 1914-cü ilə qədərki dövr Azərbaycanda sosial- iqtisadi yüksəliş dövrü olmuşdur. Əsasən neft sənayesinin inkişafı ilə bağlı olan bu yüksəliş dövrü Azərbaycanda çağdaş milli ziyalı sinfinin, milli burjuaziyanın və proleta- riatın yetkin səviyyədə formalaşdığı bir dövr idi. Bütün bunlar Azərbaycanda demoqrafik inkişafa təkan vermiş və azərbaycanlıların etnoqrafik qrupları olan ayrımlar, şahsevənlər, əfşarlar, padarlar, tərəkəmələr, qarapapaxlar, kəngərlilər, qacarlar və s. konsolidasiyasının əsasən başa çatmasına şərait yaratmışdır. 1913-cü ildə Azərbaycan əhalisinin sayı 2.339 min nəfərə çatmışdı. Yəni 1897-ci ilə nisbətən əhalinin sayı 29,5% artmışdı. O cümlədən, Bakı şəhərində əhalinin sayı ~ 64 ~ 3 dəfə artaraq, 334 min nəfərə çatmışdı. Rusiya imperiyasının 5 ən böyük şəhərindən birinə çevrilən Bakıda əhali başlıca olaraq, miqrasiya hesabına artmışdı. Belə ki, bu dövrdə Azərbaycanda əhali artımının böyuk bir hissəsi əhalinin mexaniki artımının payına düşürdü. Əsasən Bakıda məskunlaşan miqrantların əksəriyyətini ruslar təşkil edirdi. Ermənilərin sayı da miqrasiya hesabına yüksək templərlə artmış və Bakı əhalisinin milli tərkibində onların xüsusi çəkisi 17,5%-ə qədər yüksəlmişdi 44 . Eyni zamanda Bakıda yaşayan digər milli azlıqların da sayı dəfələrlə artmışdı. Məsələn, yəhudilərin sayı 5,7 dəfə artaraq, 10,8 min nəfər olmuş, ləzgilərin sayı isə min nəfərdən 8 min nəfərə qədər artmışdı. Bu dövrdə Bakıda azərbaycanlıların (İranlı soydaşlarımızı çıxmaq şərti ilə) sayının artımı 74% təşkil etməklə ümumi artımdan olduqca geri qalırdı. Bunun nəticəsində Bakı əhalisinin milli tərkibində onların xüsusi çəkisi 1897-ci ildəki 36,0%-dən, 1913-cü ildə 21,0%-ə enmişdi. Ancaq digər tərəfdən bu dövrdə Güney Azərbaycandan da on minlərlə soydaşımızın Azərbaycana miqrasiya etməsi mümkün olmuşdur. Onlar da əsasən Bakıda məskunlaşırdılar. Hətta, Bakıda «həmşəri» («həmşəhərli» mənasında) kimi adlandırılan Güneyli 44 Перепись Баку 1913, часть III, Население, выпуск 1, гор. Баку, Баку – 1916 г. səh. 4-5. Перепись Баку 1913 года, часть III, Население, выпуск 2, Промыслово-заводский районъ, Баку – 1915 г. səh. 4-5 Yüklə 2,88 Kb. Dostları ilə paylaş:
|