Şahin Mustafayev
Yüklə 0,79 Mb. Pdf görüntüsü
|
21 A v t o n o m hava-balon t ənəffüs aparatının (akvalanqın) yaranması tarixinə əsrin birinci yarısına qayıdaq: O i l l ərdə Jak İv Kusto özü kimi sualtı üzgüçülüyə maraq göstərən və bacarıqlı dalğıclar olan dənizçi zabitlər -Frederik Dyüma və Filipp Taye ilə tanış olur. D ənizçi zabitlər suburaxmaz eynəklərdən əlavə, yumşaq borudan düzəldilmiş t ənəffüs qəlyanından və kustar formada rezindən düzəldilmiş ayaq üzgəclərin d ən istifadə edirdilər. J.İ.Kusto tez bir zamanda bu sadə dalğıc ləvazimatların dan istifad əni öyrənir. Lakin bu onun üçün kifayət etmir və o, dalğıcın suyun altında avtonom (asılı olmayan) formada hava ehtiyatı ilə təmin edilməsi üçün qurğu layih ələşdirib quraşdırmağa başlayır. J.İ.Kusto akvalanqın yaradılmasında ən başlıca prinsipi başa düşmüşdü. O başa düşmüşdü ki, avtonom hava-balon tənəffüs apara tının (akvalanqın) ən əsas hissəsi sadə və etibarlı bir qurğu olmalıdır. Bu qurğu dalğıc nəfəs alan zaman havanın orqanizmə verilməsini və tənəffüs zamanı dalğıcın orqanizminin daxilindəki havanın təzyiqi ilə suyıın orqanizmə xarici t əzyiqini avtomatik olaraq bərabərləşdirməli idi. Yeni yaradılan qurğu, bir növ 22 suyun altında tənəffüs orqanı rolunu oynamalı idi. Bu yeni yaradılacaq qurğuya «akvalanq» adı verildi. «Akvalanq» sözü hərfi t ərcümədə «ağ ciyər» mən asını verir. Göründüyü kimi, yeni yaradılan qurğuya belə adın verilməsi təsadüfi deyildi. Çünki dəniz səviyyəsindən «0» metrdən aşağıda (d ərinliklərdə) avtonom hava-balon tənəffüs aparatı, ağ ciyərin yerinə yetirdiyi funksi yaları tamamlamalı (gücləndirməli), onunla tam vahid bir orqan kimi f əaliyyət göstərməli idi. XX əsrin 40-cı illərinin əvvəllərində J.İ.Kustonun yaradıcılıq axtarışları üçün kifay ət qədər sərbəst vaxtı olmuşdur. Belə ki, Fransa faşist Almaniyası tərəfindən işğal edildikdən sonra Fransa və Almaniya arasında bağlanmış müqaviləyə əsasən, fransız ordusu və donanması tam fəaliyyətsiz qalmışdı. Sərbəst vaxtlarını «akvalanq» yaradılmasına həsr edən J.İ.Kustonun diqqətini qaz avadanlıqları üzrə ekspert olan parisli müh əndis Emil Qanayanın avtomobil mühərriklərinə qazın verilm əsini avtomatik tənzimləyən klapan yaratması məlumatı cəlb edir. Bu qurğu J.İ.Kusto üçün böyük maraq kəsb edir. belə ki, bu qurğu mühərrikin t ələbatına uyğun olaraq, avtomatik şəkildə lazım olan vaxtda lazım olan qədər 23 qazla yanma kamerasını təchiz edirdi. Müharibə şəraitində kəskin yanacaq qıtlığı olduğu üçün E.Qanayanın ixtirası geniş tətbiq edilmişdi. K əşflə tanış olan J.İ.Kusto bu prinsipin sualtı üzmə üçün yaradılacaq aparatda dalğıcın tənəffüsü zamanı nəfəs üçün verilən havanın I avtomatik t ənzimlənməsində yararlı ola biləcəyi ideyasını irəli sürür və o, 1942-ci ildə Paris ə gələrək m ü h ə n d i s E.Qanayanı tapır. Nəticədə isə, J.İ.Kusto m ü h ə n d i s E . Q a n a yanın köməyi ilə birinci avtonom hava-balon tənəffüs aparatım «akvalanq» ı yaradır. Bu hadis ə sualtı üzmə işlərində, sualtı dünyaya nüfuzetmə tarixində inqilabi bir k əşf idi! Əgər suyadalmaların tarixində ingilis ixtiraçısı Avqusto Zibe su səthindən yumşaq boru vasitəsilə dalğıcı hava ilə təchiz edən fasilə siz tənəffüs imkanı variantım kəşf edərək, insanın suyun altında uzunmüddətli qalması problemini həll etmişdirsə, J.İ.Kusto avtonom hava-balon tənəffüs aparatı variantmı kəşf etməklə ona suyun altında özünü balıq kimi sərbəst hiss etmək imkanını bəxş etmişdir! İlk nümunəsindən başlayaraq etibarlı, yüngül və əlverişli olan «akvalanq»ın dalğıcların suyun altında sərbəst şəkildə hərəkətini təmin edən əsas hissəsi ikikameralı havanın avtomatik ötürmə tənzimləyicisi idi. Bir-birindən yumşaq arak əsmə - membran ilə ayrılan ikikameralı havanın avtomatik ötürmə t ənzimləyicismin bir kamerası daim açıq olmaqla ətraf mühitlə, yeni su ilə təmasda olur (dolur), dig əri - nəfəsalma kamerası isə hermetik olmaqla yumşaq boru k əmərləri ilə bir tərəfdən sıxılmış hava saxlanılan balonla, digər tərəfdən isə dalğıcın dişləri və dodaqlan arasında saxladığı mundştuk ilə birləşir. Dalğıc suyun altında nəfəs aldıqda nəfəsalma kamerasında təzyiq aşağı düşür və bu zaman su 24 il ə təmasda olan digər kamerada dərinliyə uyğun təzyiqlə itələnən membran lövh əsi qabararaq, hava borusunun tıxacını itələməklə nəfəsalma kamerasına sıxılmış hava saxlanılan balondan hava daxil olmasını təmin edir və membranı əvvəlki mövqeyinə qaytarmaqla balondan gələn havanın kəsilməsinə səbəb olur. Bel əliklə də, insanın ağ ciyərinə verilən havanın təzyiqi avtomatik olaraq ətraf mühitd əki, yəni dərinliyə uyğun suyun təzyiqinə bərabər olan təzyiqlə bərabərləşir, t ənəffüs edilmiş hava isə avtomatik ötürmə tənzimləyicisi qutusundan xaric edilir. İlk akvalanqın sınağı 1943-cü ildə müvəffəqiyyətlə başa çataraq, suyaenmənin avtonom hava-balon t ənəffüs aparatı variantının yaranma tarixi kimi tarixə yazıldı. Bu tarixd ən bu günə qədərki dövr ərzində akvalanqın təkmilləşdirilməsi üzərində işlər getmiş, bu gün də davam edir və yəqin ki, gələcəkdə də davam edəcəkdir. Çünki kamillik üçün m əhdudiyyət yoxdur! J.İ.Kusto bütün həyatı boyu kamilliyə doğru irəliləyən çox nadir şəxsiyyətlərdən biri olmuşdur. Onun bu müsbət keyfiyyətinin nəticəsidir ki, akvalanqı kəşf etdikdən sonra o, sakitl əşməmiş, yaradıcılıq axtarışlarını davam etdirmişdir. Suyadalmaların istər fasiləsiz tənəffüs imkanı variantı, istərsə də avtonom hava- balon variantı dalğıcın uzunmüddətli suyun altında qalmasına imkan vermirdi. Suyun alt ında qalma müddəti dərinlik və sıxılmış hava ehtiyatından asılı olaraq de yişirdi və bu bir neçə saatdan artıq olmuşdu. SATURASIYA ÜSULU İLƏ SUYADALMA VARİANTI İnsan suyun üzərinə qalxmadan uzun müddət suyun altında yaşaya bilərmi? Sualın cavabını tapmağı qarşısına məqsəd qoymuş J.İ.Kusto 1962-ci ildən bu istiqam ətdə təcrübi işlərə, yəni «sualtı ev”lərin layihələşdirilməsinə və inşasına Yüklə 0,79 Mb. Dostları ilə paylaş:
|